КЕЙІНГІ ТӨРТ КҮН

Сө йтіп, Дик Сэнд «Пилигримге» капитан болды. Ол уақ ыт оздырмай желкен кө теруге ұ йғ арды.

Жолаушылардың тілегі жалғ ыз-ақ: қ айтсе де тезірек Вальпарайсоғ а жету немесе Оң тү стік Америка жағ алауының бірер портына іліну. Дик Сэнд ө здерінің бет алғ ан бағ ыты мен «Пилигримнің» жү рген жү рісінің тездігін бақ ылап, жү рістің орташа тездігін есептеп шығ арып, кү нделікті жү рген жолының мө лшерін картағ а тү сіріп отыруғ а ұ йғ арды. Мұ ны орындау ү шін компас пен лаг болса жетіп жатыр.

Кемеде винтпен айналып жұ мыс істейтін патент-лаг бар- ды. Бұ л қ ұ ралдың циферблатындағ ы тілі белгілі бір уақ ыттың арасында кеменің жү ріс тездігін кө рсетіп отырады. Патент- лаг зор қ ызмет атқ ара алады, қ ұ ралдың қ ұ рылысы оп-оң ай, мұ ны пайдаланудың ә дісін ү йрену «Пилигримге» жаң а келген тә жірибесіз матросқ а да қ иын емес.

Бірақ мұ ның есептен жаң ылдыратын бір жері бар – ол тең із ағ ысы.

Лаг та, компас та ағ ыс кү шін есептей алмайды. Ашық тең ізде кеменің дә л қ ай жерде екендігін тек қ ана астрономиялық бақ ылаумен шамалауғ а мү мкіндік бар. Бірақ олардың сорына, астрономиялық бақ ылау жү ргізуді жас капитан білің кіремейтін-ді.

Алғ ашқ ыда Дик Сэнд «Пилигримді» Жаң а Зеландия жағ алауына қ арай кері ә кетуге ниеттенген еді. Бұ л жол тө те де жақ ын болатын. Егер ө не бойы кеменің алдынан соғ ып тұ рғ ан жел, кенет бұ лардың ың ғ айына бұ рылмаса, жас капитан алғ ашқ ы ниетін орындағ ан болар еді. Жел бет алғ ан бағ ытқ а бұ рылғ ан соң, Америкағ а қ арай жү ре беру оң айырақ кө рінді. Жел ың ғ айы 1800 шамасы бұ рылды да, енді солтү стік- батыстан соғ ып, екпіні кү шейе тү скен тә різденді. Мү мкіндігі болғ анынша ілгері басу ү шін ың ғ ай соқ қ ан желді пайдаланып

қ алу керек.

Дик Сэнд барынша бакштагпен1жү руге ұ йғ арды.

«Пилигримнің» фок-мачтадағ ы тік желкені тө ртеу болатын: мачтаның тө менгі иініндегі фок, стенга карселі, брам- стенгадағ ы брамсель жә не бом-брамстенгадағ ы бомбрам- сель.

Грот-мачтағ а кішірек желкендер қ ойылады: тө менгі иінде грот болады да, оның ү стінде топсель тұ рады2.

Бұ л екі мачтаның аралығ ындағ ы штангаларғ а (бұ лар грот- мачтаның алдың ғ ы жағ ына бекітіледі) тағ ы да кө лбеу стаксель желкендердің ү ш қ атарын қ оюғ а болады.

Кеме тұ мсығ ындағ ы бушпритке – кө лбеу мачтағ а сыртқ ы, ішкі жә не бом-кливер – барлығ ы ү ш кливер қ ояды.

Кливерді, стаксельді, кө лбеу гротты рейге шық пай-ақ палубада тұ рып оп-оң ай кө теріп немесе тү сіріп қ оюғ а мү мкіндік бар. Бірақ желкенді фок-мачтағ а орнату ү шін тең із ісіне жетік болу керек. Бұ л желкендермен бірер маневр жасау ү шін вантпен3ө рмелеп стенгағ а, брам-стенгағ а немесе бом- брамстенгағ а шығ у қ ажет. Мачтағ а тек желкен кө теру ү шін ғ ана шық пайды, жел кернеген желкеннің аумағ ын азайту ү шін де шығ ады, тең ізшілер бұ л маневрді «риф алу» деп атайды. Сондық тан да матростар рейге салбыратып байланғ ан арқ анмен ө рмелеп шығ ып, бір қ олымен арқ аннан ұ стап тұ рып, енді бір қ олымен жұ мыс істей білулері шарт. Бұ л маневр, ә сіресе, ә деттенбеген адамғ а ө те қ ауіпті: кеме бортының қ ырындай шайқ алуын, матрос мачтаны ө рмелеп жоғ арылағ ан сайын мачтаның ә деттегіден тыс қ атты шайқ алатынын айтпағ анның ө зінде, оқ тын-оқ тын ішін тартып соқ қ ан жел

1 Бакштаг – кемені жел ө тіне қ иғ аштай жү ргізу. Желкенді кеме осылай жү рсе, жү рісі ө німді болады.

2 Стенга – мачтаның жоғ арғ ы жағ ы, оғ ан желкеннің ү стің гі етегі бекітіледі; марсель – астың ғ ы қ абаттағ ы ү шінші желкен, брам-стенга – жалғ амалы мачтаның ү шінші буыны, стенганың жлғ асы; бомбрамсель – астың ғ ы қ абаттағ ы тө ртінші желкен, бомбрамстенга – жалғ амалы мачтаның тө ртінші буыны, стенганың жалғ асы; топсель

– ү ш бұ рышты шаршы желкен. Мұ ның сү йір жағ ын тө мен қ аратып тө рт бұ рышты желкеннің ү стіне кө тереді.

3 Ванта – мачталардың жан-жағ ын тартып байлап қ оятын арқ ан, бұ ларды сым темірден немесе кендірден есіп жасайды.

екпіні желкенді бірден кернеп, мачта басында тұ рғ ан матросты борттан ұ шырып тү сіруі ық тимал.

Бақ ытқ а қ арай жел екпіні бір қ алыптан айнымады. Тең із толқ ыны етек ала қ ойғ ан жоқ, кеме де онша қ атты шайқ алмады.

Дик Сэнд капитан Гульдің жалауша кө терген белгісімен

«Пилигримді» апат болғ ан жерге апарғ анда, кеменің кө лбеу гроты, кливері, фок пен марселі кө терулі еді. Сө йтіп, кемені барынша бакштагпен жү ргізу ү шін енді брамсельді, бом- брамсельді, топсель мен стаксельді кө терсе, жетіп жатыр.

– Достарым, – деді жас капитан ө зінің жә рдемшілеріне қ арап, – менің бұ йрығ ымды дә л орындасаң дар болғ аны, жұ мыстарың ойдағ ыдай алғ а басады.

Дик Сэнд штурвалда тұ рып команда берді.

– Том, травить шток!

– Травит?

Том оның командасына толық тү сіне алмады, не істерін білмей арқ анғ а жармасты.

– Ие деймін, травить! – Штокты босат деген сө з!

– Аһ а, енді тү сіндім!

– Бат, сіз енді Томның істегенін істең із! Солай, жақ сы!

Енді шерттіре тартың ыз! Ие, шерттіре тартың ыз!

– Осылай ма?

– Солай, солай! Ө те жақ сы! Геркулес, енді сіздің кезегің із!

Кә не, шіреніп кө рің ізші, бұ л арада кү ш керек!

Геркулеске шіреніп кө р деу ойланбағ андық еді: алып негр бар кү шін салып тартқ анда, арқ ан ү зіліп кете жаздады.

– Оншама қ атты тартпаң ыз, – деп айқ айлады Дик Сэнд кү ле сө йлеп. – Сіз бү йтіп тартсаң ыз, мачтаны тү бінен жұ лып қ ұ латарсыз!

– Бұ л менің ақ ырын тартқ аным ғ ой, – деп ақ талды Геркулес.

– Мұ ның аты «ақ ырын» болса,.. Геркулес, сіз былай етің із: арқ анды шындап тартпай, тек қ ана тартқ ан болың ыз. Сө йтің із, істелетін жұ мысты дә л орындағ ан болың ыз. Қ ане, досым!

Тағ ы да... Босатың ыз!.. Солай... Швартуйте! Ие, швартуйте деймін!.. Тү сінбеді! Байлаң дар. Солай, солай. Жақ сы!..

Фоктың барлық желкені жайыменен бұ рыла берді. Желкенді жел кернеп, кеме алғ а ұ мтылды. Бұ дан соң Дик Сэнд кливердің шкотын босатуғ а бұ йырды.

– Достарым, ө те жақ сы істелді! – деп Дик Сэнд жаң а матростарды мақ тап қ ойды. – Енді грот-мачтаны ү йреніп кө рейік. Бірақ сен, Геркулес абайла, тағ ы да бірдең ені ү зіп алма!

Бұ л маневрді матростар оң ай істеді. Кө лбеу грот тиісті бұ рышқ а қ ойылып еді, дереу жел кернеп, алдың ғ ы желкеннің кү шіне кү ш қ осылды. Одан соң кө лбеу гроттың ү стіне топсель кө терді, оны істеу оң ай, гитовидің 1ү стінен алып, арқ андарын босатып, қ айта байлап салса болғ аны. Бірақ Геркулес пен Актеон, кішкентай Джек ү шеуі бар кү шін сала шкотты басып еді, гордель ү зіліп кетіп, ү шеуі бірдей шалқ асынан тү сті, бір жақ сы жері, ешқ айсысы зақ ымданып, еш жерлері жараланғ ан жоқ. Бала мә з боп қ алды.

– Оқ асы жоқ, оқ асы жоқ! – деп айқ айлады жас капитан.

– Ү зігін жалғ ап жіберіп қ айтадан тартың дар, бірақ қ ара кү шке сала кө рмең дер!

Ақ ырында желкендер тиісінше керіліп байланып та болды, Дик Сэнд штурвалдан қ озғ алғ ан жоқ. «Пилигрим» шығ ысқ а қ арай тартып келеді, ендігі қ алғ ан жұ мыс кеменің алғ ан бағ ытынан аумауын бақ ылау ғ ана. Мұ ны орындау оң ай, ө йткені жел бірқ алыпты соғ ып тұ рса, кеме ө з бетімен лағ ып

«қ аң ғ ымайды».

– Достарым, тамаша болды бұ л, – деді Дик Сэнд. – Сіздер кешікпей-ақ тә жірибелі матрос боласыздар.

– Тырысып бағ амыз, капитан Дик, – деп Том қ арт ө зінің жолдастары ү шін жауап қ айырды.

Талапты матростарды миссис Уэлдон да мақ тап қ ойды. Мақ таудың да пайдасы тиді, кішкентай Джек тыным таппай жұ мыс істеді.

1 Гитови – желкен керетін арқ ан.

– Джек, мына арқ анды сен ү здің -ау деймін, – деді Геркулес кү ле сө йлеп. – Ө зің сонша кү шті екенсің ғ ой! Сен болмасаң қ айтер едік!

Бала мақ танғ анынан қ ұ лағ ына дейін қ ызарып, досының қ олын ұ стап қ атты қ ысты да, қ атты-қ атты сілкіп қ ойды.

Ә йтсе де, «Пилигримде» ә лі де болса кө терілмеген желкендер барды. Брамсель, бом-брамсель жә не стаксель кө терілмеген болатын. Алайда бакштагпен жү згенде бұ л желкендер де кө терулі болса, «Пилигримнің» жү рісі недә уір тездеген болар еді.

Дик Сэнд бұ л желкендерді де кө теруге ұ йғ арды.

Стаксельді кеме палубасында тұ рып, оншалық ты қ иналмай-ақ кө теруге болады, ал фок-мачтаның тік желкендерін палубада тұ рып кө теруге мү мкін емес: оларды кө теру ү шін рейге шығ у керек. Дик Сэнд ө зінің тә жірибесіз командасын тә уекелге жібергісі келмей, бұ л жұ мыспен ө зі айналысты.

Ол штурвалды Томғ а тапсырып, кемені қ алай бағ ыттаудың ә дісін дә л кө рсетті. Сосын Геркулесті, Батты, Актеон мен Остинді бом-брамсель мен брамсельдің горденіне қ ойып, мачтағ а ө зі шық ты.

Жас капитан шапшаң да епті болатын, лездің арасында брам-рейдің пертасына1ө рмелеп шығ ып, брамсельді тартқ ан шкоттың тү йінін шешті.

Одан соң бом-брам-рейге2шығ ып, оның да шкотын шешті. Ол жұ мысын аяқ тап, штирборт фордунының 3бірімен сырғ анап палубағ а тү сті.

Жаң а матростар жас капитанның кө рсетуімен желкен керіп, оның етегін рейдің астың ғ ы жағ ындағ ы нокке4тартып байлады.

1 Перта – рей астындағ ы ө ре, матростар соның ү стінде тұ рып желкен байлайды.

2 Бом-брам-рей – мачтаның астың ғ ы қ атарындағ ы тө ртінші рей.

3 Форду н – мачтаның басына ө рмелеп сырғ анап тү сетін арқ ан.

4 Нок – рейдің бекітілмеген басы.

Бұ дан соң грот-мачта мен фок-мачтаның арасына стаксель кө терді, сонымен, желкен кө теру жұ мысы сә тті аяқ талды. Геркулес арқ ан тартқ анда қ ара кү шке салмай, жайлап тартатын болды, сондық тан ешнә рсені ү зіп бү лдірген жоқ.

Қ азір «Пилигрим» бар желкенін тү гел кө теріп, заулап келеді.

Диктің лисельді1де кө теруге мү мкіндігі бар-ды, бірақ бұ л жағ дайда оны кө терудің қ иын екенін есепке алмағ анның ө зінде, дауыл бола қ алса, оны тез жинап алу аса қ иын болар еді. Сондық тан жас капитан кө терілген желкендермен қ анағ ат етуге ұ йғ арды.

Томды штурвалдан босатты да Дик ө з орнына барып тұ рды.

Желге жан ене бастады. «Пилигрим» оң жағ ына таман қ исая тү сіп, мұ хит бетімен сырғ и жө нелді. Оның артқ а тастап бара жатқ ан жалпақ ізі, кеменің сапалы жү рісіне куә еді.

– Міне, біз енді дұ рыс бағ ытқ а тү стік, миссис Уэлдон, – деді Дик Сэнд. – Тек қ ана ың ғ айымыздан соқ қ ан жел айни кө рмесін деп тілейік!

Миссис Уэлдон жасө спірімнің қ олын алып қ атты қ ысты. Соң ғ ы сағ аттардағ ы жантү ршігерлік уақ иғ аның уайым- қ айғ ысына ө зінің шаршағ андығ ы қ абаттасып қ иналғ анын сезе қ ойды да, ө з каютасына келіп, есең гіреген кісіше тө сегіне барып қ ұ лай кетті.

Кеменің жаң а командасы палубада болды. Матрос негрлер жұ мыстың нендей тү рі болса да орындау ү шін Диктің бір ауыз сө зін кү тіп, кеме тұ мсығ ындағ ы вахтада тұ рды. Бірақ ә зірге желдің кү ші бә сең сіп немесе басқ а жақ қ а ауыса қ оятын нышаны жоқ, сондық тан команданың істей қ оятын жұ мысы да жоқ -ты.

Бенедикт ағ ай ө з жұ мысымен жіті шұ ғ ылдануда еді. Ол тіміскілеп жү ріп «Пилигрим» бортынан тапқ ан бір жә ндігін лупамен қ арап зерттеп жатқ ан. Бұ нысы тік қ анатты ә шейін

1 Лисель – желдің бә сең уақ ыттарында желкен аумағ ын ұ лғ айту ү шін алдың ғ ы екі мачтаның екі жағ ына кө терілетін қ осымша желкендер.

бір шіркей, басы ішіне кіріп кеткен, мұ рты тарам-тарам ұ зын, алдың ғ ы қ анаты жарғ ақ тә різді, бірақ қ анат қ абығ ына айналғ ан.

Бұ л олжа Бенедикт ағ айдың таланына қ арай камбуздан табылғ ан-ды. Ү сті-басы шаң -тозаң ғ а былғ анып, жарық біткенді сығ алап жү рген ғ алымғ а Негороның ашуы келіп, аса бағ алы жә ндікті талап тастағ алы аяғ ын апара бергенде ғ ана Бенедикт ағ ай ә лгі жә ндікке жармаса кеткен. Оның ашуланғ анын кеме аспазы елеген де жоқ.

Капитан Гуль мен бес матростың жолақ жон китті аулауғ а кетіп, сә тсіздікке ұ шырағ анын, оның соң ында нендей уақ иғ алар болғ анын Бенедикт ағ ай білді ме? Ә рине, білді. Білгені сол, «Пилигрим» қ ырғ ын болғ ан жерге жетіп, қ ирағ ан қ айық тың сынық тақ тайлары су бетінде қ алқ ып жү рген кезде Бенедикт ағ ай палубада тұ рғ ан. Демек, кеменің экипажы оның кө з алдында қ аза тапты деген сө з.

Бұ л қ айғ ылы уақ иғ ағ а Бенедикт ағ ай қ ынжылмады десек, оны мейірімсіз деп айыптағ ан болар едік. Бейшара аң шыларды оның аяғ андығ ы жө нінде кү мә ндануғ а болмайды. Ол немере қ арындасы миссис Уэлдонның ауыр халде қ алғ андығ ын да ойлап қ ынжылды. Тіптен ол миссис Уэлдонғ а келіп: «Қ орық па! Сендердің қ асың да мен бар емеспін бе? Мен тұ рғ анда сізге келер бә ле жоқ!» деп еді.

Сосын ө зінің каютасына кіріп кеткен. Бә лки, бұ л қ айғ ылы уақ иғ аның ақ ыры немен тынарын болжағ алы, шешуші ә рекеттің жобасын белгілеуді оң аша отырып кең інен ойланғ ысы келген болар.

Бірақ жолда келе жатып, жоғ арыда айтылып ө ткен тарақ анғ а тап болып, сол жә ндік оның бү кіл ой-пікірін бү тіндей ө зіне тартып алғ ан. Кө зді ашып-жұ мғ анша болмай, дү ниеде

«Пилигрим» атты кеме, оны Гуль деген капитан басқ арғ анын, ол бейшараның бү кіл экипажымен бірге қ аза тапқ анын Бенедикт ағ ай есінен шығ арды. Бұ л жиіркенішті жә ндікті сирек кездесетін алтын қ оң ыздай кө рді де, ә лгі тарақ анмен ә уре болып қ ала берді.

Алты адамның басын жұ тқ ан жантү ршігерлік апат жолаушылардың есінен кетпестей уақ иғ а еді, сонда да болса борттағ ы тұ рмыс бұ рынғ ы қ алпына қ айта тү сті.

Дик Сэнд алғ ашқ ы кү ндері кү ллі жұ мысты бір ө зі атқ арып, жан-жақ қ а жарылғ андай болды. Кемені толық тә ртіпке келтіріп, кү тпеген кездейсоқ жағ дайларғ а қ арсы ә зір тұ рарлық шараларды қ арастырды. Негр матростар жас капитанның ә рбір ишара еткен бұ йрығ ын қ алт жібермей орындап тұ рды. Кешке таман «Пилигрим» бортында кө рнекті тә ртіп орнады. Бұ ғ ан қ арағ анда кү ллі іс бұ дан былай да оң ғ а басады деп сенуге боларлық еді.

Негоро он бес жасар капитанның беделін тү сіруге енді қ айтып қ амданбады. Дикті бастық деп таныды. Ол кө п уақ ытын бұ рынғ ы ә детінше ө зінің тар камбузында ө ткізіп, палубағ а сирек шығ атын болды.

Негоро тә ртіп бұ зуғ а болмашы ғ ана ә рекет етсе, Дик Сэнд оны қ ұ рлық қ а жеткенше қ амауда ұ стауғ а бел байлады. Жас капитан ым қ ақ са болғ аны, Геркулес кеме аспазын желкесінен алып трюмге апарып тығ а салуғ а ә зір. Алыпқ а бұ л істі орындаудың ешқ андай қ иындығ ы жоқ. Кә рі Нан тамаша аспаз, Негороның орнын сол басар еді. Негоро ө зінің қ ымбат адам еместігін жә не ізі аң дулы екенін де сезсе керек, сыр білдірмей тыныш жү рді.

Жел кү шейген ү стіне кү шейе берді, бірақ бастапқ ы ың ғ айынан ауғ ан жоқ, тү н болғ анша желкен де ауыс- тырылмады. Мачталар темірмен бекітілген, мығ ым, кеменің жалпы жағ дайы айтарлық тай жақ сы – осының бә рі тіптен жел бұ дан ары кү шейе тү ссе де, желкенді барынша желге кернетуге мү мкіндік береді.

Ә детте, кемелердің кө бісі тү н болысымен кө терулі желкендердің кө лемін азайтады, ең алдымен жоғ арғ ы желкендерді – бом-брамсельді, тағ ы басқ аларын тө мен тү сіреді. Осы шаралар тү гел орындалса, кенет соқ қ ан дауыл кеме ү шін қ ауіпті емес. Бірақ Дик Сэнд бұ л сияқ ты алдын

ала сақ тану шараларын қ олданғ ан жоқ. Ө йткені ауа райына қ арағ анда ешқ андай кү тілмеген қ олайсыз жағ дайдың бола қ оярлық тай тү рі жоқ -ты. Ол мұ хиттың осы иесіз бө легінен шық қ анша кеменің жү рісін кеміткісі келмеді. Мұ ның ү стіне бірінші тү нгі вахтада жас капитанның ө зі тұ рып, бә рін де ө зі бақ ылауғ а ұ йғ арып еді.

«Пилигримнің» жү ріп ө ткен жолының мө лшерін шамалау ү шін Дик Сэндтің бірден-бір қ олданатын қ ұ ралы компас пен лаг екендігін жоғ арыда айтып ө ттік.

Жас капитан ә рбір жарты сағ ат сайын суғ а лаг тастатып, қ ұ ралдың кө рсеткен мө лшерін ө з қ олымен тең із журналына жазып отырды.

«Пилигримде» екі компас бар-ды. Оның біреуі штурвал ү йшігіне, рульшінің нақ алдына орнатылғ ан. Компастың беті

– картасы, кү н мен тү ннің қ ай минуты болса да, кеменің бара жатқ ан бағ ытын кө рсетіп отырады. Тү н болса компастың екі жағ ына шырақ қ ойып бетіне жарық тү сіріледі. Екінші компас бұ рын капитан Гуль тұ рғ ан каютаның қ абырғ асына ілінген. Бұ л компас капитанның каютада отырып-ақ, рульшінің кемені тапсырылғ ан бағ дармен дә л жү ргізіп бара жатқ анын немесе тә жірибесіздіктің, салақ тық тын салдарынан кеме басқ а жақ қ а қ арай қ аң ғ ып бара жатқ анын бақ ылауына мү мкіндік беретін.

Ә детте, алыс сапарғ а шық қ ан кемелердің компасы кем дегенде екеуден болады, оның ү стіне кемінде екі хронометр алады. Бұ л қ ұ ралдардың бұ зық -тү зігін анық тау ү шін кө рсеткен бағ дарын ауық -ауық салыстырып отыру керек.

Дик Сэнд ө зіне қ ажетті екі компасты аса сақ тық пен пайдалануды экипажына мұ қ ият тапсырды.

Бірақ ақ панның он екісінен он ү шіне қ арағ ан тү ні, жасө спірімнің ө зі вахтада тұ рғ ан кезде, капитан каютасындағ ы компас жазым болды. Компасстың шегеге ілінген жез шығ ыршығ ы сыныпты да, еденге тү сіпті. Бұ л уақ иғ а ертең гісін мә лім болды.

Шығ ыршық қ алайша сынғ ан?

Бұ л бақ ытсыздық нендей себеппен болғ анын ешкім шеше алмады. Ақ ырында шығ ыршық тың ү зіліп, тот жеп, шайқ алудан шеге қ ажағ ан, сө йтіп шығ ыршық жің ішкеріп ү зілген деп шамаланды. Бірақ жағ дай солай болды ма, ә лде басқ аша ма, ә йтеуір екінші компас сынып, оң дауғ а келмейтін боп істен шық ты.

Дик Сэнд қ атты қ ынжылды. Ол ендігі жерде қ олында қ алғ ан жалғ ыз компасқ а сеніп, кемені соның кө рсеткен бағ дарымен жү ргізуі керек. Екінші компастың бү лінуіне ешкім жауапты емес, дегенмен мұ ның ақ ыры қ олайсыз жағ дайғ а соқ тыруы ық тимал.

Диктің ендігі істейтін шарасы қ олда қ алғ ан жалғ ыз компасты кездейсоқ қ ырсық тан сақ тау ғ ана.

Компас уақ иғ асы болмаса, «Пилигрим» ү стіндегі жағ дайдың бә рі соң ғ ы уақ ытқ а дейін оң ды болып келген еді.

Кемедегі істелетін қ ызмет уақ ытын бө лгенде, Дик Сэнд ө зінің штурвал вахтасында тұ ратын кезегін тү нге келтірді. Ол кү ндіз бес-алты сағ ат жатып дем алады, осы қ ысқ а мерзімді демалыстың ішінде ә л жинап тынығ ып алатын. Капитан дем алып жатқ ан кезде, штурвал вахтасында Том мен оның баласы Бат тұ ратын болды. Диктің дұ рыс басшылығ ы арқ асында бұ л екеуі аздап болса да жарамды рульші болып алды.

Миссис Уэлдон Дикпен жиі кең есетін. Батыл да ақ ылды ә йелдің кең есін жас капитан аса бағ алады. «Пилигримнің» ө ткен кү нгі жү рген жолының картасын кү н сайын ә йелге кө рсетіп отырды. Диктің картағ а негізгі тү сіретіні, кеменің бара жатқ ан бағ ыты мен жү ріс тездігінің орташа есебі еді.

– Кө ріп тұ рсыз ба, миссис Уэлдон, – деді жас капитан ә йелге қ арап, – мына ың ғ ай соқ қ ан желді пайдаланып, кешікпей-ақ Оң тү стік Америка жағ алауына жақ ындап қ аламыз. Ә рине, кесіп айту қ иын, бірақ бізге алдымен кө рінетін жағ алау Вальпарайсоғ а іргелес болар деймін.

Миссис Уэлдон «Пилигримнің» дұ рыс бағ ытта келе жатқ анына жә не солтү стік-батыстан ың ғ ай соқ қ ан желдің межелеген жерге жеткізіп тастайтынына кү мә нданғ ан жоқ. Бірақ бұ л меже оғ ан соншалық ты алыс кө рінді! Кеменің қ ұ рғ ақ қ а баратын жолын астыртын аң дығ ан қ аншама қ ауіп- қ атер бар, ауа райы бұ зылып, жаң быр жауа қ алса, тең із бетінде толқ ын кө терілуі мү мкін! Аспан да, тең із де бірдей қ атер.

Ө зі қ атарлы балалар сияқ ты, Джек те уақ ытын палубада ә рлі-берлі жү гіріп, Дингомен ойнап ө ткізетін. Соң ғ ы кү ндерде Дик Сэнд балағ а уақ ытын аз бө летін болды, ә рине, бұ л жағ дайды бала да сезген еді, бірақ Дикті жұ мысынан қ алдырмау керек екенін жас ә йел бө бегіне ұ ғ ындыра білді, тілалғ ыш бала енді қ айтып «капитан Диктің» мазасын алып қ ың қ ылдауды қ ойды.

«Пилигрим» бортындағ ы ө мір осындай жағ дайда ө те берді. Негрлер ө здерінің жаң а кә сібі – матростық қ а аз- аздап кө ндіге бастады. Том қ арт боцман қ ызметінің міндетін атқ арды. Жас капитан дем алғ ан сағ аттарда, кү ндізгі кезектің вахта бастығ ы Том болды. Онымен бірге Бат пен Остин тұ ратын. Дик бастағ ан екінші вахта кезегінде Геркулес пен Актеон тұ рады. Сө йтіп, біреуі штурвалда тұ рып кемені басқ арады да, қ алғ ан екеуі тұ мсық тағ ы вахтада тұ рады.

Кеменің жү ріп келе жатқ ан жері мұ хиттың иесіз бө легі еді, бұ л шамадан қ арсы келе жатқ ан кемеге жазатайым соқ тығ ысу қ аупін ойламаса да болады. Ә йтсе де, жас капитан вахтада тұ рғ андардан ө те сақ болып, қ ырағ ы бақ ылауды талап етті. Ол кеш болысымен белгі фонарьларды (кеменің оң жақ бортына кө к фонарь, сол жақ бортына қ ызыл фонарь іледі) жағ ып қ оюды тапсырды.

Дик Сэнд штурвалда тұ рып тү н артынан тү н ө ткізді.

Кей уақ ыттарда ө зінің ә лі қ ұ рып ә бден шаршағ анын сезетін, ө зінің қ олы штурвал дө ң гелегін ұ стап тұ рғ анын да сезбейтін- ді.

Бұ л оның ә бден шаршап қ ажығ андығ ының салдары еді.

Бірақ мұ ны ешкімге айтып шағ ынбайтын.

Сонда да болса ол ақ панның он ү шінен он тө ртіне қ арағ ан тү ні ә бден дымы қ ұ рып, амалсыздан бірнеше сағ ат дем алуғ а мә жбү р болды. Оның орнына – штурвалғ а Том барып тұ рды. Аспанды қ алың бұ лт қ ұ рсағ ан. Тү ннің қ араң ғ ылығ ы сонша, палубадан қ арағ анда жоғ арғ ы желкен кө рінбейді. Актеон

мен Геркулес тұ мсық тағ ы вахтада тұ р.

Кормодағ ы нактоуздың 1болымсыз жарығ ы штурвал дө ң гелегінің теміріне тү сіп кө мескі жылтырағ ан болады. Жоғ арыда, мачта басында белгі фонарьлары жанып тұ р, кеменің палубасын бү тіндей қ араң ғ ылық басқ ан.

Ұ зақ уақ ыт вахтада тұ рып қ ажығ ан Том, тү нгі сағ ат ү штің шамасында тік тұ рғ ан кү йі қ алғ ып кетті. Ол бірер кө лең кенің палубада жылжып бара жатқ анын байқ амай қ алды.

Бұ л Негоро еді.

Кеме аспазы компасқ а білінбей келіп, бір ауыр затты нактоуз астына қ оя салды.

Ол нактоуздың жарығ ы тү скен компас бетіне бірнеше минут қ арап тұ рды да, дыбыс шығ армай тайып тұ рды.

Мұ ны Том да, вахтада тұ рғ ан басқ а матростар да кө рмей қ алғ ан.

Егер Негороның нактоуз астына қ ойып кеткен ауыр затын ертең гісін Томды ауыстырғ ан Диктің ө зі кө рсе де, ойланбай- ақ алып тастар еді, ө йткені Негороның компас астына қ ойып кеткен ауыр заты – бір жалпақ темір болатын. Темір компастың магнитті тілін ө зіне қ арай тартады. Компас тілі магнитті полюсті, яғ ни солтү стікті кө рсетудің орнына, тө рт румбағ а2барып тоқ тап, енді солтү стік-шығ ысты кө рсетті.

Кө п кешікпей Том да оянды. Ояна салып компасқ а қ арады... – Оғ ан «Пилигрим» бұ рынғ ы бағ ытынан ауғ ан сияқ танды.

1 Нактоуз – кеме компасы орнатылатын кішкене шкаф.

2 Бір румба компас шең берінің 1/32 ү лесіне тең, яғ ни 11015'.

Том кемені шығ ысқ а қ арай бағ ыттау ү шін штурвал дө ң гелегін айналдыра берді.

Бірақ компас тілінің де бұ рылғ анын вахта рульшісі байқ амағ ан еді. Кеме тұ мсығ ы тіп-тіке оң тү стік-шығ ысқ а қ арай бұ рылды.

Сө йтіп, «Пилигрим» алғ ашқ ы бағ ытынан 450бұ рылып, бұ рынғ ы шапшаң дығ ымен алғ а қ арай жү йтки берді.