Жылғы Қазақстан мен Орта Азиядағы ұлттық территориялық межелеу . 3 страница

Бұ л оқ иғ а Қ азақ халқ ының тә уелсіздікке ұ мтылуына жол ашты; Бү кіл Кең ес Одағ ына еніп келе жатқ ан жас демократия ү шін кү рестің басы болды.

82.Қ Р Егемендігінің қ алыптасу кезең дері. Қ азақ КСР нің мемлекеттік егемендігі туралы Декларация. Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік тә уелсіздігі туралы Заң. Қ азақ зиялылары «егемендік алдымен тілге берілсін» деген ұ сыныс тастады.Филология ғ ылымдарының докторлары Бабаш Ә білқ асымов, Сапарғ али Омарбеков «Социолистік Қ азақ стан» газетінің 1990 жылғ ы 3 қ азанындағ ы санында Қ азақ КСР нің мемлекеттік егемендігі туралы Декларацияның жобасы тіл туралы заң ғ а қ айшы келіп тұ рғ анын айтты.Тіл туралы заң да орыс тілі-Қ азақ стан жерінде ұ лтаралық қ арым қ атынас тілі деп жарияланғ ан болатын. Декларация жобасын жасаушылар оны ресми тіл деп ө згертіп жібергені сынғ а алынды.Ғ алымдар орыс тлін Қ азақ КСРінде ресми тіл деп жариялау қ азақ тілінің мемлекеттік статусын жоқ қ а шығ арумен парапар екенін, озі кө ктеп, ө ркен жайғ ан туғ ан топырағ ында қ азақ тілінің ресми тіл болуғ а да ә бден қ ұ қ ығ ы бар екенін дә лелдеді.Декларация жобасы қ ызу талқ ылынды. 1990 жылдың 15 қ азанында Қ азақ КСР Жоғ арғ ы кең есінен екінші сессиясында егемендік туралы Декларацияның жобасы жө нінде талас пікір болды. Қ азақ КСР Жоғ арғ ы Кең есінің тө рағ асы Е, Асанбаев тарапынан «Демократиялық Қ азақ стан» жобасы ө те кеш ұ сынылды. Жоғ арғ ы кең еске мә лім етілмей, баспасө зге жариялады.Декларацияның негізгі жобасына толық тырулар мен ө згерістер енгізу ү шін қ ұ рылғ ан комиссия мү шесі депутат Сұ лтан Сартаев «Демократиялық Қ азақ стан» тобындағ ы депутаттардың «ұ лттық республика дегенді жойып, азаматтық қ оғ ам қ ұ райық» деген пікіріне қ арсылық білдірді.Депутат С.Сартаев ә лемдік тә жірибеге сү йене отырып: «Ұ лттық мемлект азаматтық қ оғ амда, яғ ни қ ұ қ ық тық мемлекетке қ айшы келмиді.Мә снелен, Англия қ ұ қ ық тық мемлекет.Алайда ол ағ ылшындардың ұ лттық мемлекеті.Декларациядағ ы қ азақ деген сө зден қ орқ атын ештене жоқ.Қ азақ ұ лты сонау ерте дә уірден тілі, діні қ алыптасқ ан, кіндік қ аны тамғ ан ө з атамекені бар халық қ ой.Енді келіп оны мү лдем сызып тастау мү мкін емес»-деген тү сінік берді.Жоғ арғ ы Кең ес «Мемлекеттік егемендік туралы Декларацияны» 1990 жылы 25 қ азанда 18 сағ ат 55 минутта қ абылдады.Аумағ ына, табиғ и ресурстарына, суына республика ерекше меншік қ ұ қ ығ ын жариялады.Азаматтардың қ ұ қ ық тары мен бостандық тарының кепілдіктері кө рсетілді.Халық аралық қ атынаста республ.ың дербестік танытатыны айқ ындалды.Декларацияда аса маң ызды мә селе, респуб.ның ө з бюджетін қ алыптастыратындығ ы айқ ындалды.Бұ л заң ның тарихи маң ызы-республиканы толық тә уелсіздікке бастап апаратын шынайы қ адам болды.Қ азақ станның мемлекеттік егемендігі туралы декларация-еліміз Конституцияның негізіне айналғ ан республиканың тұ ң ғ ыш заң актісі.Бұ л қ ұ жатта «халқ аралық қ атынастардың дербес субьектісі болуғ а, сыртқ ы саясатты ө з мү дделеріне сай белгілеуге, халық аралық ұ йымдардың қ ызметіне қ атысуғ а қ ұ қ ығ ы бар» егемен мемлекет деп жарияланды.Декларация алғ аш рет табиғ и ресурстардың, экономикалық жә не ғ ылыми техникалық ә леуетінің Қ азақ стан меншігінде болуының ерекше қ ұ қ ығ ын баянды етті.Егер егемендік қ ағ идаттарына қ айшы келетін болса, Қ азақ стан аумағ ында КСРО заң дарын тоқ тату қ ұ қ ығ ын белгіледі.

83.Қ азақ станның мемлекеттік рә міздері. Н.Назарбаев 1992 жылы 4 маусымда «Қ Р Мемлекеттік туы туралы», «Қ Р елтаң басы туралы» жә не «Қ Р Мемлекеттік ә нұ ранның музыкалық редакциясы туралы» Заң ғ а қ ол қ ойды.Сол кү ні Президент Резиденциясы мен Қ Р Жоғ арғ ы Кең есінің алдына Мемлекеттік ту тігіліп, елтаң ба ілінді. 1992 жылдың 11 желтоқ санында Мемлекеттік ә нұ ранның мә тіні бекітілді.Соң ынан мемлекеттік рә міздер туралы ереже 1996 жылғ ы 24 қ аң тардағ ы «Қ Р мемлекеттік рә міздері туралы» арнайы конституциялық заң кү ші бар Қ Р Президентінің Жарлығ ымен айқ ындалды. Қ Р Мемлекеттік Елтаң басы - дө ң гелек нысанды жә не кө гілдір тү с аясындағ ы шаң ырақ (киіз ү йдің жоғ арғ ы кү мбез тә різді бө лігі) тү рінде бейнеленген, шаң ырақ ты айнала кү н сә улесіндей тарап уық тар шаншылғ ан. Шаң ырақ тың оң жағ ы мен сол жағ ында аң ыздардағ ы қ анатты пырақ тар бейнесі орналастырылғ ан. Жоғ арғ ы бө лігінде - бес бұ рышты кө лемді жұ лдыз, ал тө менгі бө лігінде «Қ азақ стан» деген жазу бар. Жұ лдыздың, шаң ырақ тың, уық тардың, аң ыздардағ ы қ анатты пырақ тардың бейнесі, сондай-ақ «Қ азақ стан» деген жазу - алтын тү стес.Қ Р Мемлекеттік Елтаң басының авторлары — Жандарбек Мә лiбеков пен Шоты Уә лиханов. Қ Р Мемлекеттік Туы - ортасында шұ ғ ылалы кү н, оның астында қ алық тап ұ шқ ан қ ыран бейнеленген тік бұ рышты кө гілдір тү сті мата. Тудың сабының тұ сында ұ лттық ө рнек тік жолақ тү рінде нақ ышталғ ан. Кү н, оның шұ ғ ыласы, қ ыран жә не ұ лттық ө рнек бейнесі алтын тү стес. Тудың ені мен ұ зындығ ының арақ атынасы - 1: 2.Қ Республикасының Мемлекеттік туының авторы — суретшi Шә кен Ниязбеков.Геральдика (гербтану) тiлiнде — кө к тү с жә не оның тү рлi рең кi адалдық, сенiмдiлiк, ү мiт сияқ ты адамгершiлiк қ асиеттерге сай келедi. Ежелгi тү ркi тiлiнде “кө к” сө зi аспан деген ұ ғ ымды бiлдiредi. Кө к тү с тү ркi халық тары ү шiн қ асиеттi ұ ғ ым.Тү ркi жә не ә лемнiң ө зге де халық тарындағ ы кө к тү стiң мә дени-семиотик. тарихына сү йене отырып, мемлекеттік тудағ ы кө гiлдiр тү с Қ азақ стан халқ ының жаң а мемлекеттiлiкке ұ мтылғ ан ниет-тiлегiнiң тазалығ ын, асқ ақ тығ ын кө рсетедi деп қ орытуғ а болады.Нұ рғ а малынғ ан алтын кү н тыныштық пен байлық ты бейнелейдi. Кү н — қ озғ алыс, даму, ө сiп-ө ркендеудiң жә не ө мiрдiң белгiсi. Кү н — уақ ыт, замана бейнесi.Қ анатын жайғ ан қ ыран қ ұ с — бар нә рсенiң бастауындай, билiк, айбындылық бейнесi.Ұ лан-байтақ кең iстiкте қ алық тағ ан қ ыран Қ Р-ның еркiндiк сү йгiш асқ ақ рухын, қ азақ халқ ының жан-дү ниесiнiң кең дiгiн паш етедi.Қ Р мемлекеттік рә міздерінің бірі ә нұ ран, мемлекеттік ту мен мемлекеттік елтаң баның поэтикалық музыкалық баламасы. Мемлекеттік рә міздер жө ніндегі ү кіметтік комиссияның шешімімен ақ ындар: М.Ә лімбаев, Қ.Мырзалиев, Т.Молдағ алиев, Ж.Дә рібаева шығ арғ ан ө лең сө зі бекітілді. Ә уен кең естік кезең де М.Тө лебаев, Е.Брусиловский, Л.Хамиди жазғ ан бұ рынғ ы мемлекеттік ә нұ ран болып белгіленді. 2006 жылдың 6 қ аң тарыында жаң а ә нұ ран қ абылдау туралы айтылды.Жаң а ә нұ ранның авторлары Ж.Нә жмеденовпен Н.Ә.Назарбаев.Ал ә ні бұ рынғ ы қ алпында қ алды.Алғ аш рет ә нұ ран ресми тү рде 11қ аң тарда, Ақ молада Президенттің Н.Ә.Назарбаевтың кезекті президенттік сайлауда жең іске жетуіне байланысты ұ лық тау рә сімінде орындалды.

84.Тә уелсіз Қ азақ станның 1993-1995 жылғ ы Конституциясы. 1992 ж Қ Р Жоғ арғ ы Кең есі жаң а Конституцияның жобасын ә зірлеу ү шін конституциялық комиссия қ ұ ру туралы қ аулы қ аблдады.Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың ө зінің басшылық ететін Конституциялық комиссия кемінде екі аптада бір рет ү збей бас қ осып отырды.1993 жылдың 28 қ аң тарында мақ ұ лданып, заң дық кү шіне ие болды. Конституцияның бірінші бө лімінде Қ Р тә уелсіз, қ ұ қ ық тық мемлекет екендігі негізделді. Ол 4 бө лім 21 тараудан тұ рды. Қ азақ стан алағ ш рет ә лемдік қ ауымдастық тың ажырамас бір бө лігі ретінде жарияланды.Конституция елдегі ұ лтаралық келісімді сақ тауғ а негізделіп жасалды. Конституция бойынша Қ азақ тілі мемлекеттік тіл болып беітілді, ал орыс тілі ұ лтаралық қ атынас тілі мә ртебесіне ие болды. Дамыту барысында Конституциядағ ы кемшіліктер мен оның шындық тан алыс жатқ андығ ы байқ ала бастады. Қ азақ стан демократиялық мемлекет деп жарияланды. Бұ л уақ ытта президент жә не прламенттік республ.екенуінің де белгілері бар еді. Конс. Бойынша Президент мемлекет басшысы жә не атқ арушы биліктің бірің ғ ай жү йесі мә ртебесіне қ арай атқ арушы биліктің қ ызметін атқ армайды. Конс. бойынша Ү кімет басшысын, соның орынбасарларын, министірлер жә нге ведмствалардың басшыларын Жоғ арғ ы Кең естің келісімімен Президент бекітетін. Жоғ арғ ы кең ес туралы тарау Президент туралы тараудың алдында тұ рды. «Мемлекет жә не оның органдары мен институттары» атты ережеде Қ азақ стан халқ ының атынан сойлеу қ ұ қ ығ ы тек қ ана Жоғ арғ ы Кең ес пен Президентке тә н деп кө рсетілген. Экон.лық салада жерді жеке меншікке беру тиым салынғ ан. Кең естік жә не тә уелсіз Қ азақ станның қ ұ қ ық тық жү йелерінің арасында сабақ тастық болды. Ол заң ды еді. Себебі тә уелсіздіктің бастапқ ы кезең інде Қ азақ станғ а кең естік қ ұ қ ық тық жү йе мұ ра болып қ алды. Конст. Қ Р мемлекеттік тә уелсіздігін заң ды тү рде рә сімдеді, халық аралық қ ауымдастық қ а Қ азақ станды институттарды қ оғ амдық, саяси жә не қ ұ қ ық тық салаларда бекітті.Бірақ 1993 жылғ ы Негізгі заң да атқ арушы жә не заң шығ арушы биліктердің арасындағ ы келіспеушіліктерді шешетін тетіктер болмады. Мемлекеттік билік тармақ тарының арасындағ ы қ айшылық кү шие тү сті. Ү кімет биліктен кетуімен жалғ асқ ан парламенттік дағ дарыс, атқ арушы биліктің дә рменсіздігін кү шейтіп, мемлекеттік биліктің тұ рақ тылығ ына, мемлекетті басқ арудың мү дделеріне қ ауіп тө ндірді.Осы себептерге байланысты 1993 жылғ ы Конституцияны қ айта қ арау туындады. 1995 жылғ ы 30 тамызда жү ргізілген референдумның нә тижесінде бұ рынғ ы мемлекеттік қ ұ рылыстың кемшіліктерін жойғ ан Қ Р жаң а Конституциясы қ абылданды. Конституция жобасының 99 бабының 55-і елеулі ө згерістерге ұ шырады.1995 жылғ ы 30 тамызда референдумғ а қ атысқ ан халық тың 81, 9 проценті жаң а Негізгі Заң ды қ абылдауды жақ тады. Негізгі Заң адамның жоғ ары қ ұ ндылық тары ретінде оның ө мірін, қ ұ қ ық тары мен бостандық тарын бекітті.Мемлекеттік билікті бө лудің принциптері оның бірлігіне қ айшы келмейді, оның тармақ тарының келісілген ө зара іс-қ имылын, бү кіл биліктің олардың біреуінде толық шоғ ырлану мү мкіндігі болмауын кө здейді. Қ азақ станды президенттік республика деп жариялағ ан 1995 жылғ ы Конституция, сондай-ақ «Қ Р Парламенті жә не оның депутаттарының мә ртебесі туралы», «Қ азақ стан Республикасының Ү кіметі туралы», «Сот жү йесі жә не судьялардың мә ртебесі туралы» Конституциялық заң дар биліктің ә рбір тармағ ының мә ртебесі мен функциясын реттеді.1995 жылғ ы Қ Р Конс.нда Парламенттің заң шығ ару функциясын жү зеге асыратын Республиканың жоғ ары ө кілді органы.Парламент тұ рақ ты негiзде жұ мыс iстейтiн екi Палатадан: Сенаттан жә не Мә жiлiстен тұ рады.1995 ж 30 тамызда жалпы халық тық референдумда қ абылданғ ан Қ Р Конс.нда «Парламент» ұ ғ ымы алғ аш рет ресми тү рде бекітілді.

85. Қ.Р. ғ ы қ азіргі саяси партиялар, қ оғ амдық қ озғ алыстар мен ұ йымдар. Менің ойымша, қ азақ стандық саяси партиялардың ерекшелiгi отарлау саясатына кү рес нә тижесiнде пайда болуында деп бiлем.Менің бұ л ұ станымымды «Алаш» партиясының бағ дарламасы да дә лелдей тү седі, онда қ азақ жерiнде завод-фабрика аздығ ына байланысты, жұ мысшылар санының аздығ ы туралы айтылуы бекер емес. Сондық тан елімізде тә уелсіздіктің алғ ашқ ы жылдарында дү ниеге келген жү здеген саяси партиялар мен қ оғ амдық -саяси қ озғ алыстар ұ лттық идея тө ң ірегінде топтасты. Олардың қ атарында: азаматтық демократиялық «Азат» қ озғ алысы, «Желтоқ сан» қ оғ амдық қ озғ алысы, 1991 жылы Қ азақ стан халық конгресі жә не 1992 жылы - Қ азақ стан халқ ының бірлігі одағ ы дү ниеге келді. Бірақ партиялардың кө бі ұ йымдық тұ рғ ыдан ә лсіз, бағ дарламасы бұ лың ғ ыр, қ олдаушы тобы аз болатын. 2006 жылы 4 шілде де кезектен тыс ө ткен IХ съезде «Отан» партиясы «Асар», кейін «Азаматтық» партияларымен бірікті. Осы ө згерістердің нә тижесінде партия аты да «Нұ р Отан» болып ө згертілді. Сонымен қ атар, қ азіргі Қ азақ станның «Азат» демократиялық партиясы «Нағ ыз Ақ жол» партиясы ретінде Қ азақ станның Демократиялық партиясынан бө ліну нә тижесінде 2005 жылдың 29 сә уірде дү ниеге келді. 2009 жылдың 1 шілдесінде Қ Р Ә ділет министрлігінен ресми тіркеуден ө ткен он саяси партия қ ызмет жасауда. Олар «Қ азақ станның «Азат» Демократиялық партиясы», «Қ азақ станның «Ақ жол» Демократиялық партиясы», Қ азақ станның социал-демократиялық «Ауыл» партиясы, «Ә ділет» Демократиялық партиясы, «Жалпы ұ лттық социал-демократиялық партиясы», «Нұ р Отан» Халық тық Демократиялық партиясы, «Руханият» партиясы, Қ азақ станның Коммунистік партиясы, Қ аз.ның коммунистік халық партиясы, Қ азақ станның патриоттар партиясы.1989 жылдың кө ктемінде Қ азақ станда алғ ашқ ы болып «Невада - Семей» экологиялық қ озғ алысы қ ұ рылды. Бұ л қ озғ алыстың лидері ақ ын О.Сулейменов болды. Қ озғ алыстың мақ саты – республика жеріндегі Семей жә не басқ а полигон дарды жабу, полигон зардабын шеккен халық қ а кө мек кө рсету. 1989 жылы «Ә ділет» коғ амы қ ұ рылды. Қ оғ амның негізгі мақ саты ұ жымдастыру кезіндегі ашаршылық, сталиндік репрессия шындығ ын ашу болды. Бұ дан басқ а Қ азақ станда «Азамат», «Ақ иқ ат», «Қ азақ тілі», «Мұ сылман ә йелдер лигасы» сияқ ты қ оғ амдық саяси қ озғ алыстар қ ұ рылды. 1990 жылы «Азат» азаматтық қ озғ алысы қ ұ рылды. Басты мақ саты Қ азақ станның мемлекеттік егемендігін алу болды. 1991 жылы «Азат» азаматтық қ озғ алысының партиясы қ ұ рылды. Жастар ө здерінің саяси қ озғ алысы «Алаш» партиясын қ ұ рды. 1991 жыл Қ азақ стан социал-демократиялық партиясы қ ұ рылды.1990 жылы Қ аз.да 100-ден аса қ оғ амдық -саяси қ озғ алыс болды. Алматы да ғ ана 40-қ а жуық саяси қ озғ алыс жұ мыс істеді. «Невада – Се мей», «Қ азақ тілі» сияқ ты қ оғ амдық қ озғ алыстар біршама мық ты, кө птеген мү ше лері мен белгілі дә режедегі қ аржылық қ орлары бар ірі қ озғ алыстар болды. 1990 жылдың аяғ ына қ арай қ атарында 800 мың ғ а жуық коммунист болғ ан Қ аз.тан ком мунистік партиясы сан жағ ынан неғ ұ рлым кө п саяси кү ш болды. Дегенмен, бү кіл елімізде компартияғ а деген халық тың сенімсіздігі кү шейді. Бұ л жағ дай компартия беделінің тү суіне айтарлық тай ә сер етті. 1990 жылы компартия мү ше лерінің 42%-ы ө з еркімен партия қ атарынан шық ты. Осы жылы партия мү ше лерінің қ атары 49000-ғ а кеміді. 90-жылдардың басына қ арай Қ азақ станда бұ рын патша ү кіметінің жазалаушы кү ші болғ ан қ азақ тар ұ йымы пайда болды.

86. Ә леуметтік реформалар жә не ә леуметтік модернизация. Қ азақ станда нарық тық экономикағ а кө шудің алғ ашқ ы кезде ү ш кезең і белгіленді. Бірінші кезең — 1991—1992 жылдар, екінші кезең — 1993—1995 жылдар аралығ ы болып, осы мерзімде жү ргізілетін іс бағ дарламасы Жоғ арғ ы Кең естің сессиясында мақ ү лданып, Президенттің Жарлығ ымен бекіді. Ал ү шінші кезең — 1996—1998 жылдарды қ амтуғ а тиіс болды. Осығ ан байланысты кө птеген жаң а заң дар, реформаны жү зеге асыруғ а қ ажет басқ а да қ ұ жаттар қ абылданды. Нарық тық экономикағ а кө шу мә селелерімен айналысатын жаң а мемлекеттік басқ ару органдары қ ұ рылды. Олар: Мү лік жө ніндегі, Монополияғ а қ арсы саясат жө ніндегі комитеттер, Салық инспекциясы, Кеден жэне т.б. Сондай-ақ нарық тық экономикағ а тэн инфрақ ұ рылымның кейбір тү рлері: биржалар, коммерциялық банктер, сауда ү йлері, жекеменшіктік кә сіпорындар мен шаруашылық тар, жеке меншік пен мемлекет меншігі аралас ірі корпорациялар, акционерлік қ оғ амдар, холдингтік компаниялар ө мірге келді. Сө йтіп, нарық тық экономикағ а қ арай, меншіктің тү рін ө згертуде, аралас экономика қ ұ руда біршама жұ мыстар атқ арылды. Алайда, нарық тық экономикағ а кө шуде бірсыпыра қ ателіктерге жол берілді. Біріншіден, реформаны бастауда мемлекеттің мақ саты да, мү дделері де, оларғ а жетер жолы да, ә діс-тә сілдері де толық анық талмады. Екіншіден, барлық елдерге бірдей сай келетін экономикалық реформаның моделі болмайды. Ә р елдің ө зіне тә н, оның ұ лттық бітіміне, тарихына, дә стү ріне, нақ тылы сая- си, ә леуметтік, экономикалық қ алыптасқ ан жағ дайына сә йкес ө з моделі, ө з жолы болуы керек. Оны ә лемдік тә жірибе де кө рсеткен. “Жапондық ”, “Немістік” тағ ы басқ адай ә р елдің ө з даму жолы болғ аны белгілі. Қ азақ стан кө п елде жақ сы нә тиже бермеген, Халық аралық Валюталық Қ оры ұ сынғ ан “есең гіретіп емдеу” деп аталатын жолына тү сті, Ресейдің соң ынан ерді. Ү шіншіден, экономикалық реформа бірінен кейін бірі жә не ө зіндік ретімен жасалуы арқ ылы жү зеге асуғ а тиіс. Ал Қ азақ станда қ ажетті заң жү йесі жасалып бітпей, жекеменшікке негізделген кә сіпорындардың ү лесі ө сіп, бә секе ортасы қ алыптаспай тү рып, ең ә уелі бағ аны ырық тандырудан бастау қ ате болды, ө йткені бағ аны ырық тандыру — ү кімет тарапынан мезгіл-мезгіл оны ө сіріп отыру болып шық ты. Тө ртіншіден, қ абылданғ ан заң дар кө п жағ дайда жү зеге аспай қ алды, себебі ол заң дардың жү зеге асатын механизмдері жасалмағ анды. Бесіншіден, инфляцияны ауыздық тамаса ешбір істе береке болмайтыны белгілі. Бірақ осығ ан қ арамастан мемлекеттегі қ аржы, несие, ақ ша жү йесі ретке келмеді. Ұ лттық банк ақ ша жү йесін, ақ ша айналымын, оның ішкі жә не сыртқ ы қ озғ алысын қ атаң бақ ылауғ а алудың орнына, ақ ша-несие ресурстарын бей-берекет жұ мсап, аса жоғ ары процентпен сатып, пайда табумен ә уестенді. Алтыншыдан, қ ылмыс, жемқ орлық, заң ды бұ зушылық кө бейді. Оғ ан жаппай тә ртіпсіздік, жауапсыздық қ осылды. Міне, бұ лар реформаны жү ргізуде, эконо- миканы дамытуда ө здерінің зиянын тигізді. Жетіншіден, мемлекет басшылары экономикалық дағ дарыс кезінде ө мір сү ріп, жұ мыс істеп кө рмегендіктен, оның қ ыр-сырын, бү ге-шігесін, одан шығ у жолдарын білмеді. Экономикалық дағ дарысты дү рыстап бағ алай алмады. Елді дағ дарыстан тез арада шығ ару саясаты жү ргізілді, бірақ ол ешқ андай нә тиже бермеді.

Сондық тан мемлекет дағ дарыстан шығ удың жолдарын қ арастыра бастады. Оның ең бастысы — бағ аны ырық тандыруды белгілі бір жү йеге келтіру еді. Қ азақ станда ырық тандыру 1992 ж. мұ найдың, мұ найдан шығ атын ө німдердің, басқ а да энергия кө здерінің бағ асы ә лемдік бағ ағ а дейін жоғ арылауы керек деген ұ ранмен жү ргізілді. Осының нә тижесінде ә р кә сіпкер, ә р кә сіпорын ең жоғ ары таза пайда алғ ысы келді. Сө йтіп бағ а шарық тап ө сті, елдің экономикасы бағ аның шарық тап ө су кесірінен тө мен тү сіп кетті. Бағ аны ырық тандырудан кейінгі екінші атқ арылғ ан іс — жекешелендіру. Мемлекеттік меншікті жекешелендірусіз нарық қ а нақ ты кө шу мү мкін емес еді. Бұ л қ адам нарық субъектілерін қ ұ ру тұ рғ ысынан ғ ана емес, сонымен бірге халық тың бойында меншік иесі психологиясын қ алыптастыру тұ рғ ысыпап да маң ызды. Сондық тан да республикада ауқ ымды жекешелендіру жү ргізілді. Бү гінде оны ө ткізудің 4 кезең ін даралап айтуғ а болады. Алғ ашқ ы ү шеуі мемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің ерекшелігімен байланысты болса, тө ртінші кезең мемлекеттік меншікті басқ аруды жетілдіруге екпін тү суімен сипатталады. Біз шағ ын жекешелендіруден бастадық. Алғ ашқ ы кезең нің барысында 1991—1992 жылдары 5000-ғ а жуық нысандар жекешелен-дірілді, олардың қ атарында ұ жымдық меншікке берілген 470-тен астам кең шар болды. Екінші кезең “Қ азақ стан Республикасында мемлекет иелігінен алу мен мемлекеттік меншікті жекешелендірудің 1993—1995 жылдарғ а арналғ ан ¥ лттық бағ дарламасы” негізінде жү ргізілді. Бұ л кезең нің аса маң ызды қ адамы мемлекеттік меншікті басқ ару мен жекешелендірудің біртұ тас жү йесі болды. Сол кезде шағ ын жә не орта бизнесті дамытуғ а белгі берілді. Кө терме-сауда буынын қ оса алғ анда бұ рынғ ы кең естік сауда жү йесін ө згерту басталды. Қ ызмет кө рсету саласында бә секелестік орта пайда болды. Ү шінші кезең 1995 жылғ ы желтоқ санда заң кү ші бар “Жекешелендіру туралы” Жарлық пен басталып, 1999 жылғ а дейін жалғ асты. Осы сә ттен бастап ол тек ақ ша қ аражатымен жү зеге асырылды. 1999 жылдан кейін бірінші кезекке мемлекеттік мү лікті басқ аруды жетілдіру мә селелері шық ты. Тө ртінші кезең де мемлекеттік меншікті басқ ару жә не онымен айналысу мә селелері бойынша мемлекеттік органдар арасындагы ө кілеттіктерді бө луге жаң а кө зқ арас қ олданыла бастады. Республикалық мемлекеттік жә не коммуналдық мемлекеттік кә сіпорындарды оң тайландыру басталды. Елдің экономикалық қ ауіпсіздігін анық тайтын экономиканың стратегиялық маң ызды секторларына мемлекеттің ық палы мен ондағ ы ү лесі ұ лттық компаниялар арқ ылы сақ талды.

87.Астана – Қ азақ стан Республикасының астанасы. 1991 жылы Қ азақ стан тә уелсіздікке қ ол жеткізгеннен кейін астананы елдің оң тү стік-шығ ысынан республиканың орталығ ы бө лігіне кө шіру мә селесі кө терілді. Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың тапсырмасы бойынша мемлекеттің жаң а астанасын орналастыруғ а оң тайлы қ аланы анық тау мақ сатымен республиканың бү кіл аумағ ы мұ қ ият зерттелді. Талдау қ орытындылары барлық нұ сқ алардың ішінен ең қ олайлысы Ақ мола қ аласы екендігін кө рсетті. Бұ л қ аланың орналасқ ан орны сә улетшілік тұ рғ ысынан кез келген жобаны жү зеге асыруғ а мү мкіндік береді. Оның ү стіне Қ азақ станның географиялық орталығ ы ғ ана емес, қ ала елдің аса маң ызды шаруашылық аймақ тарына таяу, ірі кө лік жолдарының торабында орналасқ ан. Мамандардың бағ алауы бойынша Ақ молада тұ рғ ын ү йлер мен ә кімш., іскерлік ғ имараттарын салу бағ асы Алматымен салыстырғ анда едә уір арзанғ а тү седі, бұ л – шығ ынды азайтуғ а мү мкіндік береді. Республиканың Жоғ арғ ы Кең есі ел Президентінің айқ ын дә лелдерімен келісіп, оның астананы Ақ молағ а кө шіру туралы ұ сынысын мақ ұ лдады. 1995 жылы 15 қ ыркү йекте Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың “Қ азақ стан Республикасының астанасы туралы” Заң кү ші бар Жарлығ ы жарияланды. Осы уақ ыттан бастап Республиканың Президенті резиденциясының тұ ратын жері Ақ мола жә не Алматы қ алалары болып белгіленді. Жоғ ары мемлекеттік органдарды Ақ мола қ аласында орналастыру жө ніндегі жұ мысты ұ йымдастыру ү шін Қ азақ стан Республикасының мемлекетік комиссиясы қ ұ рылып, оғ ан орталық жә не жергілікті атқ арушы органдардың бұ л мақ саттағ ы атқ аратын қ ызметін ү йлестіру қ ұ қ ығ ы берілді. Президент Жарлығ ы бойынша Республика ү кіметі Ақ мола қ аласын абаттандыру жө ніндегі бюджеттен тыс қ аражатты жинақ тау мақ сатында “Жаң а астана” қ орын ашты. 1997 жылы 20 қ азанда Президент Н.Ә. Назарбаев Қ азақ станның жаң а астанасы Ақ мола қ аласы болғ анын ресми тү рде жариялады. 1997 жылы 8 қ арашада Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік рә міздері мен Президент байрағ ын Алматыдан Ақ мола қ аласына шығ арып салудың салтанатты рә сімі ө тті. 1997 жылы 3 желтоқ санда Қ азақ стан Республикасының Премьер-Министрінің кең сесі Ақ молағ а кө шті. Сол жылғ ы 9 желтоқ санда Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев Ақ молағ а ресми тү рде аттанды. 1998 жылы 6 мамыр кү ні Президент Жарлығ ымен Ақ мола қ аласының аты Астана болып аталды. Қ аланың Қ азақ стан Республикасының астанасы ретіндегі ресми тұ саукесері 1998 жылы 10 маусымда болып ө тті.