Глоссарии

1. Эпифиттер - топырақ та тамыры болмайтын ағ аштарғ а асылып, шырмалып ө сетін ө сімдіктер (қ ыналар, мү ктер).

2. Фанерофиттер - жер бетінде ө сетін барлық ағ аштар, бү талар мен шө птесін ө сімдіктер жатады.

3. Хамефиттер - ө ркендері жер бетінен ө сетін шө птесін кө п жылдық ө сімдіктер. Қ ыста ө ркендері ү сімейтін (жү зген, қ оян сү йек, тобылғ ы, теріскен, т.б.) ө сімдіктер.

4. Гемикриптофиттер - жер бетіндегі ө ркендері қ ыста ү сіп қ алатын, ал пиязшық тары сақ талатын ө сімдіктер (кө птеген шалғ ындық тар).

5. Криптосфиттер немесе геофиттер - топырақ тың терең қ абатында тамыр тү йнектері сакталып қ алатын кө п жылдық ө сімдіктер (сә біз, шалхан, андыз, ашкө к, т.б.)-

6. Терофиттер - жер асты, жер ү сті мү шелері тегіс ү сіп немесе қ урап қ алатын бір жылдық ө сімдіктер (астық тү қ ымдастар, т.б.).

7. Экологиялық пирамида. Биоценоздағ ы қ оректік тізбектегі қ оректің (азық) барлығ ы бірдей организмнің ө суіне немесе биомассаның жинақ талуына жұ мсалмайды. Оның біразы организмнің энергия қ уатына: тыныс алу, қ озғ алу, кө бею, дене температурасын ұ стап тұ руғ а жұ мсалады. Сондық тан бір тізбектің биомассасы екіншісіне дейін толық ө ң делмейді. Егер ондай болғ ан жағ дайда табиғ атта қ ор ресурсы таусылғ ан болар еді. Осығ ан байланысты ә рбір келесі қ оректік тізбекке ө ткен сайын азық тың биомассасы азайып отырады. Нә тижесінде, бір трофикалық дең гейден екіншісіне ө ткен сайын биомасса, сандық қ ұ рамы жә не энергия қ оры азайып отыратыны анық талғ ан. Бұ л зандылық ты кезінде эколог Ч. Элтон зерттеп ө зінің есімімен " Элтон пирамидасы" деп атағ ан.

8. Бә секелестік. Бә секелестік дегеніміз бір немесе бірнеше тү рге жататын организмдердің ө зара қ орек, тұ рағ ы, т.б. ресурстардың жетіспеушілік жағ дайындағ ы қ арым-қ атынастарының кө рінісі.

9. Жыртқ ыштық. Жыртқ ыштық тү рлер арасында болатын қ арым-қ атынастардың ең жоғ арғ ы формасы. Ол кейде қ орек, аумақ, т.б. ресурстар ү шін бірін-бірі ө лтіру, қ уу, жеу арқ ылы кө рініс береді.

10. Паразитизм. Паразитизм - бір тү р ө кілінің екінші бір тү р ө кілін қ орек немесе тіршілік ортасы ретінде пайдалану арқ ылы тіршілік ету.

11. Симбиоз. Екі тү рге жататын организмдердің кең істікте бір-біріне ешбір зиянын тигізбей керісінше селбесіп пайдалы тіршілік етуі. Мә селен, қ ұ мырска мен ө сімдік биті, отшельник шаяны мен актиния арасындағ ы селбесіп тірішілік ету осы қ арым-қ атынасқ а жатады. Ө сімдіктер арасындағ ы қ ыналар - балдыр мен саң ырауқ ұ лактың селбесіп тіршілік етудің кө рінісі болып табылады.

12. Комменсализм. Немесе арамтамақ тық қ ұ былыс. Бұ л симбиоздың бір формасы ретінде белгілі. Яғ ни, бір тү рдің қ оректік қ алдығ ымен екінші организм қ оректене отырып оғ ан ешбір зиян келтірмейді. Ал, кейде екінші организм біріншісін қ озғ ау қ ұ ралы немесе қ орғ анысы ретінде де пайдаланады. Мә селен, ірі балық тардың желбезегінде ұ сақ балық тар еркін тіршілік етуге бейімделген. Егерде комменсалдар бір-біріне зиян келтіре бастаса оның біреуі паразиттік немесе бә секелестік жолғ а тү седі.

13. Мутуализм. Ә р тү рге жататын организмдер бір-біріне қ олайлы жағ дай туғ ыза отырып селбесіп тіршілік етуде. Мә селен, отшельник шаяны мен актиния арасындағ ы қ арым-қ атынас немесе қ ұ мырсқ а мен ө сімдік биті арасындағ ы байланыс осының мысалы.