Жылғы Қазақстан мен Орта Азиядағы ұлттық территориялық межелеу . 4 страница

88 Қ азіргі Қ азақ станның сыртқ ысаяси басым бағ ыттары. Қ азақ стан экономикалық реформаларды жә не сыртқ ы саяси басымдық тарды жү зеге асыру мә селелерінде Орталық Азиядағ ы кө шбасшы ел.Бү гінгі кү ні елімізде 75 елшілік пен халық аралық ұ йымдардың ө кілдіктері жұ мыс істейді.Тек биылғ ы жылдың ө зінде Астанада шетелдердің 12 елшілігі ашылды.Олардың бесеуі жаң адан ашылса, жетеуі Алматыдан кө шіп келген.Осындай басымдық тардың бірі Ресей Федерациясымен одақ тастық қ арым-қ атынастарды нығ айту болып табылады.Қ ХР-мен стратегиялық байланыстар терең дей тү суде.Орталық Азия мемлекеттерімен ынтымақ тастық ты арттыру қ азақ стандық сыртқ ы саясаттың маң ызды бағ ыты болып қ ала бермек.АҚ Ш-пен стретегиялық ә ріптестік кең ейтілмек.Еуропа елдерімен жә не Еуропалық Одақ пен ынтымақ тастық ты жандандыру мақ сатында Қ азақ стан Президенті ағ ымдағ ы жылы «Еуропағ а жол»мемлекеттік бағ дарламасын бекітті.Н.Назарбаев ислам ә лемінің ажырамас бө лігі болыптабылатын Қ азақ стан Шығ ыстың араб жә не мұ сылман мемлекеттерімен ынтымақ тастық қ а ү лкен маң ыз беретінің атап ө тті.Жапония, Ү ндістан, Бразилия, Тү ркия, Корея Республикасы, Оң тү стік-Шығ ыс Азия, Латын Америкасы мен Африканың жетекші мемлекеттерімен ә ріптестікті дамыту Қ азақ станның басты назарында болмақ.»Қ азақ стан Республикасыкө пжақ ты ынтымақ тастық пен мемлекеттердің жаһ андық проблемаларды шешуге ұ жымдық жауапкершілігі принципін нығ айтуды кө здейтін белсенді жә не тең дестірілген сыртқ ы саясатты ұ станады», -дейді мемлекет басшысы.Бү гінде еліміздің АӨ СШК-ке, Азиядағ ы ынтымақ тастық жө ніндегі диалогқ а тө рағ алық етуі, сондай-ақ ШЫҰ аясындағ ы белсенді қ ызметі Қ азақ станның ө ң ірдегі ынтымақ тастық пен қ ауіпсіздікті қ амтамасыз етуге қ осқ ан қ омақ ты ү лесі болып табылады.Қ азақ стан ық палдастық ү дерістерді алғ а жылжыту мен ЕурАзЭҚ аясында Кедендік Одақ қ ұ руды жалғ астыра береді.ТМД қ ызметі бұ рынғ ыша ө зекті болып отыр.Қ азақ стан 2011 ж.Ислам Ұ йымы конференциясы министрлер конференциясына тө рағ алық етуді осы ұ йымның жетекші мемлекеттерімен қ арым-қ атынасты нығ айту мү мкіндігі ретінде ғ ана емес, сондай-ақ Шығ ыс пен Батысың ә ртү рлі ө ркениеттерді мен діндері арасындағ ы ашық ү нқ атысуды кең ейту мен терең детудің бірегей мү мкіншілігі ретінде қ арастырады.

89.Қ Р қ азақ тілінің мә ртебесі. С.Е.Малов: «Тү ркі халық тарының ішіндегі ең суретшіл, образды тіл – қ азақ тілі. Қ азақ тар ө зінің шешендігімен жә не ә сем ауыз ә дебиетіменен де даң қ ты» 1996 жылы 4 қ арашадан Қ Р Президенті қ азақ тілінің мемлекеттік тіл мә ртебесін айқ ындайтын «Қ Р тіл саясаты тұ жырымдамасын» бекітті. 1997 жылы 11 шілдеде «Қ азақ стан Республикасындағ ы тіледр туралы» Заң қ абылданды. Аталғ ан заң ның І тарауының 4-бабында «Қ азақ стан Республикасының мемлекеттік тілі қ азақ тілі» болып бекітіліп, орыс жә не басқ а да ұ лт тілдері туралы І тараудың 5, ІІ тараудың 8-15, ІІІ тараудың 16-18 баптарында айтылды. Осы заң ды жү зеге асыру мақ сатында 1998 жылды 14 тамызында қ абылданғ ан «Мемлекеттік органдарда мемлекеттік тілдің қ олдану аясын кең ейту туралы» Ү кіметтің №769 қ аулысында іс қ ағ аздарын мемлекеттік тілде жү ргізу туралы айтылды. Мемлекеттік тілді дамыту жә не іс шараларды ұ йымдастыру мен ү йлестіру жұ мыстарын жү ргізу мақ сатында бірнеше ресми органдар қ ұ рылды. Мә селен, 1998 жылы Қ Р Ү кіметі жанынан мемлекеттік терминологиялық комиссия, Қ Р Ү кіметінің 1999 жылдың 9 қ азанындағ ы №1545 Қ аулысымен «Республикалық мемлекеттік тілді жеделдетіп оқ ыту орталығ ы» республикалық мемлекеттік қ азынашылық кә сіпорны ашылды. Қ азақ стандық зиялы қ ауым ө кілдері де мемлекеттік тіл мә селесін дамытуғ а белсене араласты. Тіл тағ дырының кү рделі мә селеге айналуының бірнеше себептері бар. Оның басты себебі кең ес ү кіметінің солақ ай саясаты. Басқ аша айтқ анда, коммунистік партияның «кең ес халқ ын» қ алыптастыру желеуімен орыс тілінің мә ртебесін ү немі нығ айтып отыруы. Соның салдарынан қ азақ тілінің мә ртебесін ү немі нығ айтып отыруы. Соның салдарынан қ азақ қ оғ амында қ азақ тілді жә не орыс тілді қ азақ тар деген екі тү сінік қ алыптасты. Бү гінде Қ Р да Елбасының тікелей араласуымен мемлекеттік тілді жан жақ ты дамыту жә не мемлекеттік тіл бү кіл қ азақ стандық тардың тіліне айналуы ү шін қ ыруар жұ мыстар жү ргізілуде. Мә селен, мемлекеттік тілді дамытуғ а мемлекет тарапынан 2005 жылы 133 миллион, ал 2006 жылы 560 миллион, 2007 жылы 3 миллиардтан астам, 2008 жылы 5 миллиардтан аса тең ге бө лінді. Елімізде мемлекеттік тілді тиімді оқ ытуды арттыру мақ сатында 16 аймақ тық, 15 қ алалық, аудандық қ азақ тіліне оқ ыту орталық тар жұ мыс істеді. Қ азақ тілінің мемелекеттік мә ртебесінің дамып, қ алыптасуында Елбасының ең бегі орасан зор. Қ а­зақ тілі мемлекеттік тіл мә р­те­бесін алғ алы қ оғ амдық жә ­не мемлекеттік салада ба­яу да болса қ олдану ая­сы кең ею жә не терең деу тен­­ден­циясына ие болды. Елба­сы­­мыздың жарлығ ымен бекі­тіл­ген «Тілдерді қ олдану мен дамытудың 2001-2010 жыл­дарғ а арналғ ан мемлекеттік бағ ­дарламасы» тіл саясатын жү ­зеге асырудағ ы маң ызды те­тіктердің біріне айналды. 2011 жылғ ы Елбасының «Болашақ тың іргесін бірге қ алаймыз!» атты Жолдауында 2017 жылғ а қ арай мемлекеттік тілді білетін қ азақ ­стандық ­тар санын 80%-ғ а дейін жеткізу кө зделді.

90.«Қ азақ стан-2030» бағ дарламасына сай ұ зақ мерзімді мақ саттарды айқ ындау жә не оны іске асырудың стратегиясы. Қ азақ стан ө зінің тә уелсідігін алғ аннан кейін ақ кең ауқ ымды ә леуметік, саяси жә не экономикалық реформаларды жү ргізе бастады. Елдегі ө тпелі кезең нің ауыртпалық тары азайып, кезең дік реформалардың кү рделі даму мерзімі аяқ талар тұ ста дербес тө л стратегиялық бағ ытымызды айқ ындау мақ саты қ ойылды. 1997 жылы Қ азақ стан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев «Қ азақ стан-2030» даму стратегиялық бағ дарламасын ұ сынды. Бұ рынғ ы Кең ес Одағ ы кең істігінде Қ азақ стан бірінші болып мемлекеттік дамудың стратегиялық бағ дарламасын жасады. Сол жылдардағ ы зейнетақ ы мен жалақ ының уақ ытында берілмеуі, жұ мыссыздық дең гейінің жоғ арылауы, қ алаларда жылу берілмей, электр қ уатының азаюы сияқ ты сан тү рлі кү рделі мә селе кү мә н туғ ызғ анымен, стратегия ө зінің қ ажеттілігін кө рсетті. Бұ л стратегияны дайындауда ә лемдік ө згерістер ескерілді. Бү гінгі кү ні Қ азақ станда орта тап қ ұ ру ү дерісі біршама нә тижелер беруде. Стратегиялық басты басымдық тардың негізгі тобы сыртқ ы жә не ішкі инвестицияларды кө бірек тартуды кө здейтін ашық нарық қ а, қ уат кө здерін тиімді пайдалану мен инфрақ ұ рылымды қ айта қ ұ руғ а, экономиканы нарық қ а, бә секеге қ абілетті етіп қ айта жасақ тау, азаматтарымыздың денсаулығ ын, білім беру саласы жә не ә л ауқ атын арттыруғ а бағ ытталды. Бағ дарламада Қ азақ станның қ арқ ынды дамуын қ амтамасыз етуге бағ ытталғ ан стратегиялық мә нді жеті негізіг ұ зақ мерзімді басымдық белгіленгені мә лім. Осы бағ дарламдан кейінгі жылдары Елбасының жасағ ан Жолдаулары осы бағ дарламаның заң ды жалғ асы болып табылады. " Мә дени мұ ра" " мемлекеттік бағ даарламасы: елдің келещегі ү шін тарихи маң ызы. Жылдар жылжып, уақ ыт ө ткен сайын Тә уелсіздігіміздің мә ні жарқ ырай ашылып, маң ызы арта тү скенін бү гінгі ө мірдің ө зі кө рсетіп отыр. Қ ол жеткен табыстарымыз бен жетістіктеріміз туралы сан рет айтылды да, жазылды да. Тек олардың қ атарында еліміздің рухани ә лемін дамуында бірден-бір ү лес болып табылатын, ұ лттық мә ні зор «Мә дени мұ ра» мемлекеттік бағ дарламасын қ осар едім. Мә дениет - ұ лттың бет-бейнесі, рухани болмысы, жаны, ақ ыл-ойы, парасаты. Ө ркениетті ұ лт, ең алдымен, тарихымен, мә дениетімен, ұ лтын ұ лық тағ ан ұ лы тұ лғ аларымен, ә лемдік мә дениеттің алтын қ орына қ осқ ан ү лкенді-кішілі ү лесімен мақ танады. Сө йтіп тек ө зінің ұ лттық тө л мә дениеті арқ ылы ғ ана басқ ағ а танылады.Осы орайда “Мә дени мұ ра” бағ дарламасы - мә дениетке деген мемлекеттік кө зқ арастың соны стратегиялық ұ станымын айқ ындағ ан маң ызды жоба болды.Бағ дарламаны жү зеге асырушы Қ оғ амдық кең естің алдына бірнеше міндеттер қ ойылды.Ең алдымен, білім беру саласын дамыту.Екіншіден, бағ дарлама аясында жер-жерде шашыла орналасқ ан еліміздің аса маң ызды деген тарихи-мә дени жә не сә улет ескерткіштеріне зерттеулер жү ргізіп, оларды ғ ылыми негізде қ айта жаң ғ ырту жұ мыстарын қ олғ а алу туралы тапсырма берілді.Ү шіншіден, Ұ лттық ә дебиет пен жазуымыздың кө п ғ асырлық тә жірибесін қ орытып, том-том етіп оларды кітап тү рінде тарату жү ктелді.Тө ртіншіден, ә лемдік кө ркем ә дебиеттің де ең ү здік туындыларын жү йелі тү рде ана тілімізге аудару қ ажеттігі туды. Сайып келгенде, осының бә рі мемлекет болып қ алыптасуымыз ү шін, ұ лт болып топтасуымыз ү шін қ ажет жағ дай.Кейінгі жылдарда Қ азақ станның Ресейдегі жылы, Ресейдің Қ азақ стандағ ы жылы деп атаудың арқ асында біз Абай бабамыздың ескерткішін Мә скеудің дә л ортасына орнатқ ыздық. Осы орайда Қ оғ амдық кең ес, оғ ан тө рағ алық еткен Иманғ али Тасмағ амбетов, Мұ хтар Қ ұ л-Мухаммед жә не мә дениет, ақ парат, білім министрліктері ө ткен ү ш жылда орасан зор қ ызмет атқ арды. Қ Р Президентінің Қ азақ станның индустриалды-инновациялық даму бағ дарламасы. Индустриалды-инновациялық даму – Қ азақ станды қ азіргі дағ дарыстың дауылынан мейлінше аз шығ ынмен алып шығ атын жол. Біз жаң а технологияларды игеріп, инновациялық ө суді қ олдағ ан жағ дайда ғ ана дағ дарыстың зардаптарынан тезірек қ ұ тыламыз. Индустриялық ө ндірістің тұ рақ ты ө су тенденцияларын нығ айту жә не оның қ ұ рылымдық ө згерістерін жақ сарту ү шін отандық индустрияны дамыту мә селелерін кешенді тү рде шешу бағ дарын қ арастыратын, алдымыздағ ы 2015 жылғ а дейінгі мерзімге арналғ ан жаң а мемлекеттік индустриялық -инновациялық саясатты ұ станып, жү зеге асыру қ ажет. Осы мақ сатта қ абылданғ ан Қ азақ стан Республикасының 2003-2015 жылдарғ а арналғ ан индустриалдық -инновациялық даму стратегиясының жү зеге асырылуы – тә уелсіз Қ азақ станның кемел келешекке ұ мтылғ андығ ының айғ ағ ы. Қ азақ станда ү лкен руда қ орлары, минералды шикізат, отын-энергетикалық ресурстар, қ ұ нды жә не сирек кездесетін жер металдар қ оры бар, сондай-ақ, негізінен, ө німі шетелдерге жіберілетін пайдалы қ азбаларды табудың жә не ө ң деудің кү шті индустриясы бар. Алайда, Қ азақ станда машина қ ұ рылысының кө п профильді жаң а базасы, жоғ ары сапалы дайын тауарлар ө ндіру жә не іс жү зінде ғ ылыми-техникалық кү рделі тауарлар ө ндіру саласы да жоқ, халық тұ тыну тауарларының индустриясы нашар дамығ ан, химиялық индустрия, мұ най, газ жә не кө мірсутек шикізаттарды ө ң деу потенциалы жеткілікті тү рде қ олданылмайды. Қ азіргі кезде Қ азақ станда ескі жә не жаң а инновациялық жү йелердің элементтері ұ штасқ ан ауыспалы типтегі ұ лттық инновациялық жү йеде (Ұ ИЖ) венчурлік қ орлар қ алыптастыру арқ ылы қ ызмет атқ аруда. Жаң а Ұ ИЖ-ге индустрия мен қ ызмет кө рсету саласындағ ы шағ ын сектордың ғ ылыми-техникалық ұ йымдарын, шағ ын инновациялық кә сіпорындарды, кө птеген мемлекеттік емес, коммерциялық емес, ғ ылыми, талдау жасаушы, консалтингтік, т.б. орталық тарды жатқ ызуғ а болады.

91.Қ азақ стан Республикасындағ ы білім, ғ ылым, мә дениет жә не денсаулық сақ тау ісінің дамуы. Қ азіргі заманауи жағ дайларда стратегиялық ресурс адами капитал болып табылатын ең бек ө німділігі экономикалық гү лдену мен бә секеге қ абілеттіліктің ұ зақ мерзімді негізіне айналуы тиіс. Білім. Сауатты адамдарсыз заманауи инфрақ ұ рылымды дамыту, тиімді мемлекеттік аппаратты қ ұ ру, қ олайлы бизнес климатты қ амтамасыз ету мү мкін емес. 1986/87 оқ у жж Қ аз-ң 55 ЖОО-да 274 мың студ оқ ыды. 2000/2001 оқ у жж елдегі 47 мемл. ЖОО-ғ ы студ-р саны 267 447 болды. Жоғ ары дең гейдегі мамандар даярлау, білім беру, ғ ылым мен мә дениетті дамытуда ү лкен жұ мыстар атқ арып отырғ ан сегіз мемл. ЖОО-ғ а 2001 ж 5 шілдеде Қ Р Президентінің Жарлығ ымен ерекше мә ртебе берілді. Олар: Ә л-Фараби ат Қ азҰ У; Л.Н.Гумилев ат ЕҰ У; Қ аз ұ лттық агр. ун-ті; Қ.И. Сә тбаев ат Қ азҰ ТУ; С.Ж. Аспандияров ат Қ азҰ МУ; Т.Қ. Жү ргенов ат Қ аз ұ лттық ө нер академиясы; Қ ұ рманғ азы ат Қ азақ ұ лттық консерваториясы; Қ азақ ұ лттық музыка академиясы. Қ Р Қ орғ аныс мин-нің ә скери оқ у орындары Қ аз-ның Қ арулы Кү штері ү шін командалық, инж-тех. жә не арнаулы мамандық тар б/ша кадрлар даярлау ж/е олардың біліктілігін арттыру мақ сатын кө здейді. Қ Р білім беруді дамытудың 2011-2020 жж арналғ ан мемл-к бағ дарламасыекі кезең де іске асырылады: 2011 – 2015жж мен 2016-2020 жж. Кү тілетін нә тиже: 2015 ж дейін ө тпелі кезең аяқ талып, Қ аз-ң білім беру жү йесі қ ұ рылымы, мазмұ ны, басқ ару тетіктері мен қ аржыландыру дамығ ан елдер моделіне сә йкес келетін болады. Білім беру жү йесінің дамуы б/ша Қ азТМД елдері арасынан басым шептерге ие болады. 2020 ж дейін білім беру жү йесі жоғ ары білім сапасы мен халық аралық индикаторлармен расталғ ан адами капиталдың даму дең гейі тү рінде нә тиже беретін болады.

Ө ткені жоқ елдің болашағ ы да болмайды дегендей, ө ткен тарихымызды танытып, мә дениетімізді жаң ғ ыртар жобалардың бірі – «Мә дени мұ ра» бағ дарламасы аясында атқ арылғ ан істер айтарлық тай. Бұ л ұ лттық стратегиялық жобаны іске асыру негізінен аяқ талып, бү гінде 73 тарих жә не мә дениет ескерткіштері толығ ымен қ алпына келтірілсе, ғ ылымды мың дағ ан артефактілермен байытып, ұ лттық тарих туралы кө рініс беретін 30-дан астам ғ ылыми-қ олданбалы жә не 40 археологиялық зерттеулер жү ргізілген. Былтыр іске асырылғ ан ел ү шін мә ні мол мазмұ нды жобалардың бірі – «Қ азақ тың батырлық жырлары». Халық тың бағ а жетпес асыл мұ расына аталғ ан жобаның да қ осқ ан ү лесі ерекше. Соң ғ ы жылдары еліміздің кино саласы барынша ө сіп келе жатыр. «Қ азақ фильм» АҚ ө ткен жылы 5 кинокартинамен 9 арнайы жү лде мен наградағ а ие болды. Мемлекет басшысы мен Ү кіметтің жан-жақ ты қ олдауларының арқ асында соң ғ ы 3 жылда «Қ азақ фильм» киностудиясы толығ ымен жаң артылғ ан.

Президент Н.Ә.Н. «Жаң а ә лемдегі жаң а Қ аз» атты Қ аз халқ ына жолдауында еліміздің дамуының жаң а кезең індегі мемл-к саясаттың бір бағ ыты мед-қ қ ызмет кө рсету сапасын жақ сарту ж/е денсаулық сақ таудың жоғ арғ ы техн-қ жү йесін дамыту болуы керек деп атап кө рсетті. «Саламатты ө мір салты» жө ніндегі 2008-2016жж арналғ ан салалық бағ дарламасы ә зірленді. Бағ -ма мақ саты: ө мір сү ру ұ зақ тығ ын 2013-69, 5, 2015-70 жасқ а дейін ұ лғ айту; жалпы ө лім-жітімнің 1000 адамғ а шақ қ анда 2013-8, 14ке, 2015-6, 2ге дейін тө мендеуі; туб-бен сырқ аттанудың 100мың халық қ а шақ қ анда 2013-91, 8ге, 2015-94, 7ге тө мендету.