ТШҚҰ-синдоромының патогенезі

ТШҚ Ұ -синдромының жіті, жітілеу, сү лде жә не белгілі ағ залар мен тіндерге шектелген тү рлерін ажыратады. Ол келесі тө рт сатыда ө теді:

√ 1-ші гиперкоагуляция сатысында тромбоциттердің агрегациясы жә не қ анның ұ юы тым артып кетеді. Бұ л кезде кө птеген майда тамырлардың ішінде тромбоциттік жә не фибриндік қ ан қ атпалары пайда болып, ішкі ағ залардың тамырлары бітеледі. Осыдан гиперкоагуляциялық сілейме дамып сырқ ат адам кенеттен жан тапсыруы ық тимал. Дерт неғ ұ рлым тез ө тетін болса, соғ ұ рлым бұ л саты ө те қ ысқ а мерзімде (бірнеше минутқ а дейін) ғ ана болады;

√ 2-ші гипокоагуляция сатысы. 1-ші сатысында қ ан ұ юы тым қ арқ ынды тарағ ан тү рде болғ анда ұ ю факторлары мен тромбоциттер артық тұ тынылып кетуінен артынан олардың жеткіліксіздігі дамиды. Осындай жағ дайды тұ тынулық коагулопатия дейді. Осыдан қ ан ұ юы қ атты кеміп, плазминогеннің ә серлендіргіштері тым кө бейіп кетеді. Сол себепті науқ аста тоқ тамайтын ауыр қ ан кетулер болады. Сондық тан ТШҚ Ұ -синдромын тромбогеморагиялық синдром деп те атайды Бұ л кезде қ анда тромбоцитопения, гипофибриногенемия, қ ан ұ юының V, Ү II, VIII т. б. факторларының азаюы байқ алады;

√ 3-ші фибриноген жоғ алу сатысында плазминогеннің тіндік ә серлендіргіштерінің жә не басқ а протеолиздік ферменттердің (трипсиннің т.б.) тым кө п болуынан мезгіл-мезгіл толық фибринолиз дамуының нә тижесінде қ анда фибриноген мү лде жоғ алады, қ ан ұ йымайды;

√ 4-ші сауығ у сатысы делінеді. Бұ л кезде науқ астың сауығ уы болады немесе қ ан қ атпаларының қ алдық тарымен ұ сақ тамыр саң ылауларының тарылуы сақ талып қ алуы мү мкін.

ТШҚ Ұ -синдромының дамуына қ анғ а ұ ю факторларының кө птеп тү суіне ә келетін аурулар ә келеді. Содан тіндердің, эндотелий жасушаларының бү ліністері жә не тромбоциттер мен макрофагтардың ә серленуі маң ызды орын алады. Ол, негізінен майда қ анайналым дең гейінде, тромбоциттерден жә не фибриннен тұ ратын қ ан қ атпаларының қ ұ рылуымен сипатталады.

Бұ л кезде тіндердің бү ліністерінен ұ сақ қ ан қ атпалары қ ұ рылуына ә келетін қ ан ұ ю факторлары (III- тіндік тромбопластин) қ ан айналымғ а тү седі. Содан VII-фактордың ә серленуі болып, ол Х факторды ә серлендіріп, тромбин қ ұ рылуын кү шейтеді. Бұ ндай жағ дай акушерлік дерттер, қ атерлі ө спелер, жарақ аттан кейін, хирургиялық ә рекеттер, бауыр некрозы, тамыр ішінде гемолиз артуы, жылан шағ уы жә не жұ қ палар (безгек) кездерінде байқ алады.

Эндотелий жасушаларының бү ліністерінен оның астындағ ы коллаген ашылып, қ ан ұ юының XII-факторы жә не тромбоциттер ә серленеді. Осыдан қ ан ұ юының ішкі тетіктері ә серленіп протромбиннен тромбин артық қ ұ рылады. Эндотелий жасушалары антикоагулянттық ә серін азайтып, прокоагулянттық қ асиетін арттырады да, қ ан ұ юын ұ дайы ә серлендіреді. Эндотелиоциттердің осындай ауқ ымды бү ліністері бактериялар мен олардың уыттарының, кейбір вирустардың (мә селен, ұ шық вирусы) ә серлерінен, ауыр кү йіктерден, жіті ө кпе бү ліністерінен, зат алмасулары бұ зылыстарынан пайда болады.

Тромбоциттердің тікелей ә серленуі нә тижесінде тамыр ішінде майда тромбоциттік қ атпалар пайда болады. Олардың ә серленуіне вирустар, кейбір бактериялар, эндотоксиндер, иммундық кешендер ә келеді. Бұ лардың ә серінен қ абыну дамып, макрофагтардан ө спелерді жоятын фактор (Ө ЖФ), тромбоциттердің белсенділігін кө теретін фактор кө птеп босап шығ ады.

Сонымен, қ ан ұ юы қ ай жолмен ә серленсе де тромбин мен плазмин ө ндірілуін арттырады. Осылардың нә тижелерінде тромбоциттердің агрегациясы мен қ ан ұ юы артып, фибринолиз жү йесі ә серленеді.

Тромбин қ ұ рылуы артудан:

● фибриногеннің ыдыратылуы кү шейіп, оның мө лшері азаяды;

● тромбоциттер кө птеп агрегацияғ а ұ шырап кетуінен тұ тынулық тромбо-цитопения дамиды;

● V, VIII, XIII қ ан ұ ю факторларының белсенділігі кө теріліп, тромб қ ұ рылуына артық пайдаланылып кетуінен олар артынан азаяды, тұ тынулық коагулопатия дамиды;

● протеин С мен S басында ә серленіп, артынан азайып кетеді;

● плазминогеннің ә серлендіргіштері кө бейіп фибринолиз ә серленеді.

Плазмин тү зілуі артудан:

● антикоагулянттық ә сер ететін фибриннің ыдырау ө німдері кө бейеді;

● V, VII, XII, XI, XIII қ ан ұ ю факторлары ыдыратылады;

● Виллебранд факторы ыдыратылып кетеді;

● тромбоциттердің мембраналарында гликопротеидтік рецепторлардың қ ұ рылымы ө згереді. Содан тромбоциттердің адгезиясы мен агрегациясы бұ зылады.

Осылардың нә тижесінде кө птеген майда қ анайналымдық тамырлардың ішінде фибриндік микротромбоздар дамиды жә не осымен бір мезгілде плазминнің жә не басқ а протеазалардың ә серінен фибринолиз кү шейеді. Бұ л кезде кө птеген ішкі ағ залардың (мыйдың, жү ректің, ө кпенің, бү йректің, бауырдың) майда тамырлары бітелуден оларда некробиоздық ө згерістер жә не қ абыну дамып, атқ аратын міндеттемелері бұ зылады.

Мый қ ызметінің бұ зылыстарынан сезімталдық тың азаюы, эйфория, сандырақ, сана-сезімнің қ арауытуы, естен тану байқ алады. Жү ректің жиырылу-босаң су қ ызметі ә лсіреуден артериалық қ ысым тө мендейді, аритмия дамиды. Ө кпеде қ анның оттегіге қ анығ уы нашарлайды, ентік, акроцианоз, кейде тыныстық дистресс-синдромы байқ алады. Бауырдың уытсыздандыру, нә руыздар, зә рнә сіл тү зу қ ызметтері бұ зылады, бү йректе несеп шығ арылуы азаяды, гиперазотемия дамиды. Бұ л кезде бауырда қ ан ұ ю факторлары мен антиплазминдердің тү зілуі шектеледі.

Эндотоксиндер жә не басқ а қ абыну медиаторлары эндотелий жасушаларына ә сер етуінен плазминогеннің тіндік ә серлендіргіштері кө птеп босап шығ ады. Содан плазминоген плазминге ауыса беруінен фибринолиз ө ршіп кетеді. Тромбоциттер мен қ ан ұ ю факторлары қ ан қ атпалары қ ұ рылуына артық пайдаланылып кетуден тұ тынулық тромбоцитопения жә не коагулопатия дамиды. Содан, фибринолиздің артуымен қ атар, қ анның ұ юы бұ зылып, тоқ тамайтын ауыр қ ан кетулер байқ алады. Мыйғ а, теріге қ ан қ ұ йылады, ішек-қ арын жолдарынан, жатырдан, мұ рыннан т.б. шырышты қ абық тардан қ ан кетеді, несепте қ ан пайда болады (гематурия).

Қ анда фибринолиз кө терілуінен фибриноген қ атты азаяды жә не оның ыдырау ө німдері кө бейеді. Плазминнің ә серінен Виллебранд факторының жә не тромбоциттердің гликопротеидтік рецепторлары ыдыратылуынан тромбоциттердің адгезиясы мен агрегациясы бұ зылады.

Жіті ТШҚ Ұ -синдромын аң ғ ару онша қ иындық қ а ұ шырамайды. Науқ астың жалпы ауыр жағ дайы, ә сіресе тым ауыр болса, ТШҚ Ұ -синдромы деуге болады. Оның гиперкоагуляция сатысында кө ктамырдан қ ан алу кезінде қ ан иненің ішінде ұ йып қ алады. Бұ рын қ ан қ етулер болмағ ан науқ астарда, қ ан ұ йымай немесе тым кеш ұ йып, тоқ тамайтын қ анау байқ алғ анда бұ л синдромның гипокоагуляциялық сатысын аң ғ аруғ а болады.

Бұ л кезде ТШҚ Ұ -синдромын тромбоздық синдромнан (трмбофилиядан) ажырату қ ажет. Басқ а себептерден пайда болғ ан тромбофилияларғ а қ арағ анда ТШҚ Ұ -синдромы кезінде қ анда антитромбин III, протеин С, плазминоген жә не тромбоциттер қ атты азаяды. Осыдан олардың орнын толтыру ү шін ТШҚ Ұ -синдромын емдеу кезінде антитромбин III жә не антитромбин III+протеин С, антитромбин III+протеин С+тромбомодулин қ оспаларын енгізу, жаң адан мұ здатылғ ан қ ан плазмасын қ ұ ю нә тижелі болады.