Не істеу керек.

Жетпіс тө рт кү нге созылғ ан ұ зақ сапардан, штильмен, желмен, қ ұ йынды дауылмен табан тіресе кү рестен аман шық қ ан «Пилигрим» ақ ыры жағ алаудың қ ұ зына ұ рынып апат болды!

Миссис Уэлдон мен кеме экипажы қ ұ рғ ақ жерге аяқ тарын басып, ө здерін шексіз бақ ытты деп санады. Олар енді дауыл айдап апарып тастайтын елсіз аралда емес, материкте тұ р. Оң тү стік Американың қ ай жеріне шық са да бә рібір, қ иналмай- ақ ө з елдеріне жете алады.

Бірақ «Пилигрим» қ айтып келеге келместей болып қ ирады, тең іздің жарғ а соқ қ ан толқ ыны оның сынық тарын бірнеше сағ аттың ішінде жан-жақ қ а таратып та ә кетті. Кемедегі жү кті аман сақ тап қ алуды ойлаудың да қ ажеттігі жоқ.

Дик Сэнд кемені аман сақ тап қ ала алмағ анымен, ондағ ы жолаушыларды тү п-тү гел аман-есен жағ ағ а жеткізгенін мақ таныш етуіне хақ ы бар-ды.

«Пилигримнің» апат болғ ан жері Оң тү стік Америка жағ алауының қ ай бө легі? Диктің шамалауынша, Перу жағ алауында апат болды ма? Бұ ның қ исыны бар: ө йткені Пасхи аралынан ө ткен соң, экваторлық ағ ыс пен жел кемені солтү стік-шығ ысқ а қ арай айдағ ан-ды. Бұ л жағ дайда кеменің қ ырық ү ш градус оң тү стік ендіктен он бес градусқ а барып қ алатыны ә бден тү сінікті.

«Пилигримнің» апат болғ ан жері дә л қ ай шама екендігін мү мкіндігі болғ анынша тезірек анық тау керек болды. Перу жағ алауына толып жатқ ан порттар, қ алалар мен қ ыстақ тар орналасқ ан, сондық тан егер Диктің шамалауы дұ рыс болса, жолаушылар бірер ел мекендеген жерге қ иналмай-ақ жете алады.

«Пилигримнің» апатқ а ұ шырағ ан жері оншалық ты биік емес, бірақ тік жар, ың -шың сыз қ аң ырап жатқ ан иесіз жағ алау

болып шық ты, ұ зыннан ұ зақ кө сіліп жатқ ан енсіз қ ұ м салалары, жағ алаудың бетін қ ұ здан омырылып тү скен қ ара тастардың сынық тары басқ ан, қ ұ здың кей жерлерінде аң ырайғ ан жарық тар кө рінеді, қ ырқ ағ а шығ уғ а боларлық жайпауыттау ың ғ айлы жерлері де бар.

Шың ның теріскей жағ ында, бұ лардан ширек миль жерде, шың ды жарып ағ ып жатқ ан кішкене ө зен бар. Ө зеннің ү стінде неше тү рлі ағ аш ө сімдіктері тө ніп тұ р.

Жағ алаудың дә л ө зінен басталғ ан қ алың жасыл орман алысқ а созылып, сонау кө кжиектегі кө к тауғ а барып ұ штасқ ан. Егер Бенедикт ағ ай ботаник болса, мұ ндағ ы алуан тү рлі ағ аштарды кө ргенде, қ уанышы қ ойнына сыймас еді. Бұ л жерде биіктігі аспанмен таласқ ан бауобаб та бар, бұ л ағ аштарды бұ рын мә ң гілік деп атайды екен, мұ нда веерник, тең із жағ алауының қ арағ айлары, тамариндалар, перечиктер, жаң а дү ниенің солтү стік бө легінен кездесетін басқ а тү рлі мың дағ ан ө сімдіктер де бар.

Жағ алауда топ-тобымен бұ лтша қ алық тап жү рген қ ұ стар, олардың шаң қ ылдағ ан дауыстары, ә сіресе қ ара кө к жү нді ақ бас қ арлығ аштардың шаң қ ылдағ аны қ ұ лақ ты жара жаздайды. Кей жерлерде сымбатты да ірі денелі кө к мойын қ ұ с – шіл кө рінеді.

Миссис Уэлдон мен Дик Сэнд – қ ұ стардың адамнан оншалық ты ү рікпейтінін байқ ады. Қ ұ стар ешқ андай қ орқ ып- ү рікпестен адамдарды ө здеріне жақ ын барғ ызды. Олар бұ рын-сонды адам кө рмегені ме, адамнан сақ тануды неғ ып қ ана білмейді екен? Шынымен-ақ осы иесіз жағ алауда мылтық даусы бұ рын-соң ды естілмегені ме?

Жағ алауда жү рген бірқ азандардың есебі жоқ! Олар тұ мсығ ының астындағ ы салбырап тұ рғ ан қ айыс дорбаларын ұ сақ балық тармен сық ап алғ ан.

Ашық тең ізден шағ алалар ұ шып келіп, «Пилигрим» сынық тарының ү стінде айналып жү р.

Шамасы, жағ алаудың осы бө легін мекендеуші бірден-бір тірі жан тек қ ана қ ұ стар болса керек. Бұ л арада Бенедикт

ағ айды қ ызық тырарлық жә ндіктердің де кө п екені ө зінен- ө зі белгілі.

Ә йтсе де бұ л араның қ ай жер екендігін ондағ ы қ ұ стардан да, жә ндіктерден де айырып білу мү мкін емес. Бұ л жағ алаудың атын тек қ ана тұ рғ ын халық тар айта алады. Бірақ мұ нда ешқ андай ел жоқ. Тым болмаса бірде-біреуінің қ арасы да кө рінбейді.

Бұ л маң айда не ү й, не ү ң гір, не кү рке жоқ. Солтү стік жақ тағ ы ө зеннің арғ ы бетінде де, кө кжиектің алыс тү кпіріне сү ң гіген оң тү стіктегі қ алың орманнан да аспанғ а кө терілген тү тін байқ алмайды. Осы жағ алауғ а бір уақ ытта адам келгендігінің белгісі де білінбейді.

Бұ л кө рініс Дикті аса таң дандырды.

– Біз қ ай жердеміз? Қ айда келіп қ алдық? Шынымен-ақ жө н айтар адам табылмай ма?

Бірақ жө н сілтейтін адам жоқ -ты, егер жақ ын маң айда жергілікті адамдар болса, Динго ү рер еді. Дегенмен Динго жиектегі қ айраң ды иіскелеп, қ ұ йрығ ын бұ лаң датып, қ ың сылап, ә рлі-берлі жү гіре берді. Иттің бұ л қ ылығ ы таң кө рінді, бірақ оның не адам, не хайуан барлығ ын біле алмағ андығ ы мә лім еді.

– Дик, Дингоны қ арашы! – деді миссис Уэлдон.

– Ғ ажап! – деді бала жігіт, ақ ырын ғ ана. – Оның мына қ ылығ ына қ арағ анда, ә лдененің ізіне тү сіп жү р деуге болады.

– Шынында да ғ ажап! – деп кү бірледі миссис Уэлдон.

Сосын жұ лып алғ андай:

– Негоро неғ ып жү р, – деп ү стеді,

– Динго не істеп жү рсе, о да соны істеп жү р, – деді Дик.

– Жағ алауды ә рлі-берлі тіміскілеп жү р. Ә йтсе де бұ л арада қ айтем десе де оның ө з еркі ғ ой. Менің енді оғ ан бұ йыруғ а хақ ым жоқ. «Пилигрим» апат болғ аннан кейін оның қ ызметі де аяқ талды.

Негоро ө зінің бұ рыннан таныс жеріне тап болып, бірақ ол жердің кейбір белгілерін ұ мытып қ алғ ан кісіше, ағ ып жатқ ан ө зенге, қ ұ мдауыт шығ анақ қ а жә не тау маң ындағ ы қ ұ здарғ а

қ араумен болды. Негоро бұ л арада бұ рын болғ ан ба? Егер оғ ан бұ л сияқ ты сауал берілсе, оның жауап қ айырудан бас тартуы да мү мкін. Бірақ бұ л тұ йық мінезді адамғ а кө ң іл бө лудің қ ажеттігі жоқ -ты. Негоро ө зенге қ арай жү ргенде, Дик оны сыртынан бақ ылап тұ рды, бірақ ә рі ұ зап, жағ алау маң ындағ ы қ ұ здың тасасына тү скен соң қ айтып оғ ан зер салғ ан жоқ.

Апатқ а ұ шырағ андар ендігі жерде не істеулері керек, енді осы жағ дайды ойласатын уақ ыт жетті. Ең алдымен дем алып, тамақ танарлық тай баспана табулары қ ажет. Мұ ның соң ында мә слихаттасып, бұ дан былайғ ы істелетін ә рекеттің жобасын жасауғ а болады.

Бә рінен де тамақ тану мә селесі оң ай шешілді. Бұ л арада қ ұ с пен жеміс барынша мол екен, бұ ғ ан қ осымша кеме қ оймасындағ ы азық -тү ліктерді де пайдалана алады. Том мен оның жолдастары азық қ орын мол жинап алды, мұ ның ішінде бірнеше кеспек кептірілген ет бар. Бұ л азық тарғ а су тигенімен, ә лі бұ зыла қ оймағ ан. Кішкене отряд жуық маң дағ ы адам мекеніне жеткенше ө здеріне артығ ымен жетерліктей азық -тү лікпен қ амтамасыз болды. Жинағ ан азық тарын су тасқ ыны жетпестей, қ ашығ ырақ қ ұ рлық қ а апарып жинады. Бұ лар тұ щы суғ а да тарық пайтын болды. Дик Сэнд Геркулеске бұ лақ тан біраз ғ ана су ә келші деп ө тініп еді, алып негр иығ ына кө теріп толы кеспек су ә келді. Тасқ ын кезінде тең із суы бұ лақ тың сағ асын басқ анымен, тасқ ын кейін серпілген соң бұ лақ суы бұ рынғ ы тұ щы қ алпына қ айта тү сіп,

ауыз суғ а жарарлық болды.

От туралы ойламаса да болады, егер от жағ у қ ажет болса, кебу бұ талар мен қ урап қ алғ ан мангифер тамырлары айнала тө ң іректе кө л-кө сір, қ анша керек болса да табылады. Том қ арт шылымқ ор еді, ол ауа кірмейтін етіп бекітілген бір қ орап шақ пақ қ уын ала шық қ ан. Тең із жағ алауынан тауып алғ ан шақ пақ тасын шағ ып, қ алағ ан уақ ытта от тұ татып бере алады.

Ендігі қ алғ аны, кішкене отрядтың жолғ а шығ ар алдында қ онып, дем аларлық тай баспана іздеп табу ғ ана.

«Қ онақ ү йді» кішкентай Джек тапты. Ол қ ұ з етегінде ойнап жү ріп, қ абырғ асы жып-жылмағ ай жылтырап тұ рғ ан кең ү ң гір кө рген. Бұ л тасқ ын кезінде толқ ынның жоғ ары шапшып, су жалап ү ң гіген ү ң гірлердің бірі еді.

Қ уанышы қ ойнына сыймағ ан бала, табысын кө рсеткелі айқ айлап анасын шақ ырды.

– Жарайсың, Джек! – деді миссис Уэлдон. – Егер де біздер Робинзон болып осы жағ алауғ а орналасатын болсақ, бұ ғ ан «Джек ү ң гірі» деп сенің атың ды қ ояр едік.

Ү ң гір оншалық ты ү лкен емес, қ ұ здың ішіне бойлағ ан терең дігі он екі фут, кең дігі де сонша, бірақ бұ л ү ң гір Джекке орасан ү лкен боп кө рінді. Мұ ның іші апатқ а ұ шырағ андар еркін сыйыса аларлық тай кең еді. Миссис Уэлдон мен Нан ү ң гірдің ішін кө ріп, мү лде қ ұ рғ ақ екен деп қ уанысты. Айдың бірінші ширегі еді, сондық тан аса кү шті тасқ ын болады деп қ ауіптенуге орын жоқ 1.

Сө йтіп, дем алуғ а керекті жағ дайлардың бә рі тү гел табылды.

«Пилигрим» жолаушылары он минуттан соң ү ң гірге кіріп, қ ұ рғ ақ су ө сімдіктерін тө сеніп, дем алғ алы жатты. Тіптен Негоро да оларғ а қ осылып ертең гі асты бірге ішті. Сірә, ол ара-арасын ө зен иректеп ө ткен ү нсіз қ алың орманды жападан- жалғ ыз кезіп кете беруге тә уекел етпесе керек.

Уақ ыт кү ндізгі сағ ат бірдің шамасы еді. Жолаушылар ертең гі асқ а сухари мен кептірілген ет жеп, артынан бірнеше тамшы ром тамызылғ ан су жұ тты. Бат азық -тү лік арасынан бір шө лмек ром тауып алғ ан болатын.

Негоро жұ ртпен бірге тамақ танды, бірақ жолдастарының алдағ ы уақ ытта істейтін ә рекеттері жайлы кең есіне араласпады. Қ айта тыныш отырып, ә ң гімені жақ сы ұ ғ ынып алуына мү мкіндік болды. Бұ л кең естен оның ө зінше қ орытынды шығ арғ анында кү мә н жоқ.

1 Ең кү шті тасқ ын айдың толысқ ан кезінде болады.

Динго ө з сыбағ асын жеп болды да, ү ң гірдің аузын кү зетті. Есікті мұ ндай сенімді кү зетші кү зетіп тұ рғ анда, тыныш жатып дем алуғ а мү мкіндік бар. Қ ұ мдауыт жағ алауғ а жанды мақ ұ лық аяқ басса, Дингоның абалап дабыл қ ағ атыны сө зсіз.

Маужырап қ алғ ан Джекті тізесіне жатқ ызып, миссис Уэлдон бірінші болып сө з бастады.

– Достым Дик, – деді ол, – мына қ иын кү ндерде еткен қ ызметің ү шін сағ ан бә ріміз де алғ ыс айтамыз. Бірақ бұ л қ ызметтен сені ә зір босата алмаймыз. Сен біздің тең із бетінде капитанымыз болдың, сол сияқ ты қ ұ рлық та да басшымыз болуғ а тиіссің. Бә ріміз сағ ан сенеміз. Енді не істеуіміз керек, бізге осыны айтшы?

Миссис Уэлдон, Нан, Том қ арт жә не басқ а негрлер Диктен кө з айырмай тесірейе қ арасты. Тіптен Негоро да оғ ан қ адала қ алғ ан. Шамасы, жасө спірімнің жауабына португал да қ ызық қ ан тә різді.

Дик бірнеше минут ойланып алды да:

– Миссис Уэлдон, – деді ол, – бә рінен бұ рын қ азіргі уақ ытта ө зіміздің қ айда екенімізді анық тауымыз керек. Мен кеменің апатқ а ұ шырағ ан жері Перу жағ алауы болар деп шамалаймын. Шамамен айтқ анда, жел мен ағ ыс кемені осы ендікке ә келіп тастауы керек. Біз, пампаспен (Оң тү стік Американың пішендікті жері) шектесетін оң тү стіктегі Перу провинциясының халқ ы аз жерлерінің бірінде болуымыз да ық тимал. Мен мұ ны тіптен шындап айта алар едім, ө йткені жағ алау мү лдем елсіз кө рінеді ғ ой. Егер менің болжалым дұ рыс болса, жақ ын маң дағ ы елді жерге жету ү шін ұ зақ жү руіміз керек болар.

– Сен ө з пікірің ді айтшы? – деді миссис Уэлдон.

– Менің ше, дә л қ ай жерде екенімізді анық тағ анғ а дейін осы ү ң гірден кетпеуіміз керек. Ертең, демалыстан соң біздің екі адамымыз жер шолуғ а барады. Олар мү мкіндігі болғ анынша қ остан ұ зап кетпей, осы араның жергілікті халқ ын іздеп, ө зімізге керекті барлық мә ліметтерді анық тайды да,

кері қ осқ а оралады. Он-он екі миль айнала тө ң іректен адам табылмауы мү мкін емес.

– Шынымен-ақ бө лінеміз бе? – деп айқ айлады миссис Уэлдон.

– Бө ліну қ ажет, – деді жасө спірім, – егер адам ұ шыраспай, барлаудан ешбір нә тиже шық паса, егер біздің ойымыздағ ыдай болмай, бұ л ө ң ір елсіз болса, онда... онда тағ ы басқ а тү рлі шара іздестіріп кө рерміз.

– Ал шолғ ыншығ а кімдер барады? – деп сұ рады миссис Уэлдон, бір сә т ойланғ аннан кейін.

– Бұ л мә селені біз қ азір шешеміз, – деп жауап қ атты Дик Сэнд. – Сіз, миссис Уэлдон, Бенедикт мырза, Джек, Нан – тө ртеуің із ү ң гірде болуғ а тиіссіздер. Бат, Остин, Геркулес пен Актеон сіздің жаның ызда қ алсын, ал Том екеуміз жер шолып қ айтамыз. Мү мкін, Негоро да осында қ алатын болар, қ алғ ысы келсе, қ алсын, – деп ү стеді жасө спірім, кеме аспазына қ арап.

– Мү мкін, – деп тартының қ ырап жауап қ айырды Негоро.

– Біз Дингоны ала кетеміз, – деп Дик Сэнд сө зін жалғ астырды, – ол бізге жақ сы қ ызмет ете алады.

Динго ө зінің атын естігенде, ұ сынысқ а риза екенін білдірген тә різді, маң қ ете тү сті.

Миссис Уэлдон ойланып қ алды. Тіптен қ ысқ а мерзімге болса да бө лінісу мә селесі оны аса кү йзелтті. Мү мкін,

«Пилигримнің» апат болғ аны жақ ын маң дағ ы жергілікті халық қ а естілген болар, қ ирағ ан кемені олжалауғ а қ ызық қ ан жергілікті халық тың тө беден тү скендей сау ете қ алу қ аупі тұ рғ анда, отрядтың кү шін бө лшектеу орынсыз тә уекел ғ ой.

Миссис Уэлдон бұ л жағ дайды келелі тү рде талқ ылау керек деп ұ йғ арды.

Ә йтсе де, Дик Сэнд бұ ғ ан қ арсы сыйымды дә лел тауып айтты. Ү ндістерді африкалық немесе полинезиялық жабайылармен тең еуге болмайды деді жасө спірім, оларды талаушылық ниетімен шабуыл жасайды деп шамалауғ а ешқ андай дә лел жоқ. Жақ ын маң дағ ы елдің қ ай жерде жә не

оның қ аншалық ты қ ашық та екендігін анық тамастан, бейтаныс жерді беталды кезіп кете беру – кү шті бекерге сарп ету болар еді. Бө лінудің қ олайсыз екенінде сө з жоқ, сонда да болса, бү кіл отрядтың ешнә рседен хабарсыз ұ шы-қ иыры жоқ жұ мбақ орманды кезіп кете бергенінен гө рі, бө лініп жер шолып қ айту анағ ұ рлым тиімді болар.

– Менің ақ ырғ ы айтайын дегенім, – деп Дик Сэнд сө зін қ орытты, – біздің бө лінуіміз ұ зақ қ а созылар деп ойламаймын. Егер Том екеуміз екі кү ннің ішінде бірер қ ыстақ немесе осы араның жергілікті халқ ын таба алмасақ, қ айтып ү ң гірге келеміз. Бірақ ел таппай қ айтуымыз мү мкін емес! Біз осы жерден жиырма миль ұ замай-ақ, бұ л араның географиялық жағ дайын анық таймыз деп сенемін. Менің есептен жаң ылуым мү мкін, ө йткені мен астрономиялық бақ ылау жасап кө ргенім жоқ қ ой. Егер «Пилигрим» мен ойлағ ан жағ алауғ а келмей, мү лдем басқ а жағ алауғ а келген болса?..

– Ие, шырағ ым, ә рине, дұ рыс айтасың, – миссис Уэлдон ренішті пішінмен жауап қ атты.

– Бенедикт мырза, менің жобама сіз қ алай қ арайсыз? – деп сұ рады Дик Сэнд.

– Мен бе? – қ айталап сұ рады Бенедикт ағ ай.

– Ие, бұ л туралы сіздің пікірің із қ андай деймін?

– Бұ л туралы менің ө зімше ойлап тапқ ан пікірім жоқ, – деді ғ алым, – ұ сынғ ан пікірің іздің бә ріне тү гел қ осыламын, мағ ан бұ йырылғ ан істің бә рін тапжылдырмай орындауғ а ә зірмін. Егер де сіздер осы арада бір-екі кү н аялдауғ а ұ йғ арсаң ыздар, мен оғ ан аса риза: реті келген жағ дайды пайдаланып, уақ ытты босқ а ө ткізбей, осы жағ алауды зерттеп аламын... ә рине, энтомолог жолымен.

– Олай болса, Дик, сен ө з білгенің ше іске кіріс, – деді миссис Уэлдон. – Том екеуің жер шолуғ а барың дар, ал басқ аларымыз сіздерді осында кү тетін болайық.

– Мә селе шешілді! – деді Бенедикт ағ ай ө те байсалды ү нмен. – Ал мен жергілікті жә ндіктермен танысуғ а барамын.

– Бенедикт мырза, сізден ө тініп сұ райтыным, – деді Дик Сэнд, – тек қ ана алысқ а ұ зай кө рмең із.

– Алаң болма, шырағ ым.

– Ең бастысы – бізге москиттерді айтақ тап ө шіктіре кө рмең із! – деп ү стеді Том.

Бірнеше минуттан соң энтомолог ө зінің ең қ ымбат санайтын мү лкі – қ аң ылтыр қ обдишасын мойнына асты да, ү ң гірден шығ ып тоғ айғ а қ арай тартты.

Бенедикт ағ ай мен Негоро ү ң гірден қ атар шық ты. Негоро адам баласы тек қ ана ө з қ ара басының қ амын ойлау – табиғ и іс деп тү сінетін сияқ ты. Бенедикт ағ ай арғ ы беттегі тоғ ай шетіндегі бұ таларғ а баруғ а ың ғ айланып, тө скейге тырмысқ ан кезде, Негоро аяғ ын жайлап басып, ө зен сағ асына барды да, жоғ ары ө рлеп кете берді.

Миссис Уэлдон ұ йық тап жатқ ан бө бегін Нанның тізесіне жатқ ызып, жағ алаудың қ айраң ына қ арай жү рді. Дик пен басқ а негрлер оның соң ынан ерді.

Тасқ ынның кейін тепкенін пайдаланып, қ ирағ ан кемеге бару керек болды, онда кішкене отрядтың мұ қ тажына жарарлық зат ә лі кө п еді.

«Пилигрим» соғ ылып қ ирағ ан су астының қ ұ з тастары енді жалаң аштанып ашылып қ алыпты. Қ ирағ ан бө лшектерінің арасында кеменің қ аң қ асы жатыр. Бұ рын оны бү тіндей дерлік су басқ ан еді, қ азір ашылып қ алуы Дикті таң қ алдырды. Тынық мұ хиттың Америка жағ алауында тез қ айтып кететін кү шті тасқ ынның болмайтынын бала жігіт жақ сы білетін-ді. Бірақ бұ л ғ ажап кө ріністі тең із жақ тан соқ қ ан кү шті желдің ә серінен болды деп шамалады ол.

Ө здерінің қ ирап қ алғ ан кемесін кө ргенде, миссис Уэлдон да, оның жолдастары да жандары ашып қ атты қ ынжылды. Бұ лар «Пилигрим» ү стінде қ аншама кү ндер ө ткізді. Қ аншама ауыр халдерді бастарынан кешірді! Мачталары мен желкендерінен жұ рдай болып, ө лген малдың ө лексесі қ ұ сап, бір жамбастап қ ирап жатқ ан кемені кө ргенде, адамдардың

жү ректері қ ысылып, ауыздарына тығ ылғ андай болды. Ә йтсе де кеме мү лдем қ ирап бітпей тұ рғ анда, ондағ ы ө те қ ажетті заттарын алулары керек болды.

Дик бастағ ан бес негр кеме палубасына оң ай шық ты. Кеме бортында салбырап тұ рғ ан арқ андарғ а жармасып, Том, Геркулес, Бат пен Остин камбузда қ алғ ан азық -тү лік пен ішімдіктерді далағ а таси берді, ал Диктің ө зі бас қ ойманы қ арауғ а кетті. Апаттан соң кеме корпусын бү тіндей су басып қ алса да, жолаушылардың несібесіне қ арай, бас қ оймағ а ә лі су кіре қ оймағ ан екен.

Диктің қ оймадан тапқ ан заттары: атуғ а толық жарайтын тө рт карабин жә не жү зге тарта патрон. Егер де жергілікті халық тар ө здеріне шабуыл жасай қ алса, қ арсыласа аларлық тай болып кішкене отряд жақ сы қ аруланып алды.

Дик Сэнд қ алта фонарын алуды да ұ мытқ ан жоқ. Кеме тұ мсығ ындағ ы каютада географиялық карта бар-ды, қ ырсық қ анда, оғ ан су ө тіпті де, пайдалануғ а жарағ ысыз болып істен шығ ыпты.

Кит соятын ү лкен-ү лкен пышақ тар бар-ды. Дик Сэнд солардың алтауын алып, жолдастарының қ аруын толық тырды. Сонымен қ атар ешкімге зиян келтіре алмайтын тағ ы бір мылтық алды, ол кішкентай Джектің ойыншық мылтығ ы еді.

Кеме ү стіндегі басқ а заттар апат кезінде қ ирап бү лінген немесе су тиіп істен шық қ ан. Дегенмен жақ ын маң дағ ы ел мекендеген жерге жету ү шін бар болғ аны бірнеше кү н жол жү ру керек болса, отрядтың жү гін ауырлатудың қ ажеттігі де шамалы. Сө йтіп, азық -тү лік пен қ ару-жарақ артығ ымен жетерлік болды.

Ақ ырғ ы минутта миссис Уэлдонның кемеде қ алғ ан ақ шаны да ала шығ арсың деген кең есі Диктің есіне тү сті. Ол небары бес жү з доллар ақ ша тапты, бірақ ондағ ы ақ ша оншалық ты аз емес еді, миссис Уэлдонның ө зі ғ ана кө п ақ шамен келе жатқ ан.

Диктен бұ рын келіп кемеден ақ ша іздеген тек қ ана Негоро болуғ а тиіс. Миссис Уэлдон мен капитан Гульдің жинағ ан ақ шасын алуғ а Негоро ғ ана суық қ олын сұ ғ а алады. Бұ л ұ рлық та басқ а ешкімнен кү діктенудің ың ғ айы жоқ. Сонда да болса Дик Сэнд алғ ашқ ыда қ обалжиын деді. Ол Негоро туралы не біледі? Негоро жұ рттан бө лініп оң аша жү ретін тұ йық адам, басқ а біреудін қ айғ ысы оғ ан ойын сияқ ты, Диктің білетіні осы ғ ана. Бірақ оның бұ л мінезі зұ лымдық тың белгісі бола ала ма? Дик Сэнд не ойларын білмеді. Ал енді бұ л ұ рлық жө нінде басқ а кімнен сезіктену керек? Негрлердің біреуі ұ рлады деуге бола ма? Бірақ бұ лар адал адамдар, оның ү стіне олар миссис Уэлдон мен Диктің қ асынан аттап та шық қ ан жоқ, ал Негоро жағ алауды кезіп ұ зақ жү рген. Жоқ, Негородан басқ а ешкім емес, ақ шаны ұ рлағ ан тек қ ана Негоро!

Негоро қ айтып келісімен Дик Сэнд одан жауап алуғ а ұ йғ арды, тіптен керек деп тапса, оны тінтуге де ойы кетті. Бұ л уақ иғ аны ақ ырына дейін тексеру керек.

Кү н ең кейіп, кө ктің тең ізбен ұ штасқ ан жеріне таянып қ алғ ан. Ің ір ө те қ ысқ а болып, лездің арасында қ араң ғ ылық қ а ауысты. Бұ л жағ дай кеменің апатқ а ұ шырағ ан жері Козерог тропигі мен экватор аралығ ының бір жері болса керек деген Диктің шамалауын қ остағ андай болды.

– Тү н дауылды болады екен! – деді Том қ арт кө кжиектегі шоғ ырлағ ан бұ лтты кө рсетіп.

– Ие, – деп Дик Сэнд оның сө зін қ остады, – желдің қ ұ йқ ылжуы тегін емес сияқ ты. Бірақ одан бізге келер-кетері жоқ! Кемеміз болса да қ ирады, енді дауылдың бізге тигізерлік зияны да қ алмады ғ ой.

Тү ннің қ араң ғ ы болатыны мә лім еді, сондық тан негрлер ү ң гірдің кіре беріс аузын кезек кү зетіп шығ уғ а ұ йғ арды. Жә не сақ тө бет Динго бар ғ ой, оғ ан алаң сыз сенуге болады.

Миссис Уэлдон, Дик Сэнд жә не негрлер ү ң гірге қ айтып келді. Олар Бенедикт ағ айдың ә лі кү нге қ айтпағ анын енді

ғ ана білді. Геркулес ө зінің алып денесін керіп, ө кпесін желге кернетіп, бар даусымен айқ айлап ғ алымды шақ ырды, сол сә тте аяғ ын шапшаң басып тік тө скейден тө мен тү сіп келе жатқ ан энтомологтың қ арасы да кө рінді, егер жазатайым аяғ ы тайып қ ұ лай қ алса, тө скейден домалап мойны ү зілуінде сө з жоқ.

Бенедикт ағ ай қ атты кү йініште еді. Ол орман кезіп, коллекциясынан лайық ты орын аларлық тай бірде-бір жаң а жә ндік таппағ ан. Онда қ ырық аяқ, сколопендр, тағ ы басқ а кө паяқ тылар есепсіз кө п екен, бірақ олардан басқ а тү к те жоқ -ты. Ал Бенедикт ағ айдың ондайларда ешқ андай жұ мысы болмайтын.

– Бес мың, бә лки, тұ тасынан алты мың киль жол жү рген шығ армыз, – деп қ ынжылды ол, – сұ рапыл дауылғ а ұ шырап қ аншама азап шектік, апатқ а ұ шырадық, мұ ның бә рі ақ ырында заяғ а кетті. Энтомологиялық мұ ражай біткеннің кө ркі боларлық тай америка алтыаяқ тыларының бірде-бірі табыл- мады деген не сұ мдық?! Жоқ, жоқ, есіл ең бек зая кетті-ау! Бенедикт ағ ай сө зін қ орыта келіп, мына сү йкімсіз жағ алауда бұ дан былай бір сағ ат тұ рғ ысы келмейтінін айтты, сонымен қ атар бә рінің де тезінен жолғ а шығ уларын талап

етті.

Бұ л сақ алды сә биді миссис Уэлдон тыншытты. Ертең іздегенің ізді тауып бақ ытқ а кенелесіз деп сендірді келіншек. Бұ дан кейін бә рі ү ң гірге кіріп, кү н шық қ анша дем алғ алы жатты.

Бұ л арада Том Негороның ә лі кү нге қ айтпағ анын ескертті.

– Ол қ айда жоғ алып кетті екен? – деп сұ рады миссис Уэлдон.

– Оның бары-жоғ ында біздің ісіміз жоқ! – деді Бат.

– Мен бұ ғ ан, керісінше, қ арсымын, – деді миссис Уэлдон,

– қ айта ол кісінің қ ашанда болса бізбен бірге болып кө з алдымыздан кетпегенін тілер едім.

– Дұ рыс айтасыз, миссис Уэлдон, – деді Дик Сэнд, – егер ол біздің арамыздан ө з ық тиярымен кеткісі келсе, зорлап тоқ татуғ а болмайды ғ ой. Кім біліпті, Негороның бізден қ ұ тылғ ысы келетін себебі бар шығ ар?

Ақ ырында Дик Сэнд жас ә йелді оң аша шығ арып алып, оғ ан ө зінің сезігін айтты. Миссис Уэлдон Диктің айтқ ан сө здеріне ешқ андай таң данғ ан жоқ. Бұ рынғ ы кеме аспазына оның да кү дігі жеткілікті еді.

– Егер Негоро қ айтып орала қ алса, – деді ол, – демек, ол ұ рлағ ан ақ шасын бір сенімді жерге жасырып ү лгірген болады. Олай болса, біз оны айғ ақ ты затымен қ олғ а тү сіре алмаймыз. Менің ше, ақ шаның ұ рланғ анын сезбеген болуымыз жө н, ө з сезігіміз туралы ү ндемеуіміз керек, ең дұ рысы – осы.

Миссис Уэлдонның пікірі дұ рыс еді, мұ ны Дик те мақ ұ лдады.

Бұ л арада Геркулес Негороны бірнеше рет дауыстап шақ ырды. Бірақ Негородан жауап жоқ: ә лде ол алысқ а ұ зап кетті де, айқ айлағ ан дауысты естімеді, немесе бұ ларғ а қ айтып қ осылғ ысы келмеді.

Негрлер португалдан қ ұ тылғ анына ешқ андай ө кінген жоқ. Бірақ Негороның бірге жү ріп істеген дұ шпандығ ы оншама қ ауіпті емес, оның шеткері жү ріп істеген қ астығ ы аса қ ауіпті деп миссис Уэлдон дұ рыс айтып еді.

Кеме аспазының бейтаныс жерде жападан-жалғ ыз жү руге батылдық еткенін қ алай жоруғ а болады?

Ә лде ол адасып кеткен болар? Немесе кө зге тү ртсе кө ргісіз қ араң ғ ы тү нде, ү ң гірге қ айтатын жолды таба алмай қ алуы да ық тимал?

Миссис Уэлдон мен Дик Сэнд бұ л жағ дайды қ алай жоруғ а білмеді. Бірақ Негоро сол қ ұ рығ аннан мү лдем қ ұ рып кетсе де, оғ ан бола ү ң гірдегілердің соншалық ты қ ажетті демалыстан қ алар жайы жоқ.

Динго жағ алаудағ ы қ айраң ды кезіп ә рлі-берлі жү гіріп жү р еді, кенет ө ршелене абалап қ оя берді.

– Динго неге ү рді екен? – деді миссис Уэлдон.

– Қ азір білемін, – деп жауап қ атты Дик Сэнд. – Мү мкін, Негоро келе жатқ ан болар?

Сол сә тте Дик, Геркулес, Бат, Актеон – тө ртеуі ү ң гірден шық ты. Бірақ олар қ аншама тесіле қ араса да, жағ алаудан ешкімді кө ре алмады. Динго да абалағ анын қ ойды.

Барлаушылар ү ң гірге қ айтып келді. Негрлер тү нгі кү зетті ө зара бө лісіп алды да, басқ а жолаушылар тегісінен ұ йқ ығ а енді.

Тек қ ана миссис Уэлдон ұ йық тай алмай, дө ң бекши берді. Бұ лардың сарғ ая кү ткен жері ө зіне деген ү мітті ақ тай алмағ ан сияқ ты, бұ л жер ең болмаса қ ауіп-қ атерсіз тыныштық та бере алмады.