АПАТҚА ҰШЫРАҒАН КЕМЕ

Диктің айқ айы бү кіл экипажды дү рліктірді. Вахтадан бос матростар палубағ а жү гіре шық ты. Капитан Гуль де каютасынан шық ты. Миссис Уэлдон да, кә рі Нан да, тіптен Бенедикт ағ ай да штирборттың қ оршауына сү йеніп тұ рып, бар ынталарын сала тең із бетіндегі кө рінген затқ а кө здерін тікті.

Тек ө зінің тар камбузынан Негоро ғ ана шық қ ан жоқ. Ойда жоқ та ұ шыраса қ алғ ан бұ л оқ иғ а, бү кіл команда ішінде Негороны ғ ана еліктірмеді.

Баланың кө рген заты «Пилигримнен» ү ш миль шамасы қ ашық тық та, толқ ын бетінде тең селіп тұ р еді.

– Бұ л не болды екен? – деп сұ рады матростардың біреуі.

– Менің байқ ауымша, сал болса керек! – деді екінші матрос.

– Онда адам да бар шығ ар? Бейшаралар не халде екен?..

– деді миссис Узлдон.

– Жақ ынырақ барсақ, бә рін де білеміз, – деді капитан Гуль. –Бірақ бұ л кө рінген зат салдан гө рі, бір жамбастап жатқ ан кеменің жонына ұ қ саң қ ырайды...

– Жоқ бұ л кә дімгі тең іздің сү т қ оректі алып хайуаны! – деді Бенедикт ағ ай.

– Ал, Дик, сен қ алай дейсің? – деп сұ рады миссис Уэлдон жасө спірімнен.

– Мен капитан Гульдің бір жамбастап жатқ ан кеме дегеніне қ осыламын. Тіптен кү нге шағ ылып жарқ ырап кө рінген ана заттың мыспен қ аптаулы киль1екенін де ажыратып тұ рмын.

– Ие... Ие... енді мен де кө ріп тұ рмын, – деп капитан Гуль Диктің сө зін қ остады.

Капитан рульшіге бұ рылып команда берді:

– Болтон, кемені ық қ а қ арай бұ р, ана кө рінген қ айраң ғ а қ арай турала!

– Қ ұ п болады, капитан! – деді рульші.

– Мен ө з пікірімде қ аламын, – деді Бенедикт ағ ай, – ол кө рінген заттың тең із хайуаны екенінде дау жоқ.

– Ендеше, бұ л мыс кит болғ аны ғ ой, – деді капитан Гуль. – Ө зінің кү нге шағ ылып жарқ ырауын қ араң ызшы!

– Бенедикт ағ ай, егер бұ л кө рінген кит бола қ алса, тірі емес, ө лген кит, – деді миссис Уэлдон. – Оның қ имылсыз жатқ аны ап-анық кө рініп тұ р.

– Уэлдон қ арындас, оның несі таң? – деді қ арыспа ғ алым,

– ұ йық тап жатқ ан киттің ү стінен тү скен кеме аз емес қ ой.

– Ә бден дұ рыс, – деді капитан Гуль. – Ә йтсе де бұ л кө рінген зат ұ йық тап жатқ ан кит емес, кеме.

– Кө рерміз, – деп жауап қ атты қ арыспа ғ алым. Дегенмен Бенедикт ағ айдың китпен жұ мысы жоқ -ты, кезі келсе, Арктика мен Атлант тең ізінің кү ллі сү тқ оректі жануарын, сирек кездесетін шыбын-шіркейлердің біреуіне-ақ айырбастап жіберер еді.

– Болтон, оң ғ а таман, оң ғ а таман! – деп айғ айлады капитан Гуль рульшіге. – Кемеге бір кабельтовтан2жуық бармау керек. Біз киліксек, ө зі қ ирағ ан кеменің тү гі де калмайды,

1 Киль – бө ренеден немесе мыстан жасап кеменің тү біне бойғ а орнатылғ ан жал.

2 Кабельтов – тең іздегі ұ зындық ө лшеу, бір кабельтов 0, 1 тең із миліне немесе 185, 2 метрге тең.

оғ ан соқ тығ ып «Пилигримнің» қ абырғ асын қ иратуғ а кұ мар емен. Оң ғ а таман!

«Пилигрим» аздап оң ғ а бұ рылды.

Қ ирағ ан кемеге шхуна-бриг бір миль жақ ындады. Жамбастап қ алғ ан кемеге матростар сұ қ тана қ арады. Оның трюмінде бағ алы заттар болуы мү мкін. Ө йткені суғ а батқ ан кеменің жү гін аман алып қ алғ аны ү шін сол заттың ү штен бір мө лшеріндей бағ асы сыйлық ретінде қ ұ тқ арушығ а берілетіндігін матростар жақ сы білетін-ді. Егер кеме трюміндегі заттар су тиіп бү лінбеген болса, «Пилигрим» экипажы осы жылғ ы кит аулау маусымындағ ы сә тсіздігінің бә рін бір кү нде-ақ шығ арып алады.

«Пилигрим» ширек сағ аттан соң қ алқ ып жү рген затқ а жарым миль жақ ындады. Манадан бергі талас енді кү мә нсыз шешілді: бұ л зат аударылып бір жақ жамбасымен жатқ ан бір кеменің қ аң қ асы болып шық ты. Палубаның бір қ абырғ асы жоғ ары кө теріліп тік тұ рып қ алғ ан. Мачталарын су жұ лып ә кеткен. Такелаждың 1ү зінділері ғ ана салбырап тұ р. Кеменің бү йірінде ү ң ірейген ү лкен тесік бар. Тіреулері мен сыртын қ аптағ ан тақ тайлары ішке қ арай жеміріліп кетіпті.

– Бұ л басқ а бір кемемен соқ тығ ыскан екен! – деп айқ айлады Дик Сэнд.

– Ие, онысында кү мә н жоқ, – деп капитан Гуль оның сө зін мақ ұ лдады. – Бірақ мұ ның табанда батып кетпегеніне таң ым бар, ғ ажап!

– Бұ ғ ан келіп соқ тық қ ан кеме, мұ ның командасын тү гелдей алып кеткен деп сенейік, – деді миссис Уэлдон.

– Ие, миссис Уэлдон, солай деп сенейік, – деді капитан Гуль. – Бірақ соқ тығ ысқ аннан соң бұ л кеменің экипажы ө з қ айық тарымен жан сақ таулары да ғ ажап емес. Мұ ндағ ы бір қ ынжыларлық нә рсе, апатқ а себепші болғ ан кеменің командасы, қ ирағ ан кеменің экипажымен ісі болмай, жайбарақ ат ө з жө ніне кете беретін мейірімсіздік тең із тә жірибесінде кездесе береді.

1 Такелаж – желкенді кеменің арқ ан жабдық тары.

– Мү мкін емес, бұ л іс адамгершіліктен тыс, шектен шық қ ан қ аталдық!

– Амал нешік, шынында да солай. Кемеде бірде-бір қ айық қ алмауына қ арағ анда, команда бұ л кемені тастап кеткен деуге болады. Апатқ а ұ шырағ ан бейшараларды ұ шырасқ ан кеме мінгізіп алар деп сенейік. Бұ л арадан қ ұ рғ ақ жерге қ айық пен жету мү мкін емес. Мұ хит аралдары немесе Америка континенті тым шалғ ай.

– Бұ л апаттың қ ұ пия сыры бір уақ ытта ашылар ма екен?

– деп сұ рады Миссис Уэлдон. – Кемеде командадан біреу- міреу қ алуы мү мкін, сіз қ алай дейсіз?

– Бұ ғ ан сенімім шамалы, – деді капитан Гуль. – Егер кемеде тірі адам болса, бізді ә лдеқ ашан-ақ кө ріп, бізге белгі берер еді. Ә йтсе де ішке кіріп тексереміз... Болтон, солғ а таман... солғ а таман! – деп айқ айлады ол, рульшіге кеменің бағ ытын қ олымен нұ сқ ап.

Қ ирағ ан кеме мен «Пилигрим» арасы ү ш кабельтовтай- ақ. Енді команданың кемені тастап ө з беттерімен кеткендігі кү мә нсіз анық болды.

Дик Сэнд кенет ү ндемең дер деп ым қ ақ ты.

– Тың даң даршы! – деп айқ айлады ол. Бә рі де қ ұ лақ тарын тү ріп тың дай қ алды.

– Ие, ит ү ргені естіле ме, қ алай...

Шынында да апат болғ ан кемеден иттің ү рген даусы естілді. Онда тірі ит барлығ ы кү мә нсіз. Ит люк жабық болып шығ а алмай қ алса керек. Дегенмен кө рініп тұ рғ ан ит жоқ еді.

– Ит те болса тірі жан ғ ой, қ ұ тқ аруымыз керек, капитан!

– деді миссис Уэлдон.

– Ие, ие, – деп шырылдады кішкентай Джек, – итті қ ұ тқ ару керек! Ө зім-ақ асыраймын. Ол ит бізді жақ сы кө реді... Мама, мен оғ ан шақ пақ қ ант ә келіп берейін!

– Орның да бол, балақ айым, – деді миссис Уэлдон. – Ол бейшара аштан ө лгелі жатқ ан болар, сенің бір шақ пақ қ антың нан да оғ ан бір тостағ ан быламық тиімді болар еді-ау.

– Ендеше, оғ ан менің сыбағ а сорпамды бере ғ ой, – деді бала, – мен сорпасыз-ақ лаждармын!

Сө йтіп тұ рғ анда иттің ү рген даусы бірден бірге анығ ырақ естіле тү сті. Бұ л кезде екі кеменің арасы ү ш жү з ярдтан жақ ынырақ еді. Қ апелімде кеме бортынан бір ірі тө беттің басы кө рінді. Ит ө ршелене абалай берді.

– Говик! – деді капитан боцманғ а. – Кемені дрейфке1тоқ тат та, суғ а қ айық тү сірің дер.

– Шыдай тұ р кү шігім, шыдай тұ р! – деген Джектің айқ айына, ит кө мескі қ ың сылап жауап қ айырғ андай болды да, артынан шаң қ ете тү сті.

Матростар тез-тез желкен тү сірді, «Пилигрим» қ ирағ ан кемеге жарым кабельтов жақ ындап тоқ тады.

Суғ а тү сірілген қ айық ты толқ ын тең селтіп тұ р. Капитан Гуль мен Дик Сэнд, тағ ы екі матрос қ айық қ а тү сті.

Ит тынбастан абалай берді. Бірақ ол тез жақ ындап келе жатқ ан қ айық қ а ү рмеген тә різді, оқ тын-оқ тын ішке тү сіп қ айта шығ ады. Мү мкін, қ ирағ ан кеменің тірі қ алғ ан жолаушыларын немесе матростарын шақ ырғ алы кеткен болар?

«Шынымен-ақ мұ нда тірі адам бар болғ аны ма?» – деп сұ рады миссис Уэлдон ө зінен-ө зі.

Қ айық межелеген жерге таянып қ алды.

Ит кенеттен тағ ы абалап қ оя берді. Бірақ оның бұ л абалауы ө зін қ ұ тқ арушыларғ а «тез жетің дер!» дегендей жалынышқ а ұ қ самайды. Оның ү нінен ерекше бір ө штік, ыза кернеп ашынғ андық естіледі.

– Мына тө бетке не болғ ан? – деді капитан Гуль.

Бұ л уақ ытта қ айық тағ ылар суғ а жартылай батып тұ рғ ан кеменің бортына тоқ тау ү шін кемені айналып келе жатыр еді.

Иттің, ә сіресе Негоро камбуздан шығ ып кеменің тұ мсығ ына қ арай жү рген кезде ө ршелене абалағ анын капитан Гуль де, тіптен кемедегілер де байқ ап қ алды.

1 Дрейфке тоқ тат – желкендерді ерекше орналастырып, кемені бір орыннан жылжымайтын жағ дайғ а келтіру.

Ит шынымен-ақ кеме аспазын тани ма екен? Бұ л тіптен шындық қ а жуыспайтын уақ иғ а ғ ой.

Мұ ның мә нісін кім білсін, бірақ қ ұ тырына абалағ ан итке Негоро жалт қ арады да, ө зінің таң данғ анын ешкімге сездірмей, сә л тыжырынып, ешнә рсе сезбеген кісідей камбузына қ айта кіріп кетті. Қ айық тағ ылар кеменің арт жағ ын айналып оның қ апталынан «Вальдек» деген жазуды кө рді. Кеменің қ ай порттан шық қ андығ ы жазылмапты. Бірақ тең ізшінің кө зі алдыменен кеменің корпусына, оның кейбір қ ұ рылыстарының ө згешеліктеріне тү седі ғ ой, сондай-ақ капитан Гуль тең ізшілік кө збен қ арап, кеменің америкалық екенін таныды. Оның бұ л жорамалын кеменің аты да дә лелдеді. Бес жү з тонналық ірі кемеден бар болғ аны қ аң қ асы

ғ ана қ алғ ан.

«Вальдектің» тұ мсығ ында ү ң ірейген ү лкен тесік бар. Бұ л тесік сол бір қ ырғ ынды соқ тығ ысудан тү скен таң ба еді. Кеме бір жамбастап қ исайып жатқ андық тан, тесік судан бес-алты фут жоғ ары кө теріліп, ішке су толмағ ан соң, кеме де батпай қ алғ ан еді.

Кеменің палубасында адам жоқ.

Ит борттан кетіп, қ исайып жатқ ан палубаны жағ алап ортадағ ы люкке жетті де, басын люкке сұ ғ ып, қ аң сылап кеп ү рді.

– Сірә, кемедегі тірі жан бір ғ ана осы ит емес шығ ар, – деді Дик Сэнд.

– Мен де сол пікірдемін, – деді капитан Гуль.

Қ айық енді жартылай суғ а батып тұ рғ ан бортты жағ алай жү рді. Бірінші соқ қ ан ірі толқ ынның «Вальдекті» су тү біне жіберетіндігі сө зсіз.

Кеменің палубасы тап-таза, сыпырып қ ойғ ан тә різді. Палубада екі футтай жерінен омырылып қ алғ ан грот-мачтаның тү бірі ғ ана сорайып тұ р. Шамасы, кеме соқ тық қ ан кезде мачталары омырылып суғ а қ ұ лағ ан да, желкені мен арқ ан жіптерін ө зімен бірге ала кетсе керек. Бірақ та кө кжиектің кө з жетерлік жерінен ешқ андай кеме сынығ ы кө рінбеп еді.

Бұ ғ ан қ арағ анда «Вальдектің» апатқ а ұ шырауы бұ дан бірнеше кү н бұ рын болғ ан деп қ орытынды шығ аруғ а болады.

– Бұ л кеменің адамдары соқ тығ ысудан тірі қ алғ ан кү ннің ө зінде де, – деді капитан Гуль, – аштық пен шө лден қ ырылғ ан болар: камбузы суғ а толып кетіпті ғ ой. «Вальдектің» бортында тек адам ө ліктері ғ ана болуғ а тиіс.

– Жоқ, – деп Дик Сэнд шақ ете қ алды. – Жоқ! Олай болса ит бү йтіп ү рмес еді. Мұ нда тірі қ алғ ан біреулер бар.

Ол сө йдеді де, итті шақ ырды. Ақ ылды тө бет сол сағ атында сырғ анап тең ізге тү сті де, ә лсіреген аяғ ымен ә рең есіп қ айық қ а жетті. Итті сү йреп қ айық қ а шығ арып, Дик оғ ан кептірілген нан тастап еді, ит асқ а қ арағ ан да жоқ, тұ щы су қ ұ йылғ ан шелекке қ арай ұ мтылды.

– Бейшара-ай, ә бден қ аталап қ алғ ан екен, – деді Дик Сэнд.

Бұ лар қ айық тоқ тататын қ олайлы орын қ арастырып, батып бара жатқ ан кемеден бірнеше фут кейін шегінді. Ит бұ л адамдардың кеме бортына шық пайтын ың ғ айын білгендей, Диктің кү рткесінің етегінен тістеп, қ айтадан ашына абалай бастады.

Иттің қ ылығ ы мен абалай ү ргені ауызбен айтылғ ан сө зден де анығ ырақ болды.

Матростар қ айық ты кемеге тақ ап, бортқ а байлады, капитан Гуль Дикті ертіп палубағ а шық ты. Олар оншалық ты қ иналмай- ақ, ең бектей жылжып, омырылып қ алғ ан екі мачта тү бірінің арасындағ ы орталық люкке1жетті. Олардың соң ынан ит те еріп келе жатыр. Адамдар люкке тү сті.

Жартылай суғ а толғ ан кеме трюмінде ешқ андай тауар жоқ. Баллас2орнына қ ұ м тиелген. Ол қ ұ м енді бакбортқ а3тө гіліп, салмақ кеменің бір жағ ына ауғ ан, сондық тан кеме де бір жақ бү йіріне қ исайып кетіпті. Кеме бортында бағ алы жү к

1 Люк – кеме трюміне кіретін тесік.

2 Баллас – кемеге тиелген жү к жеткіліксіз болса, кеменің тең селмей жү зуі ү шін белгілі мө лшерде салмақ тиеледі.

3 Бакборт – кеменің сол жақ борты.

болуғ а тиіс деген ү міт бекерге шық ты. Кемеде аман алып қ аларлық қ ұ нды заттан тү к те жоқ.

– Мұ нда ешкім жоқ қ ой, – деді капитан Гуль.

– Ие, ешкім де жоқ, – деп жас матрос оның сө зін мақ ұ лдады да, трюмнің тү кпіріне қ арай жү ре берді.

Бірақ палубада тұ рғ ан ит адамдардың ә бден мұ қ ият тексеруін талап еткен тә різді, ауыз жаппай ү ре берді.

– Мұ нда қ арайлайтын тү к те жоқ, – деді капитан Гуль.

– Кейін қ айтайық. Олар палубағ а шық ты.

Ит соң ымнан ерің дер дегендей белгі беріп, ютқ а1 қ арай жер бауырлап жү ре берді.

Адамдар да иттің соң ынан жү рді.

Бес адам, яғ ни бес ө лексе кубриктің 2еденінде жатыр екен. Ашылып қ алғ ан люктен тү скен кү ндізгі кү ннің айқ ын жарығ ымен капитан Гуль бұ л жатқ ан бесеудің негрлер екенін

таныды.

Дик Сэнд ол бейшаралардың бірінен соң бірін барып кө ріп, ә лі де болса тынысы бар, жү регі соғ ып жатқ андарын байқ ады.

– Бұ ларды «Пилигримге» жеткізейік, – деді капитан Гуль. Қ айық тағ ы матростарды жә рдемге шақ ырды. Олар келіп апатқ а ұ шырағ ан бейшараларды жатқ ан жерлерінен кө теріп

тысқ а алып шық ты.

Бұ л оң ай жұ мыс емес еді, сонда да болса амалдап, бес негрдің бесеуін де қ айық қ а тү сірді. Олардың ешқ айсысы ес- тү сін білмейді. Бірақ капитан Гуль бірнеше тамшы дә рі мен бірер жұ тым тұ щы су бұ ларды тірілтер деп сенген еді.

«Пилигрим» қ ирағ ан кемеден жарым кабельтов жерде жылжымай тұ рып қ алғ ан, қ айық ә п-сә тте-ақ кемеге жетті.

Апатқ а ұ шырағ ан бейшараларды кө тергіш арқ анмен кезек- кезек кө теріп палубағ а шығ арды. Итті де қ алдырғ ан жоқ.

– Ой, бейшаралар-ай! – деп мү сіркеді миссис Уэлдон, қ имылсыз жатқ ан шалажансар бес денені кө ріп.

1 Ют – кеменің арт жағ ына салынғ ан бө лме.

2 Кубрик – команданың жатып демалуына арналғ ан кеменің астың ғ ы палубасына салынғ ан бө лме.

– Бұ лар тірі, миссис Уэлдон, – деді Дик Сэнд. – Ә лі жаны бар, біз бұ ларды ө лімнен қ ұ тқ арамыз!

– Бұ лар не пә леге ұ шырады екен? – деп сұ рады Бенедикт ағ ай.

– Бұ лар алдымен есін жинасыншы, сосын ө здерінің бастарынан кешкен уақ иғ аларын айта жатар, – деді капитан Гуль. – Бірақ бұ ларғ а алдымен су беріп, сосын аздап ром жұ тқ ызу керек.

Ол сө йдеді де, камбузғ а қ арап дауыстады:

– Негоро!

Ит Негороның атын естігенде, арқ асын кү жірейтіп, сіресе қ алды. Жү ні тікірейіп, даусы кө мескі шығ ып ыр-р ете тү сті.

Аспаз кө рінген жоқ, жауап та қ айырмады.

– Негоро! – деп капитан Гуль даусын қ аттырақ шығ арып тағ ы айқ айлады.

Ит бұ рынғ ысынан бетер ашына ырылдады. Негоро камбуздан шығ ып, палубағ а кө терілді.

Негоро аяғ ын аттап басуы-ақ мұ ң екен, ит секіріп барып оның кең сірігінен ала тү суге ың ғ айланды. Португал камбуздан келтек ала шық қ ан екен, итті келтегімен қ ұ лаштай сілтеп періп жіберді. Екі матрос итке жармасып ә зер айырды.

– Сіз бұ л итті білетін бе едің із? – деп капитан Гуль аспазғ а қ арады.

– Мен бе? – деп қ айтарып сұ рады Негоро. – Бұ л итті ешқ ашан кө рген емеспін. Қ айдан білем...

– Ғ ажап екен! – деп кү бірледі Дик Сэнд.