Капитан Сэнд

Адам айтқ ысыз мына апат «Пилигрим» жолаушыларының есін алып, жанын тү ршіктірді. Капитан Гуль мен бес матростың қ азасы жү йке қ ұ ртқ андай аса ауыр ә сер қ алдырды.

Ү рейлі апатты кө збен кө ріп, ө лім тырнағ ындағ ы жолдастарғ а жә рдем ете алмаудан қ иын не бар! Тіптен Диктің ө зімен жолдастары да жаралыларды судан шығ аруғ а жете алмай қ алды.

Апат болғ ан жерге «Пилигрим» жү зіп жеткен кезде капитан Гуль мен бес матрос қ айтпас сапарғ а кеткен еді.

Миссис Уэлдон, Бенедикт ағ ай жә не бес негр кө з жастарын кө лдетіп қ ұ лазып жатқ ан тең із бетіне тұ нжырай қ арасып қ алды...

Жақ ын маң дағ ы қ ұ рғ ақ жерден мың миль шамасы қ ашық та, ұ шы-қ иыры жоқ тынық мұ хиттың қ ақ ортасында, капитаны мен матростарынан айрылғ ан кеменің ендігі тағ дыры бейшаралық қ а тү сіп, жел мен ағ ыстың ойыншығ ы болу ғ ана.

1 Жюль Верннің айтып отырғ ан кит аулау кә сібі – ескірген ә діс. Қ азіргі замандағ ы кит аулайтын флотты, ерекше кеме, бірнеше жү з адам командасы бар, кит етін табанда ө ң деп шығ аратын жү збелі зауыт – китобойная матка – бастап жү реді. Китобойная маткағ а кит аулайтын кішігірім кеме ереді, ол кемелердің бә рі де гарпун ататын зең біректермен қ аруланғ ан.

Бұ л жолақ жонды «Пилигримге» душар еткен қ андай ғ ана қ ырсық тағ дыр екен? Капитан қ ашан да болса алдағ ысын болжай жү ретін сақ адам еді, оны осы жолғ ы қ айырсыз кә сіпке итермелеген қ ай зұ лым тағ дыр?

Кит аулау кә сібінің тарихында бір қ айық экипажымен тү гелдей жойылып кету – ө те сирек кездесетін уақ иғ а.

Қ алай да капитан Гуль мен бес матростың қ азасы жантү ршігерлік апат! «Пилигримнің» негізгі командасынан ешкім қ алғ ан жоқ, айтпақ шы біреуі қ алғ ан, ол – Дик Сэнд... Бірақ Дик он бес жасар балғ ын жас, ә лі бала ғ ой. Осы бала енді капитанның да, боцманның да, бү кіл экипаждың да орнын басып, бә рінің жұ мысын атқ аруғ а тиіс.

«Пилигрим» ү стіндегі жұ мысқ а жарарлық адамдарды санасақ, тағ ы бес негр бар, олар ержү рек адал адамдар болғ анымен, тең із кә сібінен тү к хабарлары жоқ.

Дик Сэнд қ озғ алмастан палубада ұ зақ тұ рды. Ол екі қ олын кө кірегіне айқ астыра ұ стап, ө зінің ә кесіндей жақ сы кө ретін адамды – капитан Гульді жұ тқ ан суғ а қ арады.

Сосын кө кжиекті кө зімен айнала бір шолып ө тті. Жә рдем сұ рауғ а немесе ең болмаса миссис Уэлдонды паналатарлық тай бірер кеме кө рінер ме деп ү міттенген-ді. Ол «Пилигримнен» кетуді ойлағ ан да жоқ, айта кө рмең із! Кемені жақ ын маң дағ ы бірер портқ а жеткізудің барлық амалын істейді ол. Бірақ миссис Уэлдон мен оның бө бегі басқ а кемеде болса, қ ауіп- қ атерден аулақ жә не бұ л екеуінің ө мірін ойлап Диктің мазасы кетпес еді.

Мұ хит бетінде жанды қ ара кө рінбейді. Жолақ жон ғ айып болғ аннан кейін «Пилигрим» маң ында тек аспан мен судан басқ а тү к те жоқ.

Сауда кемелерінің ә деттегі жү ретін жолынан «Пили- гримнің» шеткері екенін жә не жылдың бұ л маусымында кит аулаушы флоттардың бә рі оң тү стік жақ та, алыста жү ргендерін Дик Сэнд жақ сы білетін-ді.

Ол қ ауіп-қ атердің бетіне тайсалмай тік қ арау керек екенін де жақ сы ұ ғ ынды.

«Енді не істеу керек?» деп сұ рады ол ө зінен-ө зі. Осы сә тте кеме аспазы палубағ а шық ты.

Негоро қ ырсық ты аң шылық тың кү ллі жағ дайына аса зер сала қ арады, бірақ тіс жарып бір ауыз сө з айтпады, ешқ андай қ имыл да жасағ ан жоқ. Орны толғ ысыз қ азаның оғ ан қ андай пікір туғ ызғ аны ешкімге мә лім емес.

Дик Сэнд кормода тұ р еді. Негоро енді жайлап басып соғ ан қ арай жү рді де, жасө спірімге ү ш қ адамдай таяу барып тоқ тады.

– Сіз мағ ан бірдең е айтайын деп пе едің із? – деп сұ рады Дик Сэнд.

– Жоқ, – деп аспаз жауапты салқ ын қ айырды. – Мен капитан Гульмен немесе боцман Говикпен сө йлесейін деп ем.

– Сіз олардың қ аза тапқ анын білесіз ғ ой, – деп айқ айлады Дик.

– Енді кеменің командирі кім? – деді ол беті бү лк етпестен.

– Мен! – деді жасө спірім қ обалжымастан.

– Сіз?! – деп Негоро иығ ын қ озғ ап қ ойды. – Он бес жасар капитан?!

– Ие, он бес жасар капитан! – деп Дик Сэнд аспазғ а қ арай бір аттады.

Негоро ығ ыса бастады.

– «Пилигримде» капитан бар, – деді миссис Уэлдон. – Ол – Дик Сэнд. Жаң а капитанның ә ркімді орын-орнына қ оя білетінін ұ ғ ынып алуларың теріс болмас.

Негоро тә жім етті, сосын мың қ ылдап сық ақ тай бірнеше ауыз сө з айтқ ан болды да, камбузына тайып тұ рды, оның не айтқ анына ешкім тү сінген жоқ.

Сө йтіп, Дик Сэнд тә уекелге бел байлады.

Осы кезде жел де жандана бастап, кеме «кит кө жесінің» қ ызыл алаң ын артқ а салды.

Дик Сэнд желкенге қ арап, сосын палубаны шолды. Жасө спірім ө з мойнына тү скен жауапкерлік соншалық ты зор

болса да, бас тартуғ а хақ ы жоқ екенін сезді. Кемедегі барлық жолдастарының назары ө зіне ауғ анын, бұ л адамдарғ а сенуге болатынын олардың кө здерінен оқ ып білді, бұ лар да мағ ан сене алады деді ол ө зіне-ө зі.

Дик ө з кү шін аса бағ аламады. Том мен оның қ асындағ ы тө рт негрдің жә рдемімен, қ ажетті жағ дайғ а қ арай желкендерді кө теріп немесе тү сіріп қ оюғ а болады. Бірақ ол кеменің дә л қ ай жерде тұ рғ андығ ын шамалауғ а ө зінің білімі жетпейтінін мойындады.

Дик Сэнд тө рт-бес жыл тең ізде жү рсе, қ иын да қ ызғ ылық ты тең із мамандығ ын тү гел ү йреніп алар еді. Сол уақ ыттың ішінде капитан Гульдің кү н сайын мұ хиттың кеме тұ рғ ан ендігін шамалайтын сектант қ ұ ралын қ алай пайлаланғ анын да ү йренер еді-ау. Гринвич меридианының уақ ытын кө рсететін хронометр1капитан Гульге бойлық ты білдіретін. Кү н оның сенімді кең есшісі болғ ан. Ай мен жұ лдыздар: «сенің кемең пә лен жерде тұ р!» деп хабарлайтын. Оның мү лтіксіз де, қ ателеспейтін алып сағ атының циферблаты

– аспан ә лемі де, кө рсеткіш тілі – жұ лдыздар болатын. Бұ лар кеменің жү рген жолының мө лшерін кү н сайын баяндап тұ ратын-ды. Астрономиялық бақ ылау «Пилигримнің» тұ рғ ан жерінен баратын жерінің бір миліне дейін дә л кө рсететін-ді.

Ал Дик Сэнд кеменің тұ рғ ан жерін тек компас пен лагтың 2кө рсетуімен ғ ана шамалай алады.

Сө йтсе де Дик Сэнд сасқ ан жоқ.

Миссис Уэлдон ержү рек баланың ішкі дү ниесінде болып жатқ ан қ ұ былыстың бә рін білді.

– Рақ мет, Дик! – деді ол салмақ ты ү нмен. – Капитан Гуль ө лді. Онымен бірге бү кіл экипаж да қ аза тапты. Енді кеменің тағ дыры сенің қ олың да. Кемені де, біздің бә рімізді де сен қ ұ тқ арады деп сенемін.

1 Хронометр – уақ ытты дә л кө рсететін ерекше механизмді сағ ат. Бұ л сағ атпен кеме тұ рғ ан бойлық ты шамалауғ а болады.

2 Лаг – кеменің жү ру тездігі мен жү ріп ө ткен жолын ө лшейтін қ ұ рал.

– Ие, миссис Уэлдон, – деді Дик, – мен бұ л сенімді ақ тауғ а тырысып бағ армын...

– Том да, оның жолдастары да адал адамдар. Сенің оларғ а толық сенуің е болады.

– Мен мұ ны білемін. Мен оларғ а тең із ісін ү йретем, сө йтіп, кемені бірге басқ арамыз. Ауа райы жақ сы уақ ытта бұ л оншалық ты қ иын іс емес. Егер ауа райы бұ зыла қ алса... е, қ айтуші еді, біз нені де болса жең еміз, миссис Уэлдон, сізді де, кішкентай Джекті де, басқ аларды да қ ұ тқ арамыз! Мұ ны жү зеге асыруғ а кү шім жетеді деп сенемін!

– Сен қ азір «Пилигримнің» қ ай жерде екенін білесің бе?

– деп сұ рады миссис Уэлдон.

– О, мұ ны білу оп-оң ай, – деді Дик. – Картаны қ арасақ болғ аны: кеше капитан Гуль біздің тұ рғ ан жерімізді картадан белгілеп жатқ ан.

– Баратын жағ ымызғ а кемені алып бара аласың ба?

– Апара алармын деп сенемін. Біз Америка жағ а- лауындағ ы елге жетуіміз керек, кемені соғ ан қ арай жү ргіземін жә не сол бағ ытқ а бет тү зеймін.

– Дик, сен мына апаттың салдарынан алғ ашқ ы бағ ы- тымызды ө згертуге мә жбү р екенімізді білетін боларсың?

«Пилигримнің» Вальпарайсоғ а бармайтыны ө зінен-ө зі тү сінікті. Жақ ын маң дағ ы америка портына жетуіміз керек

– кемені апаратын жерің сол!

– Тың дап тұ рмын, миссис Уэлдон, – деп жауап қ атты Дик. – Қ ысылмаң ыз, Америка континенті оң тү стіктің қ иыр шетіне қ арай созылып жатыр. Біз қ айтсек те оғ ан соқ пай кете алмаймыз.

– Ол қ ай жақ та? – деп сұ рады миссис Уэлдон.

– Ана жақ та... – деп Дик шығ ысқ а қ арай қ олын шошайтты.

– Сө йтіп, кеме Вальпарайсоғ а бара ма немесе Американың басқ а бір портына бара ма, біз ү шін бә рібір. Біздің бар мақ сатымыз – қ ұ рлық қ а жету!

– Біз онда жетеміз, миссис Уэлдон! – деді жасө спірім сенімді тү рде. – Сізді қ ауіпсіз орынғ а жеткізуге кепілмін. Қ ұ рғ ақ жерге жуық маң да каботаждық 1рейс жасап жү рген бірер кемеге кездесерміз деген ү мітім зор. Миссис Уэлдон, сіз байқ айсыз ба, солтү стік-батыстан жел соғ а бастады. Егер соқ қ ан ың ғ айынан айнымаса, жағ алауғ а қ алай жетіп қ алғ анымызды білмей де қ алармыз, Желкен біткенді тегіс кө терсек, атқ ан оқ тай зымыраймыз!

Жас матрос бұ л сө здерді ө з кемесін бағ алай білетін жә не оны нендей қ иын-қ ыстау жағ дайда болса да дегеніне кө ндіре алатынына кө зі жететін тә жірибелі, кө пті кө рген ескі тең ізшілерше толық сеніммен айтты.

Дик Сэнд енді желкен кө теріп, штурвалғ а2тұ руғ а ың ғ айланып еді, миссис Уэлдон алдымен «Пилигримнің» қ ай жерде екендігін анық тау қ ажет екенін ескертті.

Шынында да, бұ л бірінші кезектегі мә селе еді. Дик Сэнд капитан Гульдің каютасына барып, ө ткен кү ні кеменің қ ай жерде болғ андығ ы жайлы белгі салынғ ан картаны тауып алды. Ол енді миссис Уэлдонғ а «пилигримнің» 43035' оң тү стік ендік пен 114013' бойлық та болғ андығ ын картадан кө рсете алады. Ө ткен тә уліктің ішінде кемені бір орыннан қ озғ алмады деуге боларлық еді.

Миссис Уэлдон картағ а ү ң ілді. Ол жер белгісі салынғ ан қ оң ырқ ай дақ қ а қ адала қ арады. Бұ л Тынық мұ хит пен Атлант мұ хитының арасын бө ліп тұ рғ ан Оң тү стік Америка жағ алауы

– ү лкен бө гет еді. Оң тү стік Америка жері ғ ана емес, тіптен шексіз мұ хит тү гелдей сыйып тұ рғ ан картағ а қ арағ анда, қ ұ рғ ақ жер ө те жақ ын жә не оғ ан жету оншалық ты қ иынғ а соқ пайтын сияқ ты тә різді. Мұ ндай алдамшы ә сер карта масштабына кө зі ү йреніп ә деттенбеген адамдардың бә рінде де бола береді. Миссис Уэлдон жерді бір табақ қ ағ аздан кө ріп, нағ ыз жердің ө зі жақ ын жә не оғ ан жетуге болады екен деп жорыды.

1 Каботаж – шет мемлекеттің портына кірмей, ө з мемлекетінің порты мен жағ алауын бойлай жү зу.

2 Штурвал – руль дө ң гелегі.

Егер дұ рыс масштабымен «Пилигримнің» суреті осы бір табақ қ ағ азғ а тү сірілсе, микроскоппен қ арағ анда ғ ана кө рінетін тым ұ сақ жә ндіктерден де кішкене боп кө рінер еді. Кө лемін біліп болмайтын математикалық нү кте сияқ танып, ұ шы- қ иырсыз мұ хит кеудесінде жалғ ыз қ алғ ан «Пилигрим» де картағ а тү скенде кө рінбей қ алар еді.

Диктің пікірі миссис Уэлдонның пікірінен мү лдем басқ а болды. Ол кеме мен қ ұ рғ ақ жердің арасы орасан алшақ, кө птеген миль екенін білді. Бірақ бұ л жағ дай оның қ ажырлы жігерін мұ қ ата алмады. «Пилигрим» ү стіндегі адамдардың тағ дырына жауапкерлік бала жігітті егде адам қ атарына қ осты. Іске кірісіп ә рекет ететін уақ ыт жетті. Солтү стік-батыстан жел тұ рып, сағ ат сайын кү шейе тү сті, бұ лар енді ың ғ ай соқ қ ан желді пайдаланып қ алулары керек. Тү псіз аспанда қ алқ и кө шкен селдір бұ лт бар, оғ ан қ арағ анда жел жуық арада

басыла қ оймайтын тә різді.

Дик Сэнд Том бастағ ан тө рт негрді қ асына шақ ырып алып:

– Достарым, – деді ол, – «Пилигримде» бізден басқ а экипаж жоқ. Сіздердің кө мегің сіз ешбір маневр жасай алмаймын. Ә рине, сіздер тең ізші емессіздер, бірақ сіздерде қ арулы білек бар. Егер де сіздер кү ш аямайтын болсаң ыздар, біз «Пилигримді» басқ ара аламыз. Біздің аман-есен жер басуымыз осығ ан байланысты.

– Капитан Дик, – деді Том, – менің жолдастарым жә не ө зім де сіздің матросың ыз болуғ а жан-тә німізбен ризамыз. Кү ш-қ уатымызда мү лтік жоқ. Бес адам сіздің басшылығ ың ызбен қ олынан келгенінің бә рін істейді, істей алады да!

– Том қ арт, тамаша айттың ыз! – деп айқ айлады миссис Уэлдон.

– Алайда біз сақ тық тә ртібін сақ тауғ а тиіспіз, – деді Дик Сэнд. – Мен ешқ андай орынсыз тә уекелге кө з жұ мып аяқ баспаймын, желкен біткеннің бә рін кө термеймін де. Жай

жү рсек, аздағ ан уақ ыт ұ ттырармыз, бірақ оның есесіне қ ауіп- қ атерден аулақ боламыз. Жағ дайдың жатқ а қ ақ сап бізге айтатыны – осы тоқ там. Мен сіздерге қ азір міндетті орындарың ызды кө рсетемін. Ал ө зім ә лімнің келгенінше штурвалда тұ рам. Ара-тұ ра бірер сағ ат ұ йық тап та алармын. Бірақ менің демалысым соншалық ты аз болса да, штурвалды иесіз қ алдыруғ а болмайды, сондық тан сіздердің біреуің із менің орныма тұ ра тұ руғ а тура келер. Том, қ аласаң ыз, штурвалды сізге ү йретейін? Компастың кө рсетуімен кемені бағ ытқ а қ арай жү ргізу оншалық ты қ иын емес. Талабың ыз болса, кемені бағ дарғ а туралап ұ стауды оп-оң ай ү йреніп аласыз.

– Мен ә зірмін, капитан Дик, – деп жауап қ атты қ арт негр.

– Жақ сы, – деді жасө спірім. – Кешке дейін менімен бірге штурвалда тұ рың ыз, егер ә лім қ ұ рып жығ ыла қ алсам, сіз кү ні бү гін-ақ менің орныма тұ ра алатын боласыз.

– Ал, мен ше? – деп сұ рады кішкентай Джек. – Менің Дикке тигізетін ешқ андай пайдам жоқ па?

– Сенің оғ ан пайдаң тиетіні сө зсіз ғ ой, бө бегім! – деді миссис Уэлдон, баланы бауырына қ ыса тү сіп. – Кеме басқ аруды сағ ан да ү йретеді, сен штурвалда тұ рсаң, жел ың ғ айдан соғ атынына сенімім кә міл.

– Ә рине, мама, ә рине! – деп бала қ олын шапақ тап айқ айлап жіберді. – Мен бұ ғ ан уә де берем!

– Ие, – деді Дик Сэнд кү ліп, – жақ сы юнга – кеменің ырысы, ол жү рген жерде жел де ың ғ айдан соғ ады дейді қ арт тең ізшілер.

Дик Томғ а жә не басқ а негрлерге қ арап:

– Достарым, іске кірісейік! Гротты кө теру керек. Сіздерге істелетін істің жө нін кө рсетейін, сіздер менің нұ сқ ауымды мү лтіксіз орындауғ а тиістісіздер, – деп ү стеді жас капитан.

– Бұ йырың ыз, капитан Сэнд, біз дайынбыз, – деп жауап қ атты Том қ арт.