Ж.ұлт азаттық көтерілістің себептері,барысы,нәтижесі және маңызы.

1916 ж ұ лт-азаттық кө теріліс Халық бұ қ арасының арасында патша самодержавиесінің милитаристік саясатына наразылық ө се тү сті.Ресейдің орталығ ындағ ы революциялық дағ дарыстың пісіп-жетілуі ұ лттық шеткергі аймақ тарда, оның ішінде Қ азақ станда де ерекше сезіле бастады.Ол жұ мысшылардың ереуілдері мен басқ а да бой кө рсетулерінен кө рінді.Осының бә рі патша саясатына наразы бұ қ араның ашық бой кө рсетуіне ә кеп соқ пай қ оймайтын еді. 1916ж 25маусым кү ні орыс емес «бқ ратана» халық тардың 19-43 жас аралығ ындағ ы ер-азаматтары соғ ысып жатқ ан армия ауданында қ орғ аныс қ ұ рлыстарын салу мен тыл жұ мыстарына «реквизицияланатыны» жө ніндегі патша жарлығ ы жарияланды. Алдын ала жасалғ ан есеп бойынша, 390 мың адам алу кө зделді. Аталғ ан Жарлық қ азақ далысын ө те ауыр жағ дайғ а қ алдырды.Тыл жұ мыстарына жұ мылдыру егін ө німдері мен пішін жинау, малды қ ысқ ы жайылымдарғ а айдауғ а дайындық кезінде жү ргізілді.Ең бекке жарамды бү кіл ер-азаматтардышақ ыру қ оеыс аударушылар пайдасына ү немі жер тартып алумен негізі шайқ алғ ан қ азақ шаруашылығ ының экономикалық базасына зор нұ сқ ан келтірді. Іс жү зінде жұ ртшылық аштан қ ырылуғ а душар болды.Байырғ ы халық ты тыл жұ мыстарына шақ ыру халық тың ашу-ызасын тудырып, Орталық Азия халық тарының Ресей отаршылдығ ына қ арсы қ уатты кө терілісінің басталуына себепші болды.Кө терілістің қ ұ лаш сермеуінен сескенген патшалық ө кімет орындары 20 шілдеде шақ ыруды егін ө німдерін жинағ анғ а дейін, ал 30 шілдеде 1916жылдың 15 қ ыркү йегіне дейін кейінге қ алдыра тұ ру жө нінде хабарлады.Бірақ ө кімет орындарына отарлық езгіге қ арсы кө теріліс жалынын ө шірудің сә ті тү спеді. Кө терілістің негізгі ә леуметтік-экономикалық жә не саяси сипатты факторлары: отарлық езгінің кү шеюі, ең бекшілерді аяусыз қ анау, кү шпен орыстандыру жө ніндегі патша саясаты, ұ лт араздығ ын қ оздыру, ең бекші бұ қ араның соғ ысқ а байланысты жағ дайының нашарлауы.Стихиялы тү рде басталғ ан қ озғ алыс біртіндеп ұ йымдасқ ан сипат ала бастады. Оның Торғ ай мен Жетісуда дала халқ ының танымал ө кілдері, кө пке белгілі жетекшілері Амангелді Иманов, Ә ліби Жангелдин, Тоқ аш Бокин, Бекболат Ә шекеев т.б. бастағ ан ірі орталық тары пайда болды. Қ азақ тарды тыл жұ мыстарына алу жө ніндегі патша Жарлығ ы Орынборғ а 1916жылғ ы 28 маусымда жетті.Торғ ай облысының ә кімшілігі метрополияның тікелей ө кілдігі ретінде патша жарлығ ын сө зсіз, бұ лжытпай орындау жө ніндегі шешім қ абылдады.Алайда халық наразылығ ы кү н санап ө се тү сті.Қ останай, Ырғ ыз, Ақ тө бе уездерінде шаруалардың стихиялық бас кө терулері басталды.Кө терілісшілер тау шатқ алдарына топтасып, пошта бекеттеріне шабуыл жасады, темір жолды бұ зды, болыстық басқ армаларды талқ андап, болыстарды ө лтірді.Кө теріліс Солтү стік Қ азақ станның кө птеген облыстарын қ амтыды. Торғ ай уезінде Амангелді Иманов бастағ ан ірі кө терілісшілер жасағ ы қ ұ рылды.Кө теріліске дейін-ақ Амангелді даладағ ы халық бостандығ ын жақ таушы, орталық тә тіптің бітіспес қ арсыласы ретінде танылғ ан еді.Ол бірнеше рет те тү рмеге де тү сті, заң сыз сотталғ ан жерлестерінің ісімен Петербургке де сапар шекті. 1916ж шілдеде Амангелді қ азақ жасақ тарын кө терілісшілердің бірың ғ ай сапына жинай бастады.Кө терілісшілер Амангелдіні кө терілісшілер ә скерінің бас қ олбасшысы – сардарбек, Оспан Шолақ ты оның кө мекшісі етіп, Ә бдіғ апар Жанбосыновты хан етіп сайлады.Амангелдінің ә скері кө терілісшілердің басқ а жасақ тарынан ұ йымдасқ андығ ы жә не тә ртібімен ерекшеленді.Сарбаздар ондық, жү здіктер мен мың дық тарғ а бө лінді.Басқ ару жұ мысы штаб міндетін атқ арғ ан Ә скери Кең ес арқ ылы жү зеге асырылды. Ақ пан революциясының қ арсаң ында, Қ азақ станның басқ а облыстарында ә скери қ имылдар тоқ тағ анда, Торғ ай даласында жазалаушылар отрядтары мен кө терілісшілер арасындағ ы шайқ астар жалғ асып жатты.Ақ пан тө ң керісінің жең ісінен соң даладағ ы кө терілісшілер отрядтарының саны шұ ғ ыл ө сті, ал 1917 жылдың соң ында Амангелді Торғ айды алды. Кө теріліс Жетісу ө лкесіне кең тарады.Мұ ндағ ы ө згешелік жаппай бой кө рсетулерге тек қ азақ ең бекшілері ғ ана емес, басқ а халық тардың ө кілдерінің (ұ йғ ырлар, дү нгендер, қ ырғ ыздар)де қ атысуы еді. 1916-1917 жылдары кө теріліс бү кіл Қ азақ станды қ амтып, ұ лт-азаттық қ озғ алыс дә режесіне дейін ө сті.Ол патшаның ә скери-басқ ыншылық саясатына, ә рі белгілі дә режеде даланың жемқ ор бай феодалдарына қ арсы бағ ытталды.Бұ л кө терілістің негізгі мақ саты ұ лттық жә не саяси жағ ынан азаттық қ а қ ол жеткізу, Қ азақ станның барлық азаматтарына тең қ арым-қ атынас пен қ ұ рметті талап ету еді. Кө терілістің негізгі қ озғ аушы кү ші қ азақ шаруаларының қ алың бұ қ арасы, сонымен бірге қ алыптасып келе жатқ ан жұ мысшы табының ө кілдері, қ олө нершілер болды.Кө теріліс сипаты жағ ынан ұ лт-азаттық, соғ ысқ а, патшағ а қ арсы кө теріліс болды.Антифеодалдық сипаты да бар еді. 1916 жылғ ы кө теріліс Қ азақ стан мен Орталық Азия халық тарының ұ лттық сана сезімінің ө суіне қ уатты тү рткі болды.Отарлық езгінің кө п жылдарынан соң олар ө здерін бірінші рет Ресей самодержавиесінінің отарлық экспансиясына қ арсы қ арулы кү рес жү ргізе алатын кү ш ретінде сезініп, ұ лттық мү дделердің ортақ тығ ын тү сіне бастады.