ВАЛЬДЕКТЕН» ҚҰТҚАРЫЛҒАНДАР

Экваторлық Африкада қ ұ л саудасы ә лі бар-ды. Англия одан Францияның соғ ыс кемелері тең із жағ алауын ұ зына бойғ а кү зетіп жү руіне қ арамастан, Ангола мен Мозамбиктен тұ тқ ын негрлер тиелген қ ұ л саудагерлерінің кемелері

бұ рынғ ысынша ағ ылып жататын-ды. Мә дениеті дамығ ан елдердің кө бісінде «қ ара тауарды» қ ажет қ ылушылар ә лі де болса кө п болатын.

Бұ л жағ дай капитан Гульге мә лім еді.

Қ азіргі уақ ытта «Пилигрим» қ ұ л саудагерлерінің ә деттегі жү ретін жолынан аулақ, тең іздің олар жү рмейтін бө легінде болса да, капитан Гуль ө здерінің ө лімнен қ ұ тқ арып қ алғ ан негрлерін қ ұ лдар тобынан болар, «Вальдек» бұ ларды Тынық мұ хиттың алыс тү кпіріндегі отар елдерге сатқ алы ә кетіп бара жатқ ан шығ ар деп шамалады.

«Пилигримдегілер» ө лімнен қ ұ тқ арылғ ан негрлерді аса жақ сы кү тіп, қ амқ орлық қ а алды. Миссис Уэлдон оларғ а қ асық пен таза салқ ын су ішкізіп жатқ анда, кә рі Нан да, Дик те жә рдемдесті, бейшаралар талай кү ннен бері су кө рмеген екен.

Ақ ырында таза су мен бірнеше жұ тым быламық бейшара негрлерге жан бітірді.

Олардың арасында жасы алпысты қ усырғ ан қ артаң дау біреуі ағ ылшынша біледі екен.

– «Вальдек» нендей пә леге ұ шырап еді? – деп сұ рады капитан Гуль ең алдымен.

– Бұ дан он кү н бұ рын тү н ішінде, кемедегілер тегісінен ұ йық тап жатқ ан кезде, бір кеме келіп біздің кемемізге килікті,

– деп жауап қ атты кә рі негр.

– «Вальдектің» командасы не болды?

– Білмеймін. Біздер сыртқ а шық сақ, палубада адам жоқ, қ аң ырап қ алғ ан екен.

– Олар «Вальдекке» киліккен кемеге мініп ү лгерген болар деп шамалайсыз ба?

– Солай болар деймін...

– Сө йтіп, сіздерге соқ тық қ ан кеме апатқ а ұ шырағ андарғ а жә рдем етіп, мінгізіп алу ү шін тоқ тамады ма?

– Жоқ.

– Мү мкін, ол кеменің ө зі суғ а батып кеткен шығ ар?

– О, жоқ, – деп басын шайқ ады қ арт негр. – Оның кетіп бара жатқ анын біз кө ріп тұ рдық.

Қ арттың бұ л сө зін «Вальдектен» кұ тқ арылғ андардың бә рі растады. Бұ л адам нанғ ысыз қ аталдық еді, бірақ, шындығ ына келгенде, бұ л сияқ ты жантү ршігерлік апатқ а себепші болғ ан кеменің капитаны, апатқ а ұ шырап ө ліп бара жатқ ан адамдарғ а аз да болса жә рдем етпей, сол кү йінде қ алдырып, тезірек қ ашып қ ұ тылуғ а асығ ады, бұ л – жиі кездесетін уақ иғ а.

Кө шеде кетіп бара жатқ ан біреуді кө лігіне қ ақ тырып, ө зінің қ ырсыздығ ынан болғ ан жазымғ а жә рдем етіп ә уре болуды басқ а біреуге артып, қ аша жө нелуге асық қ ан кісі, ә ттең, қ атаң жазағ а тартылады. Бірақ кө шеде кездейсоқ жазым болғ андарғ а тез жә рдем етіледі. Ал суғ а батып бара жатқ андарғ а жә рдем етпей, оларды ашық тең іздің ортасында қ алдырып, қ ашып кеткен адамдар туралы не айтуғ а болады? Оларды адамзаттың арына нұ қ сан келтіруші азғ ындар деген дұ рыс.

Капитан Гуль бұ л сияқ ты уақ иғ алардың талайын білетін. Мұ ндай фактілер адам таң ғ аларлық сұ мдық болып кө рінсе де, жиі кездесе беретін уақ иғ а екенін миссис Уэлдонғ а қ айталап айтты да, ө лімнен қ ұ тқ арып алғ ан адамдардан сұ райтын сауалын жалғ астыра берді.

– «Вальдек» қ айдан келе жатыр еді?

– Мельбурннан.

– Демек, сіздер қ ұ л емес екенсіздер ғ ой?

– Жоқ, сударь, біз қ ұ л емеспіз, – деп негр тік тұ рып тез жауап қ айырды. – Біздер Пенсильванияның тұ рғ ын адамдарымыз.

– Ал, достарым, – деді капитан Гуль, – «Пилигрим» бортында сіздердің еріктерің ізге ешкім қ ол сұ қ пайды, мұ ны бір деп білің іздер.

«Пилигримнің» ө лімнен қ ұ тқ арып алғ ан бес негрі, шынында да Пенсильвания штатының адамдары болатын. Олардың ішіндегі ең кә рісі – бала кү нінде, жасы алтығ а толмай-ақ

қ ұ лдық қ а сатылғ ан адам еді. Оны Қ ұ рама Штатқ а Африкадан ә келген. Мұ нда келгесін, қ ұ лдық деген масқ аралық сө з атымен жойылып, басына бостандық тиген. Оның ө зінен жасы кіші жолдастары туысынан ерікті адамдар болғ андық тан, оларды ақ нә сілді адамдардың ешқ айсысы меншігім деп айтуғ а қ ұ қ ығ ы жоқ -ты. Бұ лар тіптен негрлердің соғ ыстан бұ рынғ ы1сө йлеп жү рген ескілікті тілдерін де білмейтін. Бұ л негрлер ерікті азамат болғ андық тан, Америкадан ө з ық тиярларымен кетіп, енді ө з елдеріне қ айтып келе жатыр еді.

Қ арт негр капитан Гульге ө здерінің Оң тү стік Австралияғ а барып Мельбурнғ а таяу жердегі бір ағ ылшынның плантациясына қ ызметке кіргендері, онда ү ш жыл бойы жұ мыс істеп, азын-аулақ ақ ша тапқ ан соң, еліне қ айтқ ылары келгенін айтты.

Олар кә дімгі жолаушылар қ атарлы ақ ы тө леп «Вальдекке» тү седі де, қ аң тардың он бесі кү ні Мельбурннан аттанып кетеді. Он жеті тә уліктен соң, қ араң ғ ы тү нде бір ү лкен кеме келіп «Вальдекке» соқ тығ ысады. Ол уақ ытта негрлер ө з каютасында ұ йық тап жатады. Негрлер кеменің қ атты сілкінгенінен оянып кетеді де, бірнеше минуттан соң жү гіріп палубағ а шығ ады.

Олар мачталардың қ ұ лап бортта жатқ анын, «Вальдектің» бір жамбастап қ исайып қ алғ анын кө реді, бірақ трюмге кірген су мө лшері оншалық ты кө п болмағ андық тан кеме су тү біне кете қ оймағ ан.

Палубада «Вальдектің» капитаны да, командасы да жоқ, кеме шайқ алғ ан уақ ытта олар тең ізге қ ұ лап кеткен немесе

1 Ә ң гіме 1861-1865 жылдарда Солтү стік Америкадағ ы оң тү стік пен солтү стік штаттарда болғ ан ө зара азаматтық соғ ыс туралы болып отыр. Бұ л соғ ыста жең іп шық қ ан солтү стік жағ ы негрлер қ ұ лдығ ын жойды, ө йткені капиталистік ө ндірісті ө ркендету ү шін Солтү стік Штаттар арзан жұ мысшы кү шіне мұ қ таж болатын-ды. Еріксіздікті жою туралы негрлер ү шін шығ арылғ ан заң ды автор ә дейі асыра бағ алап отыр. Негрлер заң бойынша азаттық қ ұ қ ына тү гелдей ие бола тұ рса да, бірақ іс жү зінде оны пайдалана алмады.

«Вальдекке» соқ тығ ып жауапкершіліктен асығ а қ ашқ ан кеменің палубасына шығ ып ү лгірген болуы керек.

Бұ л бес адам қ ирағ ан кеменің ү стінде, жақ ын маң дағ ы қ ұ рғ ақ жерден бір мың екі жү з миль қ ашық тең із ортасында қ ала беріпті.

Негрлердің ішіндегі жасы ү лкенінің аты Том екен. Ол кісіні жолдастары басшымыз дейтін-ді. Том қ артты басшы еткен тек жасының ү лкендігі ғ ана емес, оның жігерлі ең бекпен шынық қ ан ұ зақ ө мірінің мол тә жірибесі еді. Басқ алары жиырма мен отыздың арасындағ ы: Бат, Остин, Актеон, Геркулес деген жас негрлер болатын. Бат Том қ арттың баласы екен. Бұ л тө ртеуі сатылатын болып Африканың орталық еріксіздер базарына тү се қ алса, ең жоғ арғ ы бағ а беріп аларлық тай кең иық ты, бойшаң да кү шті жас жігіттер болатын. Сө йтіп, кеме апатынан кейін Том жә не оның жолдастары елден аулақ, мұ хит ортасында қ ала береді. Олар «Вальдектің» қ ирағ ан жерін оң дап қ атарғ а қ оса алмайды, ө йткені кеме соқ тығ ысқ ан уақ ытта екі қ айық тың екеуі де қ ирап істеп шық қ ан-ды. Кездейсоқ бірер кеме кездесіп ө лімнен қ ұ тқ армаса, бұ лардың басқ а жолмен қ ұ тыларлық тай

мү мкіндігі жоқ -ты.

Басқ арушысынан айрылғ ан «Вальдек» жел мен толқ ынның ойыншығ ы болып, беталды ығ ып кете береді. Сондық тан да

«Пилигрим» апатқ а ұ шырағ ан кемеге мұ хиттың осы бө лігінде, Мельбурннан Қ ұ рама Штаттарғ а баратын кемелердің ә деттегі жолынан шеткері, оң тү стікке таман кездескен-ді.

Панасыз қ алғ ан бес негр кеменің апатқ а ұ шырағ ан кү нінен бастап «Пилигрим» келгенге дейінгі екі арада ө ткен он кү нді, қ ирағ ан кеменің буфетінде қ алғ ан азық пен жан сақ тап ө ткізген. Тұ щы су қ ұ йылғ ан кеспектер кеме соқ тығ ысқ ан кезде қ ирап қ алғ ан, ал камбузғ а су толып, ондағ ы спиртті ішімдіктерді алуғ а мү мкіндік болмайды.

Тоғ ызыншы кү ні Томның ө зі де, оның жолдастары да шө лдеп кеуіп естерінен танып жығ ылады, осы қ арсаң да

«Пилигрим» де жетіп ү лгіреді.

Том қ арттың қ ысқ а сө збен капитан Гульге берген тү сініктері осы ғ ана. Қ арт негр ө здерінің кө рген-білгенін ешбір қ оспа қ оспай шындығ ын айтты. Бұ л ә ң гіме кө рініп тұ рғ ан айғ ақ қ а толығ ынан сә йкес келетін жә не Томның айтқ анын жолдастары да растады.

Суғ а батып бара жатқ ан кемеден қ ұ тқ арылғ андардың алтыншысы – ит, егер оның сө з сө йлейтін тілі болса, Томның айтқ ан сө здерін ол да қ айталап айтар еді. Ә ң гіме, Негоро кө рінген уақ ытта ызағ а булығ атын ит туралы болып отыр. Иттің кеме аспазын жек кө руі бір тү рлі ғ ажап уақ иғ а болды. Динго деп аталатын бұ л тө бет Жаң а Голландиялық ірі кү зетші иттердің тұ қ ымынан еді. Ә йтсе де, «Вальдектің» капитаны Дингоны Австралиядан алмағ ан. Капитанның бұ л иті бұ дан екі жыл бұ рын Конго ө зеніне жақ ын Африка жағ алауынан аштан ө лгелі жү рген жерінен тапқ анын Том қ арт естіген болатын. Капитан бұ л тамаша итті ұ натып, асырап алыпты. Бірақ Динго жаң а қ ожайынына ү йір болып кете қ оймағ ан. Ол ө зінің еріксіз айрылғ ан бұ рынғ ы қ ожасын

сағ ынып қ айғ ырды десе де боларлық еді.

Иттің мойнындағ ы қ арғ ы бауында ойып жазылғ ан «С» жә не «В» деген екі ә ріп бар, иттің бұ рынғ ы ө ткен жай- кү йінен қ алғ ан белгі тек осы ғ ана.

Динго ө те тамаша, кү шті тө бет болатын-ды. Артқ ы екі аяғ ымен тік басып тұ рғ анда, ұ зын тұ рқ ы кісі бойы келетін. Қ ызыл-қ оң ыр қ ою жү нді, ұ зын қ ұ йрық ты, пантера мен Америка жолбарысына тайсалмай шабатын, аюмен жекпе- жек алыса алатын, аса қ айратты да, оралымды, шапшаң иттің нә сілінен еді.

Мұ ндай иттер ызаланғ ан кездерінде қ атерлі жау, ал оның қ ылығ ы Негороғ а неліктен ұ намағ анын тү сіну қ иын емес.

Динго момын ит емес-ті, бірақ оны ызақ ор, қ абағ ан деуге де болмайтын, ә лденеге кү йінішті, кекті ит десе де боларлық. Том қ арт Дингоның негрді жаратпайтынын бұ рын

«Вальдекте» болғ ан уақ ытында-ақ сезген. Оның негрлерге зиян тигізерлік ниеті жоқ -ты, ә йтсе де оларғ а жұ ғ ыстық жасап

еркелемейтін. Мү мкін, ол Африка жағ алауын кезіп жү рген кездерінде, оны сол жақ тың тұ рғ ын халқ ы зә бірлеген болар? Қ алай болғ анда да, бұ л негрлер адал ниетті, жақ сы адамдар болғ анымен, Динго оларғ а ү йір бола алмады. Апатқ а ұ шырағ ан кеме бортындағ ы он кү н бірге болғ ан уақ ытында да Динго олардан шеттеп жү рген. Бұ л кү ндерде оның не жеп жан сақ тағ аны белгісіз, бірақ ө зімен бірге болғ ан адамдар шө лдеп

қ андай қ иналса, о да сондай қ иналғ ан еді.