Химияның сыныптан тыс жұмыстары

Жоспар:

1.Сыныптан тыс жұ мыстардың маң ызы.

2. Химиядан жү ргізілетін сыныптан тыс жұ мыстардың тү рлері

3. Кө пшілікке арналғ ан сыныптан тыс жұ мыстар.

4. Сыныптан тыс топтық жә не жеке жұ мыстар

Сыныптан тыс жұ мыстардың маң ызы. Оқ ушылардың химияғ а қ ызығ уын біршама қ анағ аттандырғ анымен факультативтік сабақ тардың да мазмұ ны мемлекеттік бағ дарлама бойынша шектеледі. Оқ ушылар бағ дарламадан тыс кө птеген мә селелерді білгісі, уйренгісі келеді. Мұ ның ө зі химияның тұ рмыстағ ы жә не халық шаруашылығ ындағ ы маң ызының кү н сайын артуымен де байланысты. Оқ ушылардың осы тілегін орындау мақ сатымен сыныптан тыс жұ мыстар жү ргізіледі. ө зінің атынан кө рініп тұ рғ анындай бұ л жұ мыстар – оқ ушылардың қ алауы бойынша мұ ғ алімнің жетекшілігімен сабақ тан тыс жү ргізілетін оқ у жұ мысын ұ йымдастырудың бір тү рі.

Сыныптан тыс жұ мыстар оқ ушылардың сабақ та алғ ан білімін терең детеді, сарамандық біліктер мен дағ дылар алуына жә рдемдеседі. Ірі ғ алымдардың ө мірінен, ғ ылымғ а шексіз берілуінен ү лгі- ө неге алады, ашқ ан жаң алық тарының мә нін жә не химия ө неркә сібінін же тістіктерімен, ең бек адамдарының қ ажырлы қ стерімен танысу оқ ушыларда мақ таныш сезімін тудырады, сарамандық істерге тікелей араласуғ а қ ұ лшындырады. Ең бекті қ адірлеуге, бастағ ан ісін ақ ырына дейін жеткізуге, ө здігінен жұ мысістей білуге уйретеді.

Сыныптан тыс жұ мыстардың тү рлері, мазмұ ны жә не ә дістері сабақ тағ ыдан ө згеше болып келеді. Олардың мазмұ ны бағ дарлама арқ ылы шектелмейді. Мектептің жағ дайына оқ ушылардың қ ызығ уына қ арай анық талады. Оқ ушылардың қ ызығ уы сабақ ү қ тінде, ғ ылыми- кө пшілік кітаптарын, мерзімді баспасө зді оқ ығ анда туады. Сыныптан тыс жұ мыстарды ұ йымдастырғ анда еріктілік негізі сақ талады жә не оларды жү ргізудің негізгі ә дісі- оқ ушылардың ө здігінен істейтін жұ мыстары. Мұ ғ алім ақ ыл- кең есін беріп, бағ ыттап отырады.

Сыныптан тыс жұ мыстардың міндеттері мен ұ йымдастырылу негіздері: оқ ушылардың химияғ а қ ұ штарлығ ын жоспарлы дамыту; сабақ та ө тілген материалдармен байланысын қ амтамасыз ету; сыныптан тыс жұ мыстарғ а қ оғ амдық мә н беру; теориялық жә не сарамандық жұ мыстарды ұ щтастыра жү ргізу; жұ мыстың тү рін таң даудағ ы оқ уушылардың еріктілігі мен орындаудағ ы мінднттілігін.ұ йымдастыру жұ мыстарындағ ы белсенділігі мен деобестігін қ амтамасыз ету; кө пшілік жә не жеке жұ мыстарды ұ штастыру; сыныптан тыс жұ мыстармен оұ ушылардышамадан тыс шұ ғ ылдандырмау; сыныптан тыс жұ мыстарғ а кә сіптік бағ дар беру. Сыныптан тыс жү ргізілетін жұ мыстар химия пә нінің негіздерін оқ ушыларғ а ү йретіп қ ана қ оймай, сонымен бірге боашақ жастарды ө мірге ә зірлеп, мамандық ты еркін тақ дай білулеріне кө п септігін тигізеді. Мұ ның ө зі жеке мемлекет болып, білім берудің жү йесіне жаппай жасалып жатқ ан қ азіргі уақ ытта ө те маң ызды болып отыр.

Химиядан жү ргізілетін сыныптан тыс жұ мыстардың тү рлері. Химиядан жү ргізілетін сыныптан тыс жұ мыстар кө пшілікке, топтық жә не жеке жұ мыстар деп ү шке жіктеледі. Кө пшілік жұ мыстарғ а жататындар: жас химиктер қ оғ амы, химиялық шектілер, олимпиадалар, химия апталығ ы онкү ндікі жә не айлығ ы, конференциялар.

Топтық жұ мыстар: химиялық ү йірмелер, жас химиктер клубының жә не қ оғ амның секциялары, кө рме ұ йымдастыру, топтық зеттеу жұ мыстары.

Жеке жұ мыстар: кітаппен жұ мыс, хабарлама реферет жә не баяндама ә зірлеу, қ ұ рал жә не кө рнекі қ ұ ралдар жасау, шағ ын зерттеулер жү ргізу. Сыныптан тыс жұ мыстардың тү рлері кө п, олар біртендеп қ алыптасты. Жиырмасыншы жылдары химиядан сыныптан тыс жұ мыстар техникалық станцияларда жү ргізіледі, оқ ушылар тә жірибе жасау, қ ұ ралдар мен кө рнекі ұ ралдар ә зірлеумен шұ ғ ылданды. Отызыншыжылдары химиялық уйірмелер жұ мыс істеді, оларды ұ йымдастыру жө нінде оқ уқ ұ ралдары жарық кө рді. Қ ырқ ыншы жылдары алғ ашқ ы химиялық қ оғ ам ұ йымдастырылды, бұ лар кейінгім жылдарда кең ө ріс алды. Елуінші жылдары бастап «химия в школе» журналында сыныптан тыс жұ мыстардың ә дістемесін баяндайтын бө лім ашылды, ғ ылыми зерттеу жұ мыстары дамыды. Алпысыншы жылдары Д.И.Менделеев атындағ ы бү кілодақ тық химия қ оғ амы жас химиктер секциясын ұ йымдастырды. Оғ ан орта мектептің оқ ушылары арнайы орта жә не жоғ ары оқ у орындарының студенттері муше болып, сыныптан тыс жұ мыстар жү ргізілуге белсенеараласады. Жас химиктер шығ армашылығ ын насихаттауғ а арналғ ан одақ ты кө рмелер ұ йымдастырылып, бә йгелер жарияланды. Жас химиктер секциясының жұ мысына ірі, алымдар, жоғ ары оқ у орнының оқ ытушылары қ атысты. Осының бә рі сыныптан тыс жұ мыстардың кең ө ріс алуына зор ық палын тигізді. Бұ рынғ ы КСРО Ғ ылым Академиясының «Химия и жизнь» журналында жас химиктерге арналғ ан тартымды материалдар ү збей жарияланды. Соң ғ ы уақ ытта жастарды қ оғ амның жан-жақ ты жетілген белсенді азаматы етіп тә рбиелеу ү шін химия пә ні бойынша сыныптан ө тілетін бағ дарлама материалдарын қ азіргі ө мір талабына сай оқ ытумен қ атар, оқ ытудың білім беру, тә рбиелік жә не одан ә рі дамыту мінднттерін жү зеге асыруда сыныптан тыс жұ мыстардың сапасын жақ сарту жолғ а қ ойылуда.

Кө пшілікке арналғ ан сыныптан тыс жұ мыстар. Кө пшілікке арналғ ан сыныптан тыс жұ мыстардың ішінде кең інен таралғ андары - жас химиктер қ оғ амы жә не химиялық кештер.

Сыныптан тыс жұ мыстарғ а қ атысатын оқ ушылардың саны ө те кө п, олардың ә уестену бағ ыты алуан тү рлі болып келетін ірі мектептерде жас химиктер қ оғ амы ұ йымдастырылады. Қ оғ ам арнайы жарғ ы бойынша жұ мыс ң стейді, оның мазмұ ны ә дістемелік ә дебиеттерде баяндалғ ан. Жарғ ыда қ оғ амның мақ саты. Қ ұ рамы, мү шесінің қ ұ қ ы мен міндеттері, басқ ару органдары жә не ұ йымдық қ рылысы, кітапхана жә не баспа істері нақ тылы кө рсетіледі. Қ оғ амның мү шелігіне қ абылдау жә не шығ ару жарғ ығ а сә йкес жалпы жиналысында шешіледі. Мұ нда еріктілік пен мінднттілік белсенділік пен дә йектілік, жеке мен ұ жым бірлігінің негіздері мү лтіксіз жү зеге асырылады. Жас химиктер қ оғ амын ә детте, бір ғ ылымның аты беріліп, оның жұ мысы ә уесқ ойлық, бә секе, жарыс тү рінде ұ йымдастырылады.

Сыныптан тыс жұ мыстардың ең маң ыздылардың бірі- химиялық кештер. Оғ ан оқ ушылардың кө пшілігі қ амтылады. Ол танымдық ә серінің кү штілігімен ерекшеленеді.Химиялық кештер мазмұ нына қ арай тақ ырыптық, тарихи, мерейтоп, сабақ та ө тілген материалдарымен тығ ыз байланыста жү ргізіледі.

VІІІ сынып. Атом- молекулалық ілімнің тарихы. В.М. Ломоносов - химияның негізін қ алаушы. Химиялық элемент қ ғ ымының дамуы. Жер қ ыртысында ең кө п таралғ ан элемент. Ауа- газдар қ оспасы. Сутегінің ашылуы тарихы жә не қ олданылуы. Су- ғ ажайып зат. Сусыз тіршілік жоқ. Периодтық заң ның ашылу тарихы. Д.И. Менделеевтің ғ ылыми ерлң гң. Периодтық жұ йеге саяхат. Тұ з тү зушілер топтамасы.

ІХ сынып. Кү кірт қ ышө ылы- химия ө неркә сібінің «наны». Табиғ аттағ ы жә не адам ө мірінднгі кө міртегінің маіызы. Жер қ ыртысындағ ы жә не ө неркә сіптегі кремний. Азоттың табиғ аттағ ы айналымы. Ақ ыл мен ой ө лементі (фосфор) Сванте Аррениус. Металдар – біздің кушіміз. Химия мен электрдің одағ ы. ХХ ғ асырдың металы. Шойын мен болат.

Х-ХІ сынып. Органикалық химия. Сондай-ақ, Қ азақ станның халық шаруашылығ ын химияландыру жетістіктеріне арналғ ан кештер мағ ызы зор. Оларды республикалық материалдарғ а лайық тап ө ткізген тиімді, мысалы: Қ азақ станда химия ө неркә сібінің дамуы. Қ азақ станда фосфор заводы. Металлургия ө ндірісінің қ алдық тарынан кү кірт қ ышқ ылын ө ндіру. Қ останай жібек заводы. Шымкент фосфор заводы.

Химиялық кештерді дайындауғ а ұ йірме мү шелері жә не басқ а да тілек білдірген оқ ушылар қ атысады. Мектеп жоспарында кештің тақ ырыбы жә не ө ткізілетін мерзімі анық талғ ан соң, оның бағ дарламасы жасалынады.онда жасалатын баяндамалардың, хабарламалардың тақ ырыптары, қ ызық ты тә жірибелер, жұ мбақ ә ігң ме, химиялық ойындар, плакаттар ә зірлеу белгіленеді, оларды оқ ушылардың ың ғ айлы жә не қ алауына қ арай бө ліп береді, ә р оқ ушының белсенділік кө рсетуін қ амтамасыз етеді. Кештің тақ ырыбына байланысты жұ мбақ тар, мақ ал – мә телдер, кө ркем шығ армаларында ү зінділер, таппақ тар жинауғ а жә не ө здері шығ аруғ а тапсырмалар беріледі.

Апталық тың алғ ашғ ы куні оқ ушылар ә зірлегеншығ армашылық жұ мыстар бә йгесін қ рытындысы шығ арылады. Келесі кундері химиялық олимпиадалар теориялық жә не обьектә лерге топсеруендер, ү йірмелердің жиындары, сынып сағ аттары, қ атар сыныптар оқ ушыларның арасындағ ы «Сен білесін бе?» деген білім сайыстары ө ткізіледі. Мектеп радио торабынан қ ызық ты дә рістер, химиялық мазмұ нды ә ң гімелер, химия жаң алық тары беріледі, оқ у фильмдері, кә сіптік бағ дар беру жұ мыстары ө ткізіледі. Апталық мектепте химия кешін ө ткізумен аяқ талады. Жұ мыстың жеке салаларынан сыйлық тар тапсырылады. Кештің қ алғ ан қ ызық ты тә жірибелер кө рсетіледі, жұ мбақ тар шешіледі, химиялық ойындар ойналады.

Сыныптан тыс топтық жә не жеке жұ мыстар. Сыныптан тыс топтвқ жұ мыстардың ең маң ыздысы – химиялық ү йірмелер. Химия пә ніненсыныптан тыс жұ мыстар ә р салалы ү йірме ұ йымдастырудан басталады. Ол жү йелі турде жургізіледі. Еркімен келген окушылар курамының турактылығ ы, олардың жумысын біріктіретін жалпы тақ ырыбынын болуы химия уйірмеснің ерекшкліктеріне жаталы. 1970 жылы жеке сыныптарда химиядан жү ргізілетін уйірме жұ мыстарының шамамен алынғ ан бағ дарламасы ұ сылынады. Орда зертханалық техниканың негіздері, препарат ә зірлеу, электрохимия, химиялық технология, геохимия, органикалық химия, аналитикалық химия ү йірмелерінің тақ ырыптары, бағ дарламасы берілген.

Бір ү йірмеге қ атысатын оқ ушылар саны: 10-12-ден аспайды. Бірінші жылы оқ ушылар зертханада жұ мыс істеу жә не қ ауіпсіздік техникасын сақ тау шараларымен толығ ырақ танысады. Заттарды тазарту, ерітінділердң дайындау, химия зертханасында қ ажетті кейбір заттарды алумен шұ ғ ылданады, сарамандық біліктер мен дағ дылар игереді. Химияның тұ рмыста қ олданылуымен байланысты тә жірибелер жасайды, киімдегі дақ ты, ыдысқ а жұ қ қ ан кір мен жабысқ ан қ ақ ты кетіру жұ мыстарымен танысады.

Химияның тарихымен шұ ғ ылданатын ү йірменің ашылу тарихымен, кө рнекті ғ алымдардың ө мірі жә не ең бегімен танысады, кө рмелерге ө ндіріс орындарына топсеруенге барады.

Аналитикалық химия ү йірмесінде судың, ауанің минералдардың жә не ауыл шаруашылығ ы ө німдері қ ұ рамына химиялық анализ жасалады.

Агрохимия ұ йірмесінде топырақ тың қ ұ рамын касиеттерің ө сімдіктерге қ ажетті қ оректі заттарды зерттейді. Ө сімдіктерді зиянкестерден қ орғ айтын заттардың пайдасы мен зиянын анық тайды. Агрохимиялық анализдер жә не тә жірибелер жү ргізеді.

Электрохимия ү йірмесінде химияның осы маң ызды саласының шығ у тарихын, электролиз ә рекетінде, гальваникалық элементтер жә не металдар коррозиясы кезінде жү зеге асатын ә рекеттерді тә жірибе жү зінде зерттейді.