Инновация категориясының маңызды аспектілерін талдаңыз.

Сонымен, экономикалық талдау ү шін «инновация» категориясының тө рт маң ызды аспектісі маң ызды:

инновация – кә сіпкердің инновациялық қ ызметі арқ ылы инновациялық ө нім тү рінде нақ ты ө мірге жү зеге асырылғ ан интеллектуалды ең бек нә тижесі ретінде;

инновация –бұ л нарық тық тепе – тең дікті бұ затын бә секелік кү ш;

инновация пайдалы тиімді қ амтамасыз ететін жаң а немесе жетілдірілген ө нім немесе ү рдіс ретінде;

инновация экономикалық ө су факторы ретінде.

Инновация бұ л – экономикалық категория. Категория бойынша инновация жаң а енгізудің жалпы жә не маң ызды қ асиеттерін, себептерін, қ атынасын кө рсетеді.

Категорияның маң ызы оның функцияларында кө рінеді. Экономикалық категорияның функциясы оның ішкі қ ұ былысын нақ ты тү рде енгізеді. Инновацияның функциялары оның экономикалық жү йедегі кө рінісін жә не де шаруашылық ү рдісіндегі рө лін кө рсетеді. Инновация жаң а ө нім немесе операцияғ а (технология, ү рдіс) салынғ ан капиталдың пайда болғ ан нарық кө рсеткіші болып табылады. Сатуғ а дайын инновацияны іске қ осарда, «ақ ша-инновация» айырбасы жү зеге асырылады. Осындай айырбастың нә тижесінде кә сіпкермен (продуцент, инвестор-сатушы) алынғ ан ақ ша мү ліктері, біріншіден, инновацияны қ ұ ру жә не сату шығ ынын жабады; екіншіден, инновацияны жү зеге асырудың нә тижесінде пайда тү седі; ү шіншіден, жаң а инновацияларды қ ұ руғ а ү лкен бір ынта (стимул) береді; тө ртіншіден, жаң а инновациялық ү рдістің қ аржыландыру қ айнар кө зі болып табылады.

Осыларды қ арастыра отырып, инновацияның ү ш функциясын кө рсетуге болады:

- ө ндірістік;

- инвестициялық;

- ынталандырушы;

Ө ндірістік функция мынаны білдіреді: яғ ни, инновация кең ө рістің маң ызды қ айнар кө зі болып табылатынын кө рсетеді.

Нарық та сатылғ ан инновациялардан тү сетін ақ шалай тү сім қ аржылық ресурстардың қ айнар кө зі жә не де инновациялық ү рдістің эффектілік мө лшеріндегі қ ызметін жасайтын қ ызметкерлік пайданы қ ұ райды.Қ ызметкерлік пайда сауда-ө ндірістік, инвестициялық, инновациялық жә не қ аржылық істердің кө лемін кең ейтуге бағ ытталуы мү мкін. Пайданың қ олдану бағ ыттары «Шаруашылық субьект ақ ша ағ ымының жоспарында» кө рсетіледі.Осылайша, инновациядан пайда кө ру жә не оны қ аржылық ресурстардың қ айнар кө зі ретінде қ олдану ө ндірістік функцияның инновациясын қ ұ райды.Инновацияны ө ткізу нә тижесінде тү скен пайда ә рбір бағ ытта қ олдануы мү мкін, соның ішінде капиталдың қ ызметінде.Капитал пайда кө ру ү шін алынатын ақ ша болып табылады. Бұ л капитал бү кіл инвестициялардың қ аржыландыруы немесе белгілі бір инновацияның жаң а тү рлері ү шін қ олданылатын инновация пайдасы инновацияның иевестициялық функциясын қ ұ райды.

Инновацияны енгізу нә тижесінде кә сіпкердің алатын пайдасы кез-келген коммерциялық шаруашылық субьект мақ сатының функциясына тікелей сә йкес келеді. Бұ л қ ұ былыс кә сіпкердің жаң а инновацияларғ а стимул ретінде қ ызмет атқ арады; ә рқ ашанда оғ ан сұ ранысты ү йренуге, маркетингтік істерді жү ргізуді ынталандыруғ а, қ аржылық басқ арудың жаң а қ асиеттерін қ олдануғ а (реинжиниринг, брэнд-стратегия, бенчмаркинг жә не т.б.) қ ызуғ ышылық тудырады. Жоғ арыда айтылғ андар ынталандырушы функцияның қ ұ рамын қ ұ райды.

Жаң алық нарығ ының механизмі жә не функциялары.

Жаң алық нарығ ын инновациялық кә сіпкерлікпен, тауар-жаң алық тарының ө ндіру амалы мен мекеніне байланысты экономикалық формалардың жә не механизмдердің жү йесі ретінде қ арастыруғ а болады. Нарық тық механизмге бағ алар, ақ ша, несие жә не басқ а да бағ алы категориялар жатады. Жаң алық нарығ ына жаң алық сұ ранысы мен ұ сынысы, бағ алар масштабы, жаң алық тардың ө зіндік қ ұ нының сұ ранысы жә не т.б. байланысты. Нарық тық механизм тауар-жаң алық тарының байланысына қ ызмет етеді жә не оны бақ арудың факторы болып табылады. Сонымен бірге де ол жаң алық ө ндірушінің жә не кә сіпкердің қ олданысы ү шін пайдалынады. Астыдағ ы кестеде жаң алық тар нарығ ының тауарлары мен инновациялық тауарлар топтарының жалпы мінездемесі мысал ретінде берілген

Сұ раныс пен ұ сыныстың обьектік қ ұ рылымында белгілі бір келіспеушіліктер туындауы мү мкін. Олар: кә сіпкерлердің (сатып алушылардың) белгілі инвестицияларды қ ажет ететін негізгі жаң алық тардан бас тартуы, белгілі жаң алық тар сапасының (техниканың дең гейін) қ анағ аттандырылмауы, кө не технологияны жә не шикізат жеткізушіні ауыстыруды қ аламауы.

Кө птеген жағ дайда жаң алық қ а сұ раныс адекваттық ұ сыныстың болмауынан қ анағ аттандырылуы мү мкін емес. Бұ л техника мен технологияның ғ ылыми терең тү рлеріне байланысты болады. Даму мә селесінің қ иындығ ы мен біртұ тастығ ы жаң алық қ а сұ раныстың пайда болуы мен оның қ анағ аттандырылмауының арасындағ ы маң ызды уақ ыттық мө лшерді анық тайды.

Қ алыптасып жатқ ан нарық тың бірнеше маң ызды қ асиеттері бар. Жаң алық тар нарығ ы қ азіргі кү нде экономикалық айналыста кө п қ олданылатын интеллектуалдық меншік обьектілеріне рұ қ саты растамауынсыз дұ рыс қ ызмет атқ аруы мү мкін емес. Интеллектуалдық меншік обьекті ретінде жаң алық тауарлық -ақ ша формасында жү ретін басқ а бір тауар ретінде қ арастырылуы мү мкін. Экономикалық айналысқ а қ атысушылар ө зіндік интеллектуалдық қ асиеттерімен айқ ындалуы керек: обьектің лигитимизациясы (ө німдерге қ ұ қ ығ ының бар болуы, экономикалық айналысқ а кіруі), беру формасы, жаң алық нарығ ындпғ ы субьект ретінде болатын шаруашылық тағ ы обьективтік интеллектуалдық ө німнің бар болуы.

Инновацияны қ аржыландыру кө здері. Қ аржыландыру инфрақ ұ рылым ретінде. Инновациялық кә сіпкерлікті дамытудың ә дістерін сипаттаң ыз.

Инновациялық дамуы алғ ашқ ы кезекте нарық тық бә секелестікті қ арастырады. Нарық жағ дайында ө ндірушілермен қ ызмет кө рсетушілер ө ндірісте дағ дарысты болдырмау мақ сатында тауарды ө ткізудің жаң а нарық тық ә дістерін іздестіру.

Инновациялық қ ызметті қ аржыландыру кө здері:

- Кә сіпорындардың ө з қ аржысы

- Республикалық жә не бюджет жергілікті қ аражатары

- Инновациялық қ орлар қ аражаты

- Мемлекеттік гранттар

- Заң ғ а қ айшы емес қ аржыландырудың басқ а да кө здері

Қ аржыландыру инфрақ ұ рылым ретінде:

- Ғ ылыми зерттеу институттары

- Венчурлық қ орлар

- Кә сіпорындармен жеке кә сіпкерлер

- Екінші дең гейлі банктер.

Инновациялық кә сіпкерлікті дамыту ү шін кә сіпкерлік қ ызметті болжау мына ә дістер бойынша қ арастырылады:

1. Сараптық бағ алау ә дісі - болжаудың бұ л ә дісі арқ ылы болжау жасағ ан кезде туындайтын мә селелердің кө бісі шешуге мү мкіндік береді.Эксперттік болжауды бірнеше негізгі қ адам бар.Сараптау тобы мақ сатты болжауды ә дістемелік жағ ынан дайындалуы қ ажет.Маманданғ ан топ қ ұ рамына болжам жасауда кә сіби білім бар адамдар енуі керек.

2. Сценарий жасау ә дісі-басқ а шешімдер дайындағ ан кезде ө згерістердің барысын ең ық тималды жолын жә не қ олданғ ан шешімнің мү мкін нә тижелерін анық иауғ а мү мкіндік беретін сценарий ә дісі кең қ олданыс тапты. Сценарий ә дісінің мә ні- жоғ ары ық тималдық пен тиімді шешім қ абылдауғ а мү мкіндік беретін сценарий жасаудың технологиясы болып табылады.

3. Математикалық ә діс- Бұ л ә діс факторлардың кө птігіне байланысты туындағ ан кү рделі экономикалық қ ұ блыстарды зерттеуде қ олданылады.Бұ л ә дісті К.Маркс ө те шебер іскерлікпен қ олданғ ан. К.Маркстің сө зімен айтқ анда: Математиканы қ олданудың сә ті тү скенді ғ ана ғ ылымның кемеліне келетінін кө рсетті.

4. Ү лгілеу ә дісі- инновациялық кә сіпкерлікті болжауда жиі қ олданылатын ә дістердің бірі.

Тә уекел тү сінігі. Инновациялық кә сіпкерліктегі тә уекелділіктің негізгі қ ұ рылымдары. Кә сіпкерліктегі тә уекелділік механизмін талдаң ыз.

Тә уекел –испан сө зінің шығ у тегінен, riso – испанша «шың қ ұ з» дегенді білдіреді.

Қ азіргі уақ ытта тә уекел тү сінігіне нақ ты анық тама жоқ. Кейбір анық тамалардан: тә уекел – нә тижені болжауда болатын екі ұ шты дең гейлі; шығ ын ық тималдығ ы; ық тимал шығ ынның шамасы; кірістің бө лшегін жоғ алту ық тималдығ ы; кү тілген уақ ыттағ ы қ ұ былысқ а қ олайсыз нә тиженің қ ауіптілігі.

Тә уекел ү немі белгісіздікпен байланысты, алайда олардың арасындай айырмашылық бар, ол белгісіздіктің болашақ жағ дайы туралы ақ параттың жеткіліксіздігін білдіреді, ал тә уекел – жағ дайды ық тималдылық нә тижелерінен ә рқ айсысының ық тималдығ ын болады.Қ азіргі кезде қ андай да болмасын шаруашылық қ ызмет басқ ару шешімдерін қ абылдаумен іске асырады. Мұ ндай шешімдер тә уекелмен байланысты, яғ ни бұ л кө птеге белгісіз, анық сыздық факторлардың бар болуы ол кә сіпкердің ә рекетіне ә сер етеді.Кә сіпкер басқ арушылық шешім қ абылдау ү шін алдымен тә уекел аймақ тарын кбелгілеп алу қ ажет.Тә уекел аймақ тары деп ортақ шығ ынның кейбір аймақ тары аталады, ол шекті шығ ын тә уекелдің қ ұ рылғ ан дең гейінің мә нділігінен асырылмайды.

Тә уекелдің жіберілетін, дағ дарыс, апаттық аймақ тары болып бө лінеді:

-Жіберілетін тә уекел аймақ тарында-шығ ындар кү ткен кірістен асырылмайды жә не кә сіпкерді алынбағ ан кіріс ү рейлендіреді.

-Дағ дарыс тә уекел аймағ ы-шығ ынның кү тілген кірістің шамасынан жоғ ары жә не ө ндірілген ө німнің сатудан тү скен тү сімнің қ ауіптілігімен сипатталады, ө йткені іске салынғ ан бү кіл қ аржыны қ айтаруғ а жә не жоғ арлатуғ а ә келеді.

-Апаттық тә уекел аймағ ы – шығ ын аймағ ы, ол кә сіпкердің мү лік жағ дайына тең шамасына жетеді.

Тә уекелдң басқ ару жү йесінде – маң ызды ескерту шараларын жә не тә уекел минимилазациясын дұ рыс таң дауының нә тижелігін белгілейді.

Инновациялық кә сіпкерліктегі «Тә уекелді» азайту ә дістері:

1.Коммерциялық тә уекел – қ аржылық қ ызмет кө рсеткіштерінің қ атынасын дұ рыс анық тап, кә сіпкерліктің инновациялық рентабельділігін жоғ арлыту тә сілі.

2.Ресурстарды тиімсіз бө лу тә уекелі – ресурстарды бө лудегі басымдылық ты нақ ты анық тау.

3.Бә секелес қ ызметі-кә сіпкерлік қ ызметін білу мақ сатында, салаларғ а маркетингтік талдау жә не стратегиялық есем жү ргізу.

4.Жұ мысшылар жетіспушілігі – ә леуметтік-экономикалық бағ дарлама қ ұ ру, тиімді психикалық жағ дай жасау.

5.Дұ рыс таң далмағ ан жоба, идея – жобаның барлық оң жә не теріс жақ тарын қ адағ алап, барлық мү мкін варианттарын есептеу.

Қ азіргі уақ ытта инновациялық кә сіпкрлектегі тә уекелді басқ арудың тә жірибесі кә сіпорындарда кең таратылмағ ан.Бірақ мағ ыналығ ы жағ ынан, кез келген кә сіпорын тұ рақ ты дамуында тә уекелдң басқ ару жү йесіне ие болу керек.Кә сіпорында тә уекелді басқ арудың жү йесін қ ұ ру жоғ арғ ы кә сіпорындардың инновациялық басшылығ ымен тә уекелдердің болуы мен олардың рациональды қ абылдауының қ ажеттілігін сезінуісіз мү мкін емес.Жә не де барлық кә сіпорынның басты мақ саты- шығ ындарды аз жұ мсай отырып, жоғ ары пайда табуғ а жетелейді де, инновациялық кә сіпкерліктің дағ дарысын болдырмау жә не бакронтқ а ұ шыраудан қ орғ ауды қ амтамасыз етеді.