Жер даулары

Жер даулары дегеніміз- жер қ атынастары екі немесе бірнеше субъектілер белгілі бір жер қ ұ қ ық тары мен заң ды мү дделерін иеленуге қ амтамасыз етуге жә не жү зеге асыруғ а байланысты келіспеушілік жер дауларын меншік қ ұ қ ығ ының жә не жер пайдалану қ ұ қ ығ ының, жерге ө зге де қ ұ қ ық тардың ө згеруі тоқ татылуы жә не жү зеге асыру бойынша туындайды. Жер дауларын жіктеу ә ртү рлі негіздерге байланысты жү зеге асырылады:

- Қ арастыру тә ртібі бойынша;

- Сипаты бойынша;

- Даудың субъектісі бойынша;

- Пә ні бойынша;

1. Қ арастыру тә ртібі мен сипаты бойынша:

- сот тә ртібімен қ арастырылатын жер даулары;

- сотқ а дейін қ аралуды талап ететін жер даулары;

- сотта қ аралуды талап етпейтіе жер даулары:

2. Субъектісі бойынша:

- азаматтар арасындағ ы жер даулары;

- азаматтар мен заң ды тұ лғ алардың арасындағ ы жер даулары;

- азаматтар, заң ды тұ лғ алар, мемлекеттік ө кілетті органдар арасындағ ы жер даулары;

3. Объектісі бойынша:

- жер учаскелерімен байланысты жер даулары;

- жер учаскесіне қ ұ қ ық пен байланысты жер учаскелері;

- жерге басқ а да қ ұ қ ық тармен байланысты жер даулары;

4. Жер дауының сипатына байланысты:

- жер учаскелерін берумен байланысты жер даулары;

- жер учаскесін беру процесінде пайда болатын жер даулары;

Жерді қ орғ ау – қ оршағ ан ортаның бір бө лігі ретінде жерді қ орғ ауғ а жерді ұ тымды пайдалануғ а жерді орман жә не ауыцлшаруашылығ ы айналамынан негізсіз алып қ оюды болдырмауғ а, сондай-ақ топырақ тың қ ұ нарлығ ын қ алпына келтіруге бағ ытталғ ан қ ұ қ ық тық, ұ йымдық, экономикалық, техникалық жә не басқ а да іс-шаралар жү йесін қ амтиды.(139, 140, 141, 142, 143 баптар)

Жердi қ орғ ау мақ саттары:
1) ө ндiрiстiң экологиялық қ ауiпсiз технологияларын ынталандыру жә не орман мелиорациялық, мелиорациялық жә не басқ а да iс-шараларды жү ргiзу арқ ылы жердiң тозуы мен бү лiнуiн, шаруашылық қ ызметтiң басқ а да қ олайсыз зардаптарын болдырмау;
2) тозғ ан немесе бү лiнген жердi жақ сарту мен қ алпына келтiрудi қ амтамасыз ету;
3) жердi оң тайлы пайдаланудың экологиялық нормативтерiн тә жiрибеге енгiзу болып табылады.

Жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың жерді қ орғ ауғ а байланысты қ ұ қ ық тары мен міндеттері:
1) жердi қ ұ нарсызданудан жә не шө лейттенуден, су жә не жел эрозиясынан, селден, су басудан, батпақ танудан, қ айталап сортаң данудан, қ ұ рғ ап кетуден, тапталудан, ө ндiрiс пен тұ тыну қ алдық тарымен, химиялық, биологиялық, радиоактивтi жә не басқ а да зиянды заттармен ластанудан, басқ а да бү лiну процестерiнен қ орғ ауғ а;
2) ауыл шаруашылығ ы жерiн карантиндiк зиянкестер мен ө сiмдiк ауруларын жұ қ тырудан, арамшө п, бұ та мен шiлiк басып кетуден, жердiң жай-кү йi нашарлауының ө зге де тү рлерiнен қ орғ ауғ а;
3) бү лiнген жердi жаң ғ ыртуғ а, оның қ ұ нарлылығ ын жә не жердiң басқ а да пайдалы қ асиеттерiн қ алпына келтiру мен оны шаруашылық айналымына уақ тылы тартуғ а;
4) жердiң бү лiнуiмен байланысты жұ мыстар жү ргiзiлген кезде топырақ тың қ ұ нарлы қ абатын сыдырып алуғ а, сақ тауғ а жә не пайдалануғ а бағ ытталғ ан iс-шаралар жү ргiзуге мiндеттi.
Жердiң тозуын болдырмау, топырақ тың қ ұ нарлылығ ын жә не ластанғ ан аумақ тарды қ алпына келтiру мақ сатында, сондай-ақ ауыл шаруашылығ ының тозғ ан алқ аптарының, химиялық, биологиялық, радиоактивтi жә не басқ а да зиянды заттардың жол берiлетiн шектегi қ оспаларының жә не жол берiлетiн шектегi ә сер дең гейiнiң белгiленген нормативтерiнен артық ластанғ ан, ө ндiрiс жә не тұ тыну қ алдық тарымен, ақ аба сулармен ластанғ ан жердiң, сондай-ақ карантиндiк зиянкестер мен ө сiмдiк аурулары жұ қ қ ан жердiң топырақ қ ұ нарлылығ ын қ алпына келтiру мү мкiн болмағ ан жағ дайларда Қ азақ стан Республикасының Ү кiметi белгiлейтiн тә ртiппен жердi сақ тап қ ою кө зделедi. Жер учаскелерiнiң меншiк иелерi мен жер пайдаланушылардың жердi ұ тымды пайдалану мен қ орғ ауғ а мү дделiлiгiн арттыру мақ сатында бюджет заң дарында жә не салық туралы заң дарда белгiленген тә ртiппен жердi қ орғ ау мен пайдалануғ а экономикалық ынталандыру жү зеге асырылуы мү мкiн.

Топырақ ты ластайтын зиянды заттардың, зиянды микроорганизмдердiң жә не басқ а да биологиялық заттардың жол берiлетiн шектегi қ оспаларының нормативтерi топырақ тың жай-кү йiн адам денсаулығ ы мен қ оршағ ан ортаны қ орғ ау мү дделерiне сай бағ алау ү шiн белгiленедi.
Аталғ ан нормативтер Қ азақ стан Республикасының заң дарында белгiленетiн тә ртiппен бекiтiледi.

Жердiң жай-кү йiне керi ә сер ететiн жаң а жә не қ айта жаң ғ ыртылатын ү йлердi (қ ұ рылыстарды, ғ имараттарды) ә рi басқ а да объектiлердi орналастыру, жобалау жә не пайдалануғ а беру, жаң а техника мен технологияларды енгiзу кезiнде жердi қ орғ ау жө нiнде iс-шаралар кө зделуге жә не жү зеге асырылуғ а, экологиялық, санитарлық -гигиеналық жә не басқ а да арнайы талаптардың (нормалардың, ережелердiң, нормативтердiң) сақ талуы қ амтамасыз етiлуге тиiс.
Жердiң жай-кү йiне керi ә сердi бағ алау жә не оларды қ орғ ау жө нiнде кө зделген iс-шаралардың тиiмдiлiгi мемлекеттiк экологиялық сараптаманың, ө зге де мемлекеттiк сараптамалардың нә тижелерi бойынша жү ргiзiледi, олардың оң қ орытындысы болмайынша жаң а техника мен технологияларды енгiзуге, жердi мелиорациялау бағ дарламаларын жү зеге асыруғ а, ү йлердi (қ ұ рылыстарды, ғ имараттарды) жә не басқ а да объектiлер салуды (қ айта жаң ғ ыртуды) қ аржыландыруғ а тыйым салынады.

Жерге ақ ы алу- 3 тү рі бар:

1. Жер салығ ы (1 жылда 1 рет).

2. Жерді жеке меншікке беру сату бағ асы;

3. Жалғ а беру немесе аренда ақ ысы;

Жер кадастрын, жер мониторингісін жерді орналасытрумен жерді аймақ тарғ а бө лудің қ ызметтерін жер ресурстарын басқ ару агенттілігі жә не жергілікті органдары ұ йымдастырады.

Жер салығ ы Қ азақ стан Республикасына 1990 жылдардан бастап енгізілді. 1991 жылы маусымда ең алғ аш рет жер туралы заң қ абылданды. Жер салығ ының мө лшері келесі кө рсеткіштерге байланысты:

· Жер учаскесінің орналасқ ан жері;

· Жердің қ ұ нарлығ ы – бонитет жер қ ұ нарлығ ының кө рсеткіші;

· Жер учаскесінің сумен қ амтамасыз етілу дең гейі;

Жер салығ ының мө лшері жер учаскесінде жү зеге асырылатын шаруашылық қ ызметке байланысты емес. Салық кодексінің 324-бабына сә йкес келесі тұ лғ алар салық тө леуден босатылады:

· Бірың ғ ай жер салығ ын тө лейтін тұ лғ алар. Бұ л салық ты ауылшаруашылығ ы тауар ө ндірушілері тө лейді.

· Мемлекеттік мекемелер. Мектептер, ауруханалар, яғ ни толық мемлекеттік бюджет есебінен ұ сталатын тұ лғ алар;

· Жер қ ойнауын пайдаланушылар;

· Қ ылмыстық жазаны жү зеге асыратын мекемелер, колонналар, тү рмелер, СИЗО т.б.;

· Ұ лы Отан соғ ысына қ атысқ ан тұ лғ алар жә не оларғ а тең естірілген азаматтар;

· Барлық топтағ ы мү гедектер немесе осы топқ а жатқ ызылғ ан тұ лғ алар;

· Кө п балалы аналар, алтын алқ а иелері;

· Ү й іргесіндегі қ осалқ ы ө зіндік шаруашылық ты жү зеге асыратын тұ лғ алар, бағ бандық жә не саяжай қ ұ рылысына байланысты т.б.

· Діни ұ йымдар. Мысалы: мешіт.

Жерді жалғ а беру ақ ысы салық кодексімен реттеледі. Бұ л ақ ы тек мемлекеттік жер бойынша кө зделген. Жеке меншіктегі жер учаскесін жалғ а берген жағ дайда жалдау ақ ысы жер меншік иесімен жердің нарық тық қ ұ нына байланысты анық талады. Жерді жалдау ақ ысы жер салығ ының мө лшерінен тө мен болмауы тиіс.

Жер учаскесінің экономикалық қ ұ ндылығ ы келесідей негiзгi ү ш белгісі арқ ылы белгiленедi:

1. Жер учаскесінің негiзгi мақ саты, яғ ни, бұ л жер учаскесi қ олданылатын мақ сатты санаты; Жердiң негiзгi мақ сатта пайдалану белгiсi белгiлердiң iшiндегi негiзгiсi болып табылады, сондай-ақ, бұ л белгi жер учаскесiн бағ алаудағ ы басқ а екi белгiнi сипаттап ашуғ а мү мкiндiк бередi: мысалы, ауылшаруашылық мақ сатындағ ы жерлер ү шiн бұ л жерлердiң мә ндi белгiлерi болып оның қ ұ нарлылығ ы, топырағ ының физикалық -химиялық қ ұ рамы, ө зге де минералды жә не органикалық қ ұ рамдарының бар болуы танылса, ал, ө неркә сiп, транспорт жә не ө зге де мақ саттағ ы жерлер ү шiн маң ызды белгiлерi болып оның бедерi, пайдалы қ азбаларының бар болуы, гидрологиялық жә не геологиялық қ асиеттерiнiң бар болуы танылады.

2. Жердiң сапасы, яғ ни, жер учаскесiнiң белгiлi бiр шаруашылық мұ қ таждық тарын қ анағ аттандыра алу дең гейi; Жердiң сапасы жердiң белгілі бір табиғ и қ асиеттерiне деген сұ раныс дең гейімен анық талады.

3. Жер учаскесiнiң экономикалық шаруашылық кең iстiкте нақ ты орналасуы, яғ ни оның бағ асын мына қ ағ идадан анық тауғ а болады: жер пайдалану шығ ындарының тө мендiгi жә не жердiң экономикалық тиiмдiлiгiнiң жоғ арлығ ы

Жер кодексінің 9 бабының 3-бө лігіне сә йкес жер учаскесін мемлекеттік меншіктен жеке меншікке беру ө теулі негізде жергілікті атқ арушы органның шешімі бойынша ақ ысы бірден тө леніп не тө леу мерзімін ұ зартып сатып арқ ылы жү ргізіледі. Жер учаскесін жеке меншікке ө теусіз беру жағ дайлары да заң тұ рғ ысынан қ арастырылғ анын есепке алғ ан жө н. Оларғ а мынадай негіздер жатады:

Қ азақ стан Республикасының азаматтарына - тұ рғ ын ү йдің меншік иелеріне кондоминиум объектілеріндегі қ онымды жер ү лесі ретінде;

Қ азақ стан Республикасының азаматтарына белгіленген нормалар шегінде ө зіндік ү й (қ осалқ ы) шаруашылығ ын жү ргізу, бағ бандық, жеке тұ рғ ын ү й жә не саяжай қ ұ рылысы ү шін;

Қ олданыстағ ы заң дармен кө зделген ө зге де жағ дайлар.

Жалпы жер учаскелерiнiң сату-сатып алу тә ртiбi Қ азақ стан Республикасы тиiстi заң дармен жә не заң ғ а негізделген нормативтi актiлерiмен реттелiп, жү зеге асырылып отырады. Атап кө рсететiн болсақ, 20 маусым 2003 жылы қ абылданғ ан Қ азақ стан Республикасының Жер Кодексі, сонымен қ атар, Қ азақ стан Республикасының осы заң негiзiнде шығ арғ ан қ аулылары жатады. Олар: Жер учаскелері жеке меншікке берілген кезде, мемлекет немесе мемлекеттік жер пайдаланушылар жалғ а берген кезде олар ү шін тө лемақ ының базалық ставкаларын, сондай-ақ жер учаскелерін жалдау қ ұ қ ығ ын сату тө лемақ ысының мө лшерін бекіту туралы Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2003 жылғ ы 2 қ ыркү йектегі № 890 қ аулысы, Жер учаскесін немесе жер учаскесін жалдау қ ұ қ ығ ын сату жө ніндегі сауда саттық ты /конкурстарды, аукциондарды/ ұ йымдастыру жә не ө ткізу ережесін бекіту туралы Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2003 жылғ ы 13 қ арашадағ ы №1140 қ аулысы, Ауыл шаруашылық мақ сатындағ ы жер учаскелеріне ә кімшілік аумақ тық бірліктер бойынша жең ілдетілген бағ аның мө лшерін бекіту туралы Қ азақ стан Республикасының 2003 жылғ ы 10 қ ыркү йектегі № 918 қ аулысы, Шаруа /фермер/ қ ожалығ ын жү ргізу ү шін Қ азақ стан Республикасының азаматына, тауарлы ауыл шаруашылығ ы ө ндірісін жү ргізу ү шін Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік емес заң ды тұ лғ асында жә не оның ү лестес тұ лғ асында жеке меншік қ ұ қ ығ ында, сондай-ақ тауарлы ауылшаруашылығ ы ө ндірісін жү ргізу ү шін шетелдіктерге, азаматтығ ы жоқ адамдарда жә не шетелдік заң ды тұ лғ аларда уақ ытша жер пайдалану қ ұ қ ығ ында болуы мү мкін ауылшаруашылығ ы мақ сатындағ ы жер учаскелерінің бір ә кімшілік ауданның аумағ ындағ ы шекті мө лшерін бекіту туралы Қ азақ стан Республикасы Ү кіметінің 2003 жылғ ы 22 қ азандағ ы №1071 қ аулысы.