ЖОЛАҚЖОН КИТ

Капитан Гуль кит аулау ісінде тә жірибесі мол аң шы еді, ол осы жолғ ы сапарын қ айырлы болады деп болжағ ан жоқ. Жолақ жон китті аулау – оң ай емес, сақ тану шараларының нендей тү рі болса да артық емес. Капитан Гуль керекті шаралардың бірде-бірін қ алдырмай тү гел қ амтитын-ды.

Ең алдымен ол рульшіге, китке ық жағ ынан бар деп бұ йырды, ондағ ы ойы, аң шының жақ ындағ анын кит сезбесін деген.

Говик қ айық ты кит жү зіп жү рген қ ызыл алаң ның жиегін орай жү ргізді. Сө йтіп, жел жақ тағ ы аң шылар енді киттің ық жағ ына ө тулері керек болды.

Боцман, тә жірибесі мол қ арт тең ізші жә не ерекше салқ ынқ анды адам еді. Капитан Гуль рульшіге толық сенуге болатынын білетін-ді. Ө йткені ол шешуші кезең дерде асып- саспай жә не керекті маневрді тез де дә л орындайтын.

– Говик! – деді капитан Гуль. – Жолақ жонды абайсызда бас салып кө рейік. Гарпун атуғ а болатын шамағ а білдірмей жетуге тырысып бақ.

– Қ ұ п болады, капитан! – деді Говик. – Егер қ ызыл алаң ды жиектей жү рсек, ө не бойы желге қ арсы жү земіз.

– Дұ рыс! – деді капитан. Матростарғ а қ арап:

– Жігіттер, шалпылдатпай есің дер! – деп ү стеді ол.

Ескектер суғ а ақ ырын ғ ана сү ң ги берді.

Боцман қ айық ты шебер басқ ара отырып, шаян- сымақ тардың қ ызыл алаң ына жеткізді. Оң жақ тағ ы ескек ә лі де болса, кө гілдір тартқ ан мө лдір суғ а батып келе жатқ анда, сол жақ ескектен қ ан сияқ ты қ ызғ ылт сұ йық ша тамып жатты.

– Ә рі шарап, ә рі су, – деді матростардың біреуі.

– Ие, – деп жауап қ атты капитан Гуль, – бірақ бұ л су болып сусының ды қ андырмайды, шарап болып мас қ ылмайды! Қ ане, достарым, енді ә ң гімені доғ арың дар!

Қ айық тың жылжуы май бетінде жү згендей, шылп етіп дыбыс шық пайды. Жолақ жонда да тү к қ имыл жоқ, келе жатқ ан кішкене қ айық ты елемеген сияқ ты.

Қ айық тың алыстан орағ ытып, иін жасай «Пилигримнен» ұ зап кеткенін жоғ арыда айтып ө ттік. Ескектер сілтенген сайын кеменің қ арасы кішірейген ү стіне кішірейе берді.

Тең із бетіндегі заттардың бә рі ұ зағ ан сайын ә деттегі кө лемінен бірте-бірте кішірейіп кө рінеді. Бұ л кө рініс, тө ң керіп кө рсететін подзор дү рбіден қ арағ ан сияқ ты, адамғ а біртү рлі ә сер береді. Бұ л сияқ ты кө з алдану ұ шы-қ иыры жоқ шалқ ып жатқ ан тең із бетіндегі алыстап бара жатқ ан заттың кө лемін ешбір затпен салыстыруғ а болмайтындығ ын дә лелдейді.

Қ азірде де дә л осы жағ дай еді. «Пилигримнің» қ арасы минут сайын кішірейе берді, қ айық тағ ыларғ а «Пилигрим» қ алғ ан жерінен анағ ұ рлым алыста тұ рғ ан сияқ ты боп кө рінді. Капитан Гуль мен оның жолдастары кемеден кеткен соң, жарты сағ аттан кейін, қ айық китті айналып ө тті. Кит енді

«Пилигрим» мен қ айық тың арасында, жел жақ та тұ р. Жолақ жонғ а жақ ындай тү сетін мезгіл жетті. Бірақ дыбыс шығ армай бару керек. Кит аулаушылар кейде тақ алып барып гарпунды тіптен жақ ыннан ататын уақ ыттары да болады.

– Жігіттер, ақ ырын! – деп капитан Гуль ескекшілерге сыбырлап қ ана команда берді.

– Мына балық ә лденені сезген сияқ ты-ау деймін, – деді Говик. – Оның нақ қ азіргі дем алғ ан шуылы бұ рынғ ысындай емес.

– Ақ ырын! Ақ ырын! – деп қ айталады капитан Гуль. Бес минуттан соң аң шылар мен киттің арасы болғ аны бір-ақ кабельтов қ алды.

Боцман Говик кормода тік тұ рғ ан кү ні, қ айық ты киттің сол жақ бү йіріне қ арай туралады, бірақ оның қ атерлі қ ұ йрығ ынан біршама қ ашық болуғ а тырысты.

Капитан Гуль қ айық тың тұ мсығ ында тұ рып, қ ұ лап кетпеу ү шін аяғ ын алшағ ырақ тіреп, қ олына гарпун алды.

Бес шумақ сым арқ анның бір шумағ ы капитанның жанындағ ы ағ аш шелекте жатыр, арқ анның бір ұ шы гарпун сабына нық байланғ ан. Егер кит терең ге сү ң гитін болса, арқ андарды бірінен соң бірін кідіріссіз жалғ ап беру ү шін, қ алғ ан тө рт шумақ арқ ан да аяғ ының астында оң айда жатқ ан.

– Ә зірленің дер! – деп сыбырлады капитан.

– Қ ұ п болады, капитан! – деді Говик, руль-ескекті тірей ұ стап.

– Жақ ында!

Боцман капитанның айтқ анын орындап, қ айық ты жолақ жонғ а қ апталдата тү сті. Қ айық пен киттің арасы енді он-ақ фут.

Кит қ озғ алғ ан жоқ, ұ йық тап жатыр екен. Китті ұ йық тап жатқ анында шанышқ ылау аң шығ а аса қ олайлы болады. Кейде бір ұ рғ анда-ақ киттің жұ мысын бітіреді.

«Ғ ажап! – деп ойлады капитан Гуль, – Бұ л қ у ұ йық тап жата қ ойды ма екен... жоқ, мұ нда басқ а бір мә н бар!»

Бұ л пікір боцман Говиктің де ойында елестеген еді, ол киттің арғ ы жақ қ абырғ асын кө руге ә рекеттенді, бірақ қ аншама қ адалып қ араса да, кө ре алмай-ақ қ ойды!

Ойланып тұ ратын уақ ыт жоқ: ә рекет ететін мезгіл жетті. Капитан Гуль гарпунды ортан белінен ұ стап жоғ ары кө терген кү йі кө здеп тұ рып, бірнеше рет толғ ады да, керіле беріп, жолақ жонғ а туралап бар пә рменімен сілтеп кеп жіберді.

– Кейін! Кейін! – деп айқ айлады капитан сол сә тте. Матростар ескекті ең кейе сермеп, жаралы хайуанның қ ұ йрығ ына қ айық ты соқ тырмай аулақ ә кетуге жанталасты.

Осы сә тте жолақ жонның ұ зақ уақ ыт қ имылдамай жатуының қ ұ пия сырын боцманның айқ айы анық тады.

– Баласы бар екен ғ ой! – деп дауыстады Говик.

Жараланғ ан ана кит жиырыла тү сіп, ырши жө нелді.

Осы сә тте оның баласын тең ізшілер де кө ріп қ алды. Кит баласын емізіп жатқ анда, оғ ан гарпун қ адалғ ан еді.

Киттің баласы қ асында болса, оны аулау ө те қ ауіпті екенін капитан Гуль жақ сы білетін-ді: Ана кит ө зін ғ ана қ орғ ап

қ оймай, «кішкентайын» да қ орғ ауы керек, сондық тан оның ызасы ө рши тү сетінінде сө з жоқ, кит баласының ұ зындығ ы алты мертден астам келеді, олай болса кит баласын

«кішкентай» деп атауғ а қ ияр ма екен!

Ә йтсе де, жағ дай капитан Гульдің қ ауіптенгеніндей емес, керісінше болды, жолақ жон бірден қ айық қ а ұ мтылмады, ызаланғ ан киттен қ ашып қ ұ тылу ү шін, кей кездерде гарпунғ а байланғ ан арқ анды қ иып жібереді; бұ л арада олай етудің де қ ажеттігі болмады.

Жолақ жон бірден терең ге сү ң гіп, сосын атылып су бетіне шық ты да, пә рменімен зымырап жү зе жө нелді. Оның соң ынан баласы да ере кетті.

Капитан Гуль мен боцман Говик кит суғ а сү ң гігенше шамалап, лайық ты бағ асын да мө лшерлеп ү лгірген еді. Бұ л жолақ жон кит ұ зындығ ы жиырма бес метр шамасы келетін орасан ірі хайуан екен. Оның сары-қ оң ыр терісі қ арауытқ ан тең білдермен шұ барланғ ан.

Істің басы сә тті болды, ендігі жерде бұ л сияқ ты мол олжадан бас тартып қ ұ ралақ ан қ алу, ә рине, ө кінішті болар еді. Аң шылар китке ілесіп кете берді. Ескегі кө терілген қ айық толқ ынды сү йкей атылғ ан оқ ша зымырады. Жаралы хайуан аласұ рып бір олай, бір бұ лай бұ лтарса да, Говик қ айық ты киттің ізіне салудан жаң ылмады.

Капитан Гуль олжадан кө з айырмай:

– Байқ а, Говик! Байқ а, Говик! – деп ү здіксіз айқ айлаумен болды.

Бірақ боцман оның ескертуінсіз-ақ сақ тануда еді.

Қ айық киттен гө рі бә сең жү зіп келе жатты, ал сым арқ анның тарқ атылуы соншалық ты тез, қ айық тың қ апталына ысылғ ан сым арқ ан ө зінен-ө зі тұ танып жанып кете ме деп қ ауіптенді капитан. Сондық тан ол арқ ан салынғ ан астауғ а жалма-жан су толтырды.

Жолақ жонның тоқ тайын деген немесе жү рісін бә сең детейін деген ойы жоқ сияқ ты. Капитан Гуль екінші арқ анды жалғ ады.

Бірақ бұ л арқ ан да кө пке жетпей-ақ таусылды. Бес минуттан соң арқ анның ү шіншісін жалғ ауғ а тура келді, о да тезінен суғ а батып жоқ болды.

Жолақ жон судың тү біне батып, бұ рынғ ысынша алғ а қ арай зымырай берді. Шамасы, гарпун оның жанды жерінен қ адалмаса керек. Арқ анның тө мен қ арай тұ ң қ иғ анына қ арағ анда, кит су бетіне шығ уды ойламайтын тә різді, керісінше, терең деп бара жатыр десе де боларлық еді.

– Пері соқ сын! – деп айқ айлады капитан Гуль – Мына оң бағ ан арқ анның бесеуін де жұ татын болды-ау!

– Бізді «Пилигримнен» алыстатып ә кетті, – деп ү стеді боцман Говик.

– Дегенмен бұ л қ арғ ыс атқ ан дем алу ү шін су бетіне шығ уы керек, – деді капитан. – Кит балық емес қ ой, адамғ а ауа қ андай керек болса, оғ ан да соншалық ты қ ажет.

– Ол шапшаң жү зу ү шін демін ішіне тартып барады, – деп кү лді матростардың біреуі.

Шынында да, арқ анның тарқ алу тездігі алғ ашқ ы қ арқ ынынан ә лі кеміген жоқ -ты. Кө п кешікпей ү шінші арқ анғ а тө ртінші шумақ жалғ анды.

Киттен тү сетін пайдадан ө зіне тиетін ү лесті ойша есептеп қ ойғ ан матростар енді торығ а бастады.

– Мына қ арғ ыс атқ ан хайуанды-ай! – деп кү бірледі капитан Гуль. – Мұ ндайды ө зім ө з болғ алы кө рген емен.

Ақ ырында бесінші шумақ арқ анды да жалғ ау керек болды. Бұ л арқ анның жарымына жуығ ы тарқ атылғ ан кезде, шертіле тартылғ ан арқ ан бірден босап кетті.

– Ура! – деп айқ айлады капитан Гуль. – Арқ ан іркіліп қ алды, демек, жолақ жон болдырды деген сө з!

Осы кезде қ айық «Пилигримнен» бес миль қ ашық тап кеткен-ді.

Капитан Гуль багордың сабына жалауша байлап жоғ ары кө теріп, «Пилигримге» жақ ында деп белгі берді.

Кө зді ашып-жұ мғ анша болғ ан жоқ, «Пилигрим» желкенінің желге кернеліп, рейдің желге қ арсы бұ рылғ анын байқ ады капитан. Дик Сэнд бұ л маневрді Томның жә не басқ а негрлердің жә рдемі арқ асында тез де, дә л істеді.

Бірақ жел ө те ә лсіз еді, баяу ғ ана соқ қ ан болды да ізінше басылып қ алды. Бұ л жағ дайда «Пилигримнің» қ айық қ а жетуі тым-ақ қ иын.

Сол арада капитан Гульдің болжағ анындай, жолақ жон дем алғ алы тең із бетіне шық ты. Бү йіріне қ адалғ ан гарпун бұ рынғ ысынша сорайып тұ р. Жаралы хайуан су бетіне шығ ып бірсыпыра уақ ыт қ имылдамай сұ лық жатты, жара ашуымен жанұ шыра қ ашқ ан уақ ытта қ алып қ ойғ ан баласын кү тіп жатса керек.

Капитан ескекшілерге есің дер деп бұ йырды, қ айық кө п кешікпей жолақ жонғ а тағ ы жақ ындады.

Капитанның бұ йрығ ымен екі матрос ескектерін қ ойып, жаралы китті шанышқ ылап ө лтіру ү шін қ олдарына ұ зын сапты сү згі алды.

Говик сақ танып ә зір тұ рды. Бұ л ө те қ ауіпті сә т еді, ө йткені киттің бұ ларғ а тап беруі ық тимал, сол сә тте қ айық ты қ атерлі жағ дайдан тез алыстатып ә кетуге дайын тұ рулары керек.

– Ә зірленің дер! – деп айқ алайды капитан Гуль. – Дә лдеп кө здең дер, жігіттер, қ апы жібермей ұ рың дар! Говик, сен дайынбысың?

– Мен дайынмын ғ ой, капитан, – деп жауап қ атты боцман, – бірақ есі кеткен сү ргіннен кейін мына қ арғ ыс атқ ан жолақ жонның су бетінде бө рене қ ұ сап қ имылсыз жатуы мені таң дандырып тұ р!

– Мен де кү мә нданып тұ рмын. – Сақ тану керек!

– Ие. Дегенмен ә рекет етпей, тастап кетуге болмайды ғ ой! Ілгері бас!

Капитан Гульдің қ аны қ айнап, ызасы келді.

Қ айық китке жақ ындады, бұ рынғ ысынша тапжылмастан бір орында ә лі жатыр. Баласы да кө рінбейді.

Жолақ жон қ ұ йрық қ анатын сермеп жіберіп отыз футтай ілгері жү зіп кетті.

Ол тағ ы қ ашқ алы бара жатыр ма? Ұ шы-қ иыры жоқ сү ргін тағ ы басталатын болар ма?

– Сақ таның дар! – деп айқ айлады капитан Гуль. – Жолақ жон қ азір екпінмен келіп бізге шабады! Бұ ра бер, қ айық ты, Говик, бұ ра бер!

Шынында да, жолақ жон қ айық қ а қ арай бұ рылып алды да, бар кү шін сала, қ анаттарымен су сабалап адамдарғ а қ арай тұ ра ұ мтылды.

Боцман киттің келе жатқ ан маң дай алдын дә л байқ ады да, бір жақ шетке жанталаса жалтарды, екпіндеп келе жатқ ан кит қ айық қ а соқ пай ө тіп кетті. Капитан Гуль мен екі матрос киттің жанай ө ткен кезін пайдаланып, оның бү йіріне сү ң гі салып ү лгірді.

Жолақ жон бірнеше фут ұ зап барып тоқ тағ анда, қ ан аралас екі фонтан тіп-тіке аспанғ а шапшып жатты, кит бұ рыла салып тағ ы да қ айық қ а қ арай ұ мтылды.

Ызаланғ ан алыптың жолында тұ рып ажал қ армағ ына ілінбеу ү шін асқ ан ерлік керек болды. Сө йтіп, Говик қ айық ты китке соқ қ ызбай тағ ы да бір жақ шетке қ арай бұ рып ү лгірді.

Жолақ жон қ айық ты жанай ө ткен мезетте аң шылар оғ ан тағ ы да ү ш жерінен ойсырата жара салды. Кит ө зінің сұ мдық кү шті қ ұ йрығ ымен суды пә рменінше қ ойып жібергенде, тең із бетінде таудай толқ ын пайда болды. Қ айық аударылмай шақ қ алды. Жоталанғ ан толқ ын борттан асып, ішке қ ұ йылғ ан су қ айық тың ортан белінен келді.

– Шелек ә кел! Шелек! – деп айқ айлады капитан. Матростар ескекті тастай беріп, жандарын сала қ айық тағ ы суды тө гіп жатыр. Осы арада капитан Гуль гарпунғ а байланғ ан арқ анды қ иып жіберді, ө йткені бұ дан былай арқ анның пайдасы

жоқ -ты, жара ашуы жанғ а батып есі кеткен хайуан, бұ дан былай қ ашуды қ ойғ ан еді. Адамдарғ а енді кит ө з кезегімен шабуыл жасай берді, оның ө лім аласы ө те ү рейлі болды.

Жолақ жон қ айық қ а қ арай ү шінші рет бұ рылды. Бірақ ішіне су толып ауырланғ ан қ айық жү рісін маң дыта алмады, енді не кейін қ ашуғ а немесе шабуыл жасауғ а киттің маң дай алдынан бір жақ шетке жалтарып кетуге мү мкіндік болмады.

Матростар қ аншама кү ш салып ессе де, жолақ жон қ анатын тағ ы бірнеше сермесе болғ аны, қ айық қ а жететіні сө зсіз.

Ендігі жерде шабуылды қ ойып бас сауғ алау керек. Капитан Гуль бұ л жағ дайды жақ сы ұ қ ты.

Киттің ү шінші шабуылында боцман Говик қ айық ты жолақ жоннан сә л алыстатуғ а ғ ана шамасы келді, бірақ алыптан қ ұ тыла алмады. Жолақ жон қ айық ты арқ а қ анатымен қ ағ ып ө тті. Оның қ атты соқ қ аны сонша, қ айық басқ арып тікесінен тұ рғ ан Говик ұ шып тү сті.

Киттің бұ л жолғ ы соғ уы, ү ш найзагердің дә лдеп кө здеуіне кедергі болып, атқ ан сү ң гілерін тигізе алмады.

– Говик! Говик! – деп айқ айлады капитан Гуль, ө зі аяғ ын зорғ а басып тұ рып.

– Мен мұ ндамын, капитан! – деп боцман жауап қ атты да, жатқ ан жерінен ұ шып тұ рып ө з орнына қ айта барды.

Бірақ боцманның қ олындағ ы руль-ескек қ ақ ортасынан омырылып қ алғ ан еді. Ол ү ндеместен қ олында қ алғ ан ескектің сынығ ын кө рсетті.

– Басқ асын ал!

– Қ ұ п болады!

Осы сә тте қ айық маң ынан су ү йірілгендей болды да, тең із бетінде киттің баласы кө рінді.

Жолақ жон баласын кө ре сала, оғ ан қ арай бар пә рменімен жү зе жө нелді.

Жолақ жон енді қ азірден бастап баласы ү шін де, ө зі ү шін де арпалысуғ а тиіс. Ендігі арпалыс ө те-мө те кү шті болмақ.

Капитан «Пилигрим» жақ қ а кө з тастап, багорге байланғ ан жалаушаны кө теріп жанталаса бұ лғ ай берді.

Дик Сэнд капитан Гульдің алғ ашқ ы берген белгісін кө рісімен-ақ қ олынан келгенінің бә рін істеп ү лгірген болатын. Бірақ аң шылардың ажалына қ арай, кеменің жү рісін тездетерлік басқ а тү рлі лаж жоқ. Дик енді не істеуі керек? Тағ ы бір қ айық ты суғ а тү сіріп, негрлердің жә рдемімен тезінен капитанғ а жә рдемге жетуі керек пе? Бірақ ескек есіп қ айық пен оларғ а жету ү шін кемінде бір сағ ат уақ ыт керек, суғ а қ айық тү сіріп жолдастарына жә рдемге барайын десе, нендей жағ дай болса да, кемені тастап кетуші болма деп, жасө спірімнің кемеден кетуіне капитанның ө зі тыйым салып кеткен.

Сонда да болса Дик Сэнд кормодағ ы қ айық ты суғ а тү сіріп, кеменің артына тіркеді, ондағ ы ойы, егер қ ажетті жағ дай бола қ алса, апатқ а ұ шырғ ан адамдар пайдаланар деген еді. Осы уақ ытта жолақ жон баласын денесімен қ алқ алап тіп-

тіке аң шыларғ а қ арай тағ ы ұ мтылды.

– Сақ тан, Говик! – деп капитан Гуль ақ ырғ ы рет айқ айлады.

Бірақ рульші қ ұ ралсыз қ алғ ан еді. Ұ зын сапты руль ескектің орнына, оның жұ мсайтыны кә дімгі қ ысқ а сапты ескек. Онымен тез маневр жасау мү мкін емес.

Ол қ айық ты бұ руғ а ә рекеттенді. Бірақ мұ нысы жү зеге аспады.

Матростар ө здерінің апат болатындарына кө здері жетті. Барлығ ы тік тұ рып шулап қ оя берді. Мү мкін, бұ лардың даусы

«Пилигримдегілерге» жететін де болар...

Кит қ ұ йрығ ының кереметтей кү шпен соғ ылғ ан екпіні қ айық ты шү йіріп аспанғ а атып жіберді. Қ айық ү шке бө лініп кит қ ұ йрығ ының екпінімен пайда болғ ан иірімге келіп тү сті. Матростардың бә рі жараланды, сонда да болса ол бейшаралардың су бетінде қ алқ ып уақ ытша жан сақ тай тұ рарлық ә лдері бар-ды. Боцман Говиктың қ айық сынығ ына

жармасып, оғ ан капитан Гульдің жә рдемдесіп жү ргенін

«Пилигримдегілер» кө ріп тұ рды...

Бірақ кит ақ ырғ ы рет жиырыла тү сіп қ ұ йрығ ымен су сабалады. Қ ұ йынша ү йірілген толқ ын бірнеше минутқ а созылып, шашырағ ан су мен кө біктен басқ а ешнә рсе кө рінбей кетті. Дик Сэнд негрлерді қ айық қ а мінгізіп апат болғ андарғ а жә рдем еткелі жө нелді, аң шылардан тірі қ алғ ан ешкім жоқ, су бетінде қ анмен боялғ ан қ айық тың сынық тары ғ ана қ алқ ып жү рген.1