Ана сүтінің құрамы

Ана сү тінің керемет пайдалы қ асиеттері оның химиялық қ ұ рамымен ерекшеленеді, қ ұ рамындағ ы маң ызды тағ амдық нутриенттермен белоктар, майлар, кө мірсулар, витаминдер мен минералдық заттектермен сипатталады. Сонымен қ атар, ана сү тінің қ ұ рамында ә ртү рлі қ орғ аныс факторлары, гормондық жә не гормонтә різді қ осылыстар, ферменттер жә не басқ а да биологиялық белсенді заттектер, жаң а туғ ан нә рестенің ө суі ү шін ә ртү рлі тіндері мен мү шелерінің жә не жү йелерінің дамуына ә сер ететін факторлар болады. Ана сү тіндегі кө птеген осы қ осылыстар, сонымен бірге баланың ағ засы ү шін олардың маң ызы соң ғ ы жылдары анық талып отыр, яғ ни біздің соң ғ ы кезде емшекпен емізу қ ажеттілігін анық тайтын кө зқ арасымыз ө згерді.

Бұ рынғ ы кезде ана сү тін басқ а да ө німдермен, мысалы, сиыр сү тімен алмастыруғ а болатын десе, ал қ азіргі уақ ытта ана сү тін ешқ андай ө німмен алмастырылмайтын екендігі дә лелденді. Бірақ ана сү тінің химиялық қ ұ рамы ә лі кү нге дейін толық зерттелмегендіктен, тағ ы да оның қ ұ рамындағ ы керемет жаң а компоненттері ары қ арай зерттелуде. Ана сү тінің бала ағ засы ү шін маң ызы мен физиологиялық қ ызметтері жеткіліксіз зерттеліп отыр.

Уыз – дү ниеге жаң а келген сә би ү шін ең тамаша тағ ам болып табылады. Ол ә йел босанғ аннан кейін алғ ашқ ы 2-5 кү н аралығ ында сү т безінен бө лінетін, сарғ ыш тү сті жабысқ ақ сұ йық тық. Біртіндеп ол сү тке айналып, одан ә рі туғ аннан кейін бір айдан соң жетілген сү тке кө шеді. Уыз жү ктіліктің соң ғ ы триместрінде тү зіледі, біртіндеп сү т безінің альвеолаларын толтырады. Уыз ә сіресе жү ктіліктің соң ғ ы кү ндері белсенді тү рде кө п тү зіледі. Босанғ аннан кейін алғ ашқ ы 2-3 кү нде тү зілген уыздың мө лшері кө п емес, ол тә улігіне 10-100 мл шамасында болады, немесе тә улігіне орташа 30 мл қ ұ райды.

Босанғ аннан соң алғ ашқ ы тә улікте уыздың қ ұ рамындағ ы майдың мө лшері 1.2-2% қ ұ раса, ал ана сү тінде 14-ші кү ні –2.4- 4%, кө мірсулар, сә йкес 3.0-3.5 жә не 6.8- 7.2%, белоктар- 3.0-3.5 жә не 1.0-1.2 % болады.

Уыздың қ ұ рамында ә ртү рлі иммунды факторлар бар, ол ә ртү рлі сырқ аттардан, уланулардан, тағ амдық аллергиядан қ орғ айды. Сонымен қ атар, уызда ферменттер болады, ол жаң а туғ ан сә бидің асқ азан-ішек жолдарының қ ызметтерінің дамуына ө те маң ызды.

Пісіп-жетілген сү ттің химиялық қ ұ рамы жағ ынан уыз бен ө тпелі сү ттен айырмашылығ ы кө п. Алайда, оның қ ұ рамы тұ рақ ты деп айтуғ а болмайды. Жү здеген қ ұ рам бө ліктен тұ ратын жетілген сү ттің қ ұ рамы ә р ә йелдерде ә ртү рлі. Ананың жетілген сү ті қ ұ рамы жағ ынан бір ә йелдің ө зінде ә ртү рлі сү т безінде бір емізуден екінші емізуге дейін, сондай-ақ лактацияның барлық аралық тарын айтпағ анның ө зінде, бір емізудің ө зінде ә ртү рлі бө лінеді. Бұ л ө згерістерді қ ызметтік қ алып деп ұ йғ ару керек, сү ттің осыншалық ты алуан қ ұ рамын тудыратын себептер – нә рестенің тағ ам ө німдері мен энергияғ а ү немі ө згеріп отыратын жеке қ ажеттіліктеріне сә йкес болу қ ажеттілігінен туындағ ан. Тіпті лактацияның суалуы мен сү т бездерінің инволюциясы шамасына қ арай сә биді емізуден шығ арғ ан, соң ғ ы кезең дерде шық қ ан ана сү ті емізуден шығ арғ ан нә рестені жә не жұ қ палы аурулардан сү т бездерін қ орғ айтын ө зінің иммуноглобулинді жоғ ары дең гейімен уызды еске тү сіреді.

Барлық басқ а сү тқ оректілердің сү тімен салыстырғ анда, жетілген ана сү тінің белогының қ ұ рамы ө те тө мен, ол орташа 1, 15-/100 мл. тең, сиыр сү тіндегі белок қ ұ рамы ана сү тінен 3 есе жоғ ары. Сондық тан сиыр сү тін ана сү тін алмастыру мақ сатында ө ндіруге негіз ретінде пайдалану кезінде оның белокты қ ұ рамын бейімдеу керек. Мұ ндай бейімдеуде тек сандық қ ана емес, сапалық параметрлер ескерілуі тиіс.

Ана сү тінің негізгі бө лігін жең іл сің ірілетін сарысулы белоктар қ ұ райды, ол адамның альфа-лактоальбуминінен тұ рады. Сиыр сү тінде баланың ағ засына ауыр сің етін казеинді белоктар, олар бета-лактоглобулиннен тұ рады.Сарысулы белок қ ұ рамының орташа қ атынасы казеинді фракциялар дең гейіне қ арағ анда (сарысулы белок коэффициенті /казеин) ана сү тінде орташа80: 20, сиыр сү тінде 20: 80 қ ұ райды, ал ана сү тін алмастырғ ыштарда ол 18: 82 ден 60: 40 дейін ауытқ ып отырады.

Майдың орташа мө лшері уызда 2, 0г/100 мл-ден, босанғ аннан кейін 15-ші кү ні жетілген ана сү тінде 4-4, 5г/100мл-ге дейін артады, кейінірек салыстырмалы тү рде тұ рақ ты бола отырып, оның жеке мә ндерінің ауқ ымды ауытқ уы болуы мү мкін, бұ л майдың жалпы мө лшеріне ғ ана емес, сондай-ақ май қ ышқ ылы қ ұ рамына да тә н. Демек, ана сү ті майдың жалпы мө лшерінің дең гейі бойынша сиыр сү тінен асады. Ана сү тінің майы есебінен нә рестенің тағ амдық калорияғ а тә уліктік қ ажеттілігі 50 % дейін қ анағ аттандырылады.

Ана сү тіндегі майдың мө лшері, яғ ни бастапқ ы сү тте соң ғ ы сү тке қ арағ анда тө мен. Кейбір ә йелдерде бұ л айырмашылық тар айқ ын байқ алады: бастапқ ы сү тке қ арағ анда ақ ырғ ы сү ттегі майдың концентрациясы 4-5 есе жоғ ары болуы мү мкін.

Ана сү тін басқ а сү тқ оректілермен салыстырғ анда қ ұ рамында кө мірсулардың жоғ ары мө лшерде болуымен ерекшеленеді, олар баланың энергияғ а қ ажеттілігінің 40% жуығ ын қ амтамасыз етеді. Жетілген ана сү тінің 7% кө мірсулар қ ұ райды, ал сиыр сү тінде оның дең гейі 4.9% қ ұ райды. Ана сү тіндегі негізгі кө мірсу - лактоза, сонымен қ атар аз мө лшерде галактоза, фруктоза жә не т.б.. Лактоза сә бидің тамақ тануындағ ы спецификалық тағ амдық заттек болып табылады. Лактаза ферменті, осы дисахаридті ыдыратады.

Ана сү тінің қ ұ рамында нә рестенің қ ажеттіліктеріне сә йкес витаминдердің жеткілікті мө лшері болады, оның дең гейі бала емізуші ананың тағ ам рационына байланысты ө згеріп отыруы мү мкін. Тек анадағ ы витаминдік жетіспеушілік айқ ындығ ы жағ дайында ғ ана витаминдік диетаны ұ зақ мерзім тұ тынғ анда емшек сү тіндегі витаминдердің қ ұ рамы сә би ү шін жеткіліксіз болуы мү мкін. Мұ ндай жағ дайларда ананы витаминдеуді жү ргізуді ұ сыну қ ажет.

Ана сү тіндегі витаминдердің қ ұ рамына ананың тағ ам рационының қ ұ рамы ә сер етеді.Жақ сы тамақ танатын ә йелдерде бұ л витаминдер нә рестенің қ ажеттілігін қ амтамасыз етуге арналғ ан жеткілікті мө лшерден де кө п. Ә йел сү тіндегі никотин, фолий жә не аскорбин қ ышқ ылдарының мө лшері сиыр сү тінен жоғ ары.

Бала емізетін аналардағ ы витаминдік жеткіліксіздікті жоюдың тиімді жолы кө бінесе тамақ тану рационын жақ сарту немесе аналарды поливитаминдік препараттармен витаминизациялау болып табылады, бұ л ананың денсаулығ ын жақ сартуда ө те маң ызды.

Ана сү тіндегі барлық минералдық заттектердің қ ұ рамы оның кез келген алмастырғ ышынан немесе сиыр сү тінен тө мен. Ол нә рестенің минералдарғ а деген қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру ү шін оң тайлы жә не нә рестенің ағ засындағ ы зат алмасу ү рдістері ерекшеліктеріне сә йкес келеді. Ананың тамақ тану кү йі емшек сү тінің минералдық қ ұ рамына аз ә сер етеді. Тіпті ана минералдық заттектерді жеткіліксіз тұ тынғ ан кездің ө зінде, ананың қ аны мен емшек сү тіндегі минералдар қ ұ рамының тө мендеуінен сақ тандыратын ө теушілік тетіктер іске қ осылады.

Ә сіресе, соң ғ ы онжылдық та ана сү тінің кө птеген жаң а қ асиеттері ашылды. Қ азірдің ө зінде ана сү ті тағ амдық заттектер мен калорияның кө зі ғ ана емес, сондай-ақ ол белгілі бір шамада алмасу жә не физиологиялық ү рдістерді жә не қ ызметтерді, жасушалық бө лінудің нә зік жақ тарынан нә рестенің мінез-қ ұ лқ ына дейін реттеуге, сү т бездерінің ө здерінің қ ызметін дамытуғ а жә не қ олдауғ а қ абілетті екендігі белгілі болып отыр. Ана сү тінің бұ л кү шті ә серлері кө бінесе оның қ ұ рамында ананың қ анынан табылатын барлық гормондардың болуымен анық талады.

Ана сү тінде кө птеген тіндер мен мү шелердің жә не жү йелердің ө суіне ә сер ететін факторлар анық талғ ан. Ана сү тіндегі жаң а тізімін ашатын ө су факторы жалғ асып толық тыруда. Бұ л факторлар ә лі толық зерттелмеген, бірақ олар нә рестенің мү шелері мен жү йелерінің ө суі мен дамуына маң ызды ролі бар деп айтуғ а болады.