Шешімдер қабылдау теориясының негізі

Адамдарғ а кү нде шешімдер қ абылдауғ а тура келеді. Мысал-ғ а, сіз ү йден шығ ар кезде, қ ол шатырды алып шық қ аным дұ рыс па? Жоқ ың ғ айсыз бола ма? – деп ойланасыз. Айталық, егер ауа райы жақ сы, кү н жаумайтын болса, онда сізге қ ол шатырмен жү ру, бір шама ың ғ айсыз. Бірақ, жауынды кү ні қ ол шатыры, сізге су ө тіп кетпеу ү шін ө те қ ажетті. Сө йтіп, қ ол шатырын аласыз ба немесе алмайсыз ба?

Егер ауа райының қ андай болатынын алдын-ала білген бол-саң ыз бұ л сұ рақ қ а жауап беру қ иын емес. Егер таң ертең нен бастап жауын жауып тұ рса, онда сіз, сө зсіз, қ ол шатырын пайдаланасыз, ал егер жауын біраз уақ ыттардан кейін тоқ таса, сізге қ ол шатырын кө теріп жү руге тура келеді. Кейбір адамдар қ ол шатырын алып жү руді ың ғ айсыз санап, кө п жағ дайларда жауын жауатынын білген кү ннің ө зінде, оны қ олына ұ стамайды, яғ ни ауа райы қ андай болғ ан кү ннің ө зінде ә рбір адамның қ олшатыр жә не оның ә сері жө нінде кө зқ арасы бірдей болмайды. Осы кө зқ арастар ә ртү рлі шешімдер тудырады.

Егер қ андай ауа райы кү тілетіні туралы нақ тылы мә лімет болмаса, онда шешім қ абылдау қ иын да кү рделі болады. Ауарайы болжамына да кө п сене беруге болмайды. Егер ауа райы туралы болжау мә ліметтерін білмесең із, онда сіз одан да қ иын жағ дайғ а ұ шырайсыз.

Сонымен экономикалық объектінің іс-ә рекеті жә не дамуы туралы басқ ару шешімдерін қ абылдауда сыртқ ы ортаның маң ызды сипаттамасы – анық талмағ андығ ын ескеру керек.

Анық талмағ ан болып, қ ұ былыс, ү рдіс, объект туралы ақ -параттың жоқ болуы, толық еместігі, оның жетіспеушілігі немесе ақ параттың дұ рыстығ ы сенімсіз болғ ан жағ дайлар тү сініледі. Нарық жағ дайларында бірдең енің ә серінен толып жатқ ан ә ртү рлі экономикалық объектілер туралы толық мә лімет анық талмағ ан кездейсоқ жағ дай пайда болады. Біздің ойымызша бұ л жерде олар туралы мысал келтірудің қ ажеті болмас.

Нақ тылы ақ параттар жоқ жағ дайда шешімдер қ абылдау ә дістерінің мү мкін бола алатын ә серлері тә уекелдік (орысша риск делінеді) теориясы арқ ылы оқ ылып, зерделінеді. Қ азіргі кезде бұ л теория нарық экономикасында кең інен қ олданыс тапқ ан. Солардың ішіндегі ең маң ыздысы – инвестициялық жобаларды таң дау.

Сіздердің назарларың ызғ а ұ сынылып отырғ ан бө лімді оқ ып, зерделеу барысында мынадай ұ ғ ымдарды тү сініп, экономикалық талдауларда қ олдану тә сілдерін жә не олардың мә ндерін анық тау ү шін есептеу ә дістерін ү йреніп, мең геруге тура келеді:

– альтернативтер (стратегиялар, шешімдер тү рлері, нұ сқ а-лары);

– ортаның қ алыптары;

– шешімдер кестесі;

– шешімдер ағ ашы;

– талғ аусыз (безразличия) критериясы;

– ү міттілік (оптимизм) критериясы;

– тү ң ілушілік (пессимизм) критериясы;

– альтернативтерді бағ алауда кү тілетін (ожидаемая) бағ а;

– нақ тылы ақ параттардың кү тілетін қ ұ ндылығ ы.

Сонымен қ атар, сіздер тә уекелділік, анық талғ ан жә не анық -талмағ ан жағ дайларда шешімдер қ абылдау тә сілдерінің негізін оқ ып, зерделеп, олар туралы алғ ашқ ы тү сініктер аласыздар.

Осы жерде кітаптың алдың ғ ы бө лімдеріндегі модельдер алғ ашқ ы мә ліметтер толық белгілі жә не есептердің шартты анық -талғ ан жағ дайда қ алыптастырылғ анын жә не олар арқ ылы қ абыл-данғ ан шешімдер нақ тылы ақ параттарғ а негізделгенін білген-дерің із жө н.