Орытынды. Зерттеу жұмысының І – бөлімі «Инфляцияның теориялық аспектілері» деп аталады

Зерттеу жұ мысының І – бө лімі «Инфляцияның теориялық аспектілері» деп аталады, онда мынадай мә селелер қ арастырылды:

- Инфляция тү сінігі, пайда болу себептері;

- Инфляция тү рлері мен факторлары;

- Инфляция ә леуметтік - экономикалық салдарлары.

Инфляция қ оғ амда ақ шаның қ ұ нсыздануы, бұ л процесс қ арқ ынды да ұ лғ аймалы тү рде жү реді, тауар тапшылығ ы асқ ындайды, ақ шалай қ ор жинау мү ддесі жойылады, ақ ша-несие жү йесінің қ ызметі бұ зылады, тауарды тауарғ а тікелей айырбастау (бартер) кең ейеді.

Инфляция жағ дайында Ү кімет «қ ымбат – ақ ша» саясатын ұ стануғ а мә жбү р болды, Ұ лттық банк несие беру «процентін жә не міндетті резерв нормасын ө те жоғ ары дең гейде ұ стап отырды. Осылай жү ргізілген монетарлық (ақ ша – қ аржы) саясаттың нә тижесінде инфляция ауыздық талды, сонымен бірге ішкі ө ндіріс пен нарық екі – ү ш есе қ ысқ арды, ұ лттық ө ндіріс орындары тоқ тап қ алды, жұ мыссыздық кү рт ө сті. Негізінен сыртқ а ө нім шығ аратын шикізат ө ндіру салалары жұ мысын тоқ татқ ан жоқ, керісінше экспорт кө лемін айтарлық тай ө сірді. Нарық қ а кө шу жылдары Қ азақ станда бұ рыннан қ алыптасқ ан ө ндірісаралық диспропорциялар қ ысқ арғ анның орнына арта тү сті.

Қ азақ стан Республикасындағ ы инфляцияның дамуы – мемлекеттік бюджет тапшылығ ына байланысты. Бюджет тапшылығ ы инфляцияның қ айталама факторы болып табылады, ө йткені ол шығ ындардың инфляциясынан жә нге осығ арн байланысты мемелкет кірічстерінің қ ұ нсыздануынан туады.

Бағ алардың ө суі тұ рғ ындардың нақ ты табысын тө мендетеді. Сондық тан кә сіподақ тар ең бекақ ының номиналды дең гейін кө теру туралы талап қ ояды.

Курстық жұ мыстың ІІ – бө лімі «Қ азақ стан республикасындағ ы инфляция жә не оны реттеу» деп аталады, ол келесі бө лімшелерден тұ рады:

- Қ азақ стандағ ы инфляцияның пайда болуы жә не ерекшеліктері;

- Қ Р инфляцияның қ азіргі кездегі даму қ арқ ынын талдау;

- Инфляция салдарынан туындайтын проблемалар

2004 жылдан бастап Ұ лттық банктің негізгі мақ саты ретінде бағ алардың тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ету ақ ша – кредит саясатындағ ы мү лдем жаң а айқ ындама болып табылады.

Негізгі мақ сатты орындау ү шін Ұ лттық банкке мынадай міндеттер жү ктелген:

· мемлекеттің ақ ша – кредит саясатын ә зірлеу жә не жү ргізу;

· тө лем жү йелерінің жұ мыс істеуін қ амтамасыз ету;

· валюталық реттеуді жә не валюталық бақ ылауды жү зеге асыру;

· қ аржы жү йесінің тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз етуге ық пал ету

Ұ лттық банктің негізгі мақ саты мен міндеттерін осылайша тү йіндеу инфляция бойынша мақ сатты кө рсеткіштер ү шін Ұ лттық Банк жариялағ ан Еуроодақ стандартына жә не инфляциялық таргеттеу принциптеріне кө шуді едә уір нақ ты кө рсетеді.

Курстық жұ мыстың соң ғ ы бө лімінде келесідей мә селелер келтірілді:

-Қ Р-да инфляцияғ а қ арсы кү ресінің болашақ қ а арналғ ан бағ ыттары;

- Инфляцияғ а қ арсы саясатты жетілдіру жолдары;

- Қ азақ стан Республикасының инфляцияғ а қ арсы 2009-2010 жылдарғ а арналғ ан іс-қ имыл жоспары;

Президентіміз Нұ рсұ лтан Ә бішұ лы Назарбаев 2006 жылғ ы жолдауында айтқ андай: «Қ азақ стан экономикасын тұ рлаулы экономикалық ө рлеудің іргетасы ретінде одан ә рі жаң арту мен ә ртараптандыру ү шін мемлкет қ азынагерлік, кредит-ақ ша саясатының, ө ндірістің негізгі факторларын тиімді қ айта сапалы ө нім мен қ ызметке деген сұ ранысты кө термелеп отыруғ а міндетті. Қ азақ стан экономикасын алдағ ы уақ ытта одан ә рі жаң арту мен ә ртараптандыру мақ сатында нақ тылы тұ рғ ыда мынадай бағ ыттарда баса кө ң іл бө лу керек. Оның бірі - ақ ша-кредит саясаты Ақ ша-кредит саясатының негізгі мақ саты – инфляцияны тежеуді қ амтамасыз ету. Бұ л мақ сатқ а жету жолындағ ы жауапкершілік Ұ лттық Банк пен Ү кіметке жү ктеледі. Олардығ қ олында сол ү шін барлық ө кілеттіктер мен қ ұ ралдар бар. Ақ ша-кредит саясатының келесі міндеті – қ аржы нарығ ының тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ету, инфляция ө сімінің залалды зардаптарын тө мендету, сонымен бір мезгілде экономикалық ө рлеуді ынталандыру ү шін нақ тылы айырбас бағ амының икемділігін сақ тап тұ ру. Осы орайда Ұ лттық қ ор маң ызды рө л атқ аруғ а тиіс. Ү кімет Қ ор қ аражатының ашық тығ ын жә не ұ тымды қ ұ рылуы мен пайдаланылуын қ амтамасыз етуге тиіс деп санаймын». /18, 4б./

Қ азақ стан экономикасында сақ талып отырғ ан жағ дайғ а байланысты Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық Банкі ақ ша қ атынастарын реттеудегі жаң а режимге, яғ ни инфляциялық таргеттеуге кө шуге бағ ыт алды.

Еліміздегі макроэкономикалық тұ рақ тылық қ а қ ол жеткізу, қ аржы секторының пә рменді дамуы, сыртқ ы экономикалық конъюнктураның жайлы болуы Ұ лттық Банктің қ ызметінің сапалы жә не жаң а жолғ а тү суіне себепші болды. Бұ л ө з кезегінде ақ ша-кредит саясатының қ ұ рылуына жә не дамуына ық пал етіп, іскерлік ортағ а, коммерциялық емес банктердің жұ мысын бақ ылауғ а жә не ақ ша айналымын тұ рақ тандыруғ а ә серін тигізді.

Ұ лттық Банктің ақ ша-кредит саясаты ақ ша агрегаттары мен тең ге бағ амына ғ ана байланысты емес, сонымен қ атар, басқ а да монетарлық емес факторларғ а: ауыл шаруашылық ө німдері, жанармай жә не тұ рғ ындық -коммуналдық шаруашылық қ ызметтерінің бағ асына да байланысты инфляцияны минимизацияғ а бағ ытталғ ан.

Сонымен тоқ сан сө здің тобық тай тү йініне келетін болсақ, инфляция тө ң ірегінде қ озғ алып жатқ ан мә селелерді жай сө з ретінде қ алдырмай онымен кү ресу шараларын жетілдіріп, тиімді жолдарын іздестіру керек.