Ж. екініші жалпықазақ съезі. Алашорда үкіметі.

1917ж. 21-26 шілдеде Орынборда болғ ан «Бү кілқ азақ тық» съезде Алаш партиясы қ алыптасып, басшы органдарын сайлады. Оның қ ұ рамына Ә лихан Бө кейханов, Ахмет Байтұ рсынов, Міржақ ып Дулатов, Мұ стафа Шоқ ай, Мұ хаметжан Тынышпаев т.б. кірді. Бұ л партияның сол жылы 5-13 желтоқ санда Орынборда ө ткен екінші съезінде Қ азақ автономиясы Алашорда ү кіметі - ұ лт Кең есі қ ұ рылды. Оның жұ мысына Қ азақ ө лкесінің: Орал, Торғ ай, Ақ мола, Семей, Жетісу, Сырдария облыстарынан жә не Бө кей Ордасынан Самарқ анд облысы мен Алтай губерниясынан делегаттар қ атысты. «Алаш» партиясының бағ дарламасы бекітілді. Ол негізгі 10 бө ліммнен тұ рады. Олар: 1) Ресей демократиялық федерация болып жариялану туралы; 2) Ресей қ ұ рамында Қ азақ ұ лт автономиясын қ ұ ру; 3) Халық тар арасында тең қ ұ қ ық тық орнату; 4) Дін туралы, дінді мемлекеттен ажыратып шығ ару; 5) Елдегі билік жә не сот туралы; 6) Елді қ орғ ау, ә скер жә не халық тық милиция қ ұ ру; 7) Халық тың табысына қ арай салық салу; 8) Жұ мысшылар туралы; 9) Ғ ылым жә не білім туралы; 10) Жер мә селесі. Жаң а қ ұ рылғ ан ү кіметтің қ ұ рамына 15 адам кірді, оның тө рағ асы болып Ә лихан ясы Бө ксейханов бекітілді. Азамат соғ ысы басталғ анда Алашорда ү кіметі екіге бө лінді: оның Батыс Қ азақ стандағ ы бө лігін Халел, Жанша Досмұ хамедовтар, Шығ ыстағ ы бө лігін Ә лихан Бө кейханов, Ахмет Байтұ рсынов т.б. басқ арды. Съезд жұ мысына сол кезде қ азақ даласының 6 облысынан: Ақ мола, Семей, Торғ ай, Орал, Жетісу, Ферғ ана жә не Бө кей ордасынан делегаттар қ атысты.Съезд ө з жұ мысын Қ азақ ө лкесінің оң тү стік аудандарындағ ы аштық, халық тың кү йзелісі жә не ондағ ы жергілікті ә кімшіліктің жағ дайды тү зетуге дә рменсіз екені туралы хабарларды талқ ылаудан бамталды. Бұ л мә селелерді қ арағ аннан кейін, съезд қ абылдағ ан қ арарлардың бірінші бө лімінде " елдегі партиялық кү ресті тоқ татуғ а жә не бірігуге" шақ ырды. Съезде 14 мә селе кү н тә ртібіне қ ойылды: мемлекеттік басқ ару жү йесі; қ азақ облыстарының автономиялығ ы туралы, жер мә селесі; земство туралы; халық ағ арту ісі туралы; сот ісі; дін мә селесі; ә йелдер мә селесі; Бү кілресейлік мұ сылман съезі туралы жә не Қ азақ саяси партиясын қ ұ ру туралы. Осылардың ішінде ө зінің мазмұ ны мен саяси маң ызы жағ ынан ұ лттық автономия жер мә селесі мен қ ұ рылтай жиналысына дайындық мә селесі бірінші кезекте ө те саяси пікірталас жағ дайында талқ ыланды. Съезд қ азақ станның барлық аймақ тары мен Бұ хара, Ферғ ана. Хиуадағ ы қ азақ тар қ ауымдастығ ынан қ ұ рылтай жиналысына ұ сынылғ ан 81 кандитаттын 78 депутат деп сайлады. Олардың арасында қ азақ газетінің жетекшілері, қ азақ ұ лттық либералдық кө семдері Бө кейханов, Байтұ рсынов, аймақ тардан А. Ермеков, Х. Ғ аппасов, Досмухамедовтар, М. Тынышбаев, М. Шоқ ай, С.Асфендияров болды. Съезде қ аралғ ан барлық мә селелер талқ ыланып, шешімдер қ абылдану барысында қ азақ ұ лт зиялыларының ық палы басым болды. Жалпы Орынборда ө ткен бірінші Бү кілқ азақ съезі Алаш қ азақ ұ лттық саяси партиясын шын мә нінде заң дастырды.Атқ ару комитеті негізінде партияның басқ арушы органы сайланды.

65. Қ азақ станның азамат соғ ысы жылдарындағ ы жағ дай. Азамат соғ ысының барысында Кең ес ү кіметі ұ лт аймақ тарындағ ы жаң а ү кіметтің оқ шаулануын ескере отырып, Алашордамен келіссө з жү ргізді. Ақ гвардияшылар мен интервенттер тарапынан болғ ан қ атыгездік пен зорлық «Алаш» ө кілдерін бастапқ ы бағ ыттарын ө згертуге итермеледі. А. Байтұ рсынов «Тө ң керіс жә не қ азақ тар» мақ аласында «Алаш» зиялыларын Кең ес ү кіметі жағ ына шақ ырып, ұ лттық келісім тактикасына қ ол жеткізді.1919 жылы 4 сә ірде Бү кілроссиялық Орталық атқ ару Комитеті Алашорда мү шелеріне кешірім (амнистия) жариялады.Азамат соғ ысының салдарлары:

1) Демографиялық жағ дай ауырлап, 8 млн. адам қ аза тапты; 2) Мал саны кү рт азайды; 3) Қ азақ ауылдары мен қ ыстақ тар материалдық жоқ шылық қ а ұ шырады; 4) Қ атігездік пен зорлық – зомбылық тың кү шейтілуі (ақ вардияшылар тарапынан) ү рей жә не ертең гі кү нге сенімсіздік туғ ызды; Ә скери коммунизм саясаты: Ел экономикасын соғ ыс жағ дайына ың ғ айлап қ айта қ ұ ру жә не майданды азық – тү лікпен қ амтамасыз ету мақ сатында тарихта Ә скери коммунизмі деген атпен ә йгілі жә не уақ ытша сипаты болғ ан экономикалық саясат орнады. Бұ л саясаттың ең бірінші міндеті ө нім ө ндірісі мен бө лісін толық орталық тандыру, еліміздің азық – тү лік, шикізат жә не басқ а ресурстарын мемлекеттің қ олына жинап, қ орғ аныс мү дделері ү шін дұ рыстап пайдалану болды. 1919 жылы 11 қ аң тарда азық – тү лік қ иыншылық тары бұ рынғ ыдан да бетер шиеленісе тү сіп, мемлекеттің қ олындағ ы ө неркә сіп товарларының қ оры одан ә рі азайғ ан жағ дайларда Кең ес ү кіметі ә леуметтік принцип негізінде жү ргізілген азық – тү лік салғ ыртын енгізу туралы декрет шығ арды. Оның мә ні: ауыл шаруашылығ ы ө німінің артылғ анының бә рін шаруалардың мемлекетке міндетті тү рде ө ткізуі.Қ останай уезінен 6 млн. пұ т астық жиналды. Қ арғ алы шуғ а фабрикасы ә скери шинельдер тігу ү шін шұ ғ а дайындады. 1920 жылдың басында «Майдан апталығ ы» ө ткізіліп, мың дағ ан пұ т астық киім – кешек жиналды. 1920 жылы Атыраудан Орталық Россияғ а 600 мың пұ т мұ най ә кетілді.Майдан қ ажетіне ә р сенбі сайын жұ мыс уақ ытынан тыс тегін ең бек ету шешіміне сә йкес 1919 жылы сә уірде Россияда алғ ашқ ы сенбіліктер ө ткізілді. Семейде 500 жұ мысшы сенбіліктер ұ йымдастырып, паровоздарды тегін жө ндеуден ө ткізді.Қ азақ ө лкесіндегі ең бекшілер кү йзеліске, ашаршылық қ а қ арамастан жанқ иярлық пен ең бек етті.1919 жылы желтоқ санда Александров – Ғ ай – Ембі темір жол желісі салынды. Оның маң ызы Орал – Ембі мұ найлы ауданын Орталық Россиямен жалғ астырды. Бұ дан басқ а Жетісу темір жолы, Петропавл – Кө кшетау темір жол желісі салынды. Маң ызы: елдің ашық қ ан облыстарының халқ ын астық пен қ амтамасыз етті.Азамат соғ ысы жылдарында Кең ес ө кіметі «соғ ыс коммунизмі» саясатын жү зеге асырды. Оның негізгі мә ні-кең ес елінің басқ а да аудандары сияқ ты Қ азақ станда да азық -тү лік салғ ырты жү ргізіледі. Ол бойынша шаруалардың кү н кө рісінен артылғ ан азық -тү лік ә скер мен ө ндіріс орындарындағ ы жұ мысшыларды асырау ү шін ешбір ө теусіз алынды.. Бұ л жағ дай шаруалардың табиғ и наразылығ ын туғ ызды.. Ә сіресе, ауқ атты шаруалар қ атты наразы болды. Кең ес ө кіметінің осы саясатына наразы шаруаларкө теріліске де шығ ып, кө пшілігі жаң а ө кіметке қ арсы ақ тардың жағ ында соғ ысы.Азамат соғ ысы аяқ талғ аннан кейін Қ азақ станда экономиканы қ алпына келтіру, мемлекеттік қ ұ рылысты нығ айту жұ мыстары жү ргізілді. Сол жылдары алғ ашқ ы ауыл шаруашылық артельдері, коммуналар, совхоздар пайда болды.1920ж. аяғ ында 999 колхоз, оның ішінде 132 коммуна, 778 артель, жерді бірлесіп ө ң дейтін 28 серіктестік (ТОЗ) қ ұ рылды.1919ж. 10 шілдеде РКФСР Халық Комиссарлар Кең есі «Қ ырғ ыз (Қ азақ) ө лкесін басқ ару жө ніндегі тө ң керістік комитет туралы» декрет қ абылданды.Онда болашақ Қ азақ мемлекетінің жер аумағ ы анық талды.1920ж. 17 тамызда РКФСР Халық Комиссарлар Кең есі Қ ырғ ыз республикасы туралы Декрет жобасын мақ ұ лдады. 26 тамызда БОАК пен РКФСР Халком Кең есі РКФСР қ ұ рамында «Қ ырғ ыз (Қ азақ) Автономиялық Кең естік Социалистік Республикасын қ ұ ру туралы» жарлық қ абылданды. Орынбор қ аласы Қ азақ АКСР-нің алғ ашқ ы астанасы болды.

66. Қ азақ АКСР-ның қ ұ рылуы. Заман талабы қ азақ халқ ының Ұ лттық Кең ес Мемлекеттігін қ ұ руын қ ажет етті. Жү зеге асыруғ а тиісті шаралар: 1. Халық тың бұ рынғ ы территориялық тұ тастығ ын қ алпына келтіру. 2. Қ азақ жерлерін бір республика қ ұ рамына біріктіру. Қ ырғ ыз ә скери – революциялық комитеті жанынан арнаулы комиссия қ ұ рылып, болашақ республиканың шекарасын белгілеумен айналысты. Бұ л ө згерістер кезінде ә р тү рлі кө зқ арастар туындады. Кейбіреулер Қ азақ станғ а Ақ мола, Семей, Орал облыстарының қ осылуына қ арсы шық ты, басқ алары, керісінше, қ азақ жерлерін ғ ана емес, сонымен қ атар республика қ ұ рамына Омбы облысын, Орта Азияның кө п бө лігін, Барнаул уезін, Алтай ө лкесін жә не т. б. қ осуды да талап етті. Орынборды Қ азақ стан қ ұ рамына енгізу маң ызды мә селе болды. 1919 жылғ ы қ ыркү йектің 19–ында губерниялық комитет Орынбордың Қ азақ станғ а қ осылуы туралы шешім қ абылдады, ал 1920 жылғ ы шілденің 7 – ісінде Орынбор қ аласы Республика қ ұ рамына енгізіліп, тұ ң ғ ыш астанасы болды. 1924 – 1929 жж. астана – Ақ мешіт (Қ ызылорда). 1929 жылдан астана – Алматы. Батыс Сібірге еніп келген Ақ мола жә не Семей облыстарын Қ азақ стан қ ұ рамына енгізу оң ай болғ ан жоқ, оғ ан Сібір ревкомның кейбір мү шелері қ арсы шық ты. 1920 жылдың екінші жартысында олар Қ азақ станмен шекараны белгілеу мә селелерін бес рет қ арады. Ақ ыры 1921 жылы Ақ мола жә не Семей облыстары Сібір ревкомы қ арамағ ынан КАКСР – не берілді. 1921 жылы Жайық, Ертіс ө зендері бойындағ ы бұ рын казактар иеленіп келген 10 шақ ырымдық ө ң ір халқ ына қ айтарылды. Қ азАКСР қ ұ рамына енгізілген аймақ тар: Семей облысы – Павлодар, Семей, Ө скемен, Зайсан, Қ арқ аралы уездері. Ақ мола облысы – Атбасар, Ақ мола, Кө кшетау, Петропавл, уездері жә не Омбы уезінің бір бө лігі. Торғ ай облысы – Қ останай, Ақ тө бе, Ырғ ыз, Торғ ай уездері. Орал облысы – Орал, Ілбішін, Темір, Атырау уездері, Маң ғ ыстау уезі. Закаспий облысы – Красноводск уезінен 4, 5 Адай облыстары. Астрахань облысының бір бө лігі. Бө кей ордасы жә не Каспий тең ізі жағ асындағ ы болыстар. Орта Азияны ұ лттық – мемлекеттік жағ ынан межелеуді жә не Оң тү стік аймақ ты республика қ ұ рамына қ осуды ә зірлеу жө нінде қ азақ зиялылары ұ йымдастыру шараларын жү ргізді (1924 ж.). Нә тижесінде; 1) Кең естік Шығ ыста ұ лт республикалары қ ұ рылды. 2) Қ азақ жерінің біртұ тас Қ азақ республикасы болып қ алыптасуы аяқ талды. Соның нә тижесінде Сырдария облысының Қ азалы, Ақ мешіт (Қ ызылорда), Тү ркістан, Шымкент уездері, Ә улиеата уезінің кө п бө лігі, Ташкент, Мырзашол уезіндерінің бір бө лігі, Самарқ анд облысы, Жизақ уезінің бірнеше болысы, Жетісу облысының Алматы, Жаркент, Лепсі, Қ апал (Талдық орғ ан) уездері, Пішпек уезінің бір бө лігі Қ азақ станғ а қ арады. Республика аумағ ы ү штен біріндей кең ейіп, 2, 7 млн. шаршы шақ ырымғ а жетті, ал халқ ы 1 млн. 468 мың адамғ а кө бейіп, 5 млн. 230 мың адам болды. Қ азақ тар – 61, 3 % - ін қ ұ рады (1926 жылғ ы санақ деректері бойынша). 1925 жылы 15–19 сә уірде Ақ мешітте ө ткен Кең естердің бү кіл Қ азақ стандық V съезінде «қ ырғ ыз – қ азақ» атауы берілді, ал 1936 жылғ ы 9 ақ панда КАКСР Орталық Атқ ару Комитеті қ аулысымен «қ азақ тар» атауы берілді. Сө йтіп, қ ажырлы кү респен келген ө зін - ө зі билеу қ ұ қ ығ ы қ азақ халқ ы ү шін нақ ты шындық қ а айналды. Республикадағ ы қ оғ амдық саяси ө мір. Қ азақ ө лкесінде жаң а экономикалық саясатты жү ргізуші Кең естер (советтер) болды. Алайда Кең ес қ ұ рылысында қ иыншылық тар мен кемшіліктер де кездесті. Бірақ партия жұ мысының барлық буындарына ә міршіл - ә кімшіл ә діс енгізілді. Осы жылдары Қ азақ станда жастар қ озғ алысы ө рістеді. 1921 жылы шілдеде Орынбор қ аласында жастар ұ йымы – Қ азақ стан комсомолының бірінші съезі ө тті. Қ азақ комсомолының ұ йымдастырушы, тұ ң ғ ыш тө рағ асы Ғ ани Мұ ратбаев (1902 – 1924 жж.) болды. Ол ө мірінің соң ғ ы жылдарында коммунистік жастар интернационалы Шығ ыс бө лімінің мең герушісі болып қ ызмет етті. Ғ ани Мұ ратбаев ө мірі 23 жасқ а аяқ басқ анында ү зілді. Сондай – ақ Мирасбек Тө лепов, Федор Рузаев, Қ айсар Тә штитов жә не т. б. жастар қ озғ алысының танымал жетекшілері болды. 1921 жылғ ы қ аң тардың 1–інде КОБОС – тың қ азақ облыстық бюросы ұ йымдастырылды. 1921 жылы қ азанда кә сіподақ тардың республикалық 1–конференциясы болды. Онда кә сіподақ тардың міндеттері белгіленді: 1) жұ мысшыларды сақ тандыруғ а, 2) сауатсыздық ты жоюғ а, 3) сенбіліктер ұ йымдастыруғ а, 4) одақ мү шелігіне қ азақ пролетариатын тартуғ а, 5) жұ мыс табының ұ лттық отрядын қ алыптастыруғ а кө ң іл бө лінді. Осы жылдары ә йелдер қ озғ алысы кең інен дамып, кө рнекті қ оғ ам қ айраткерлері ө сіп – жетілді: Н. Қ ұ лжанова, Н. Арық ова, А. Оразбаева, Ш. Иманбаева, С. Есова т. б. Қ азақ станда Кең ес ү кіметі нығ ая тү сті.Ауылдық жә не қ алалық Кең ес депутаттарының 6 айлық, Қ азақ стан Орталық Атқ ару Комитетінің 1 жылдық ө кілеттік мерзімі белгіленді. Қ анаушы элементтер (феодалдар, билер, имамдар, муфтилер, мұ сылмандардың діни басқ армаларының мү шелері) сайлауғ а қ атыстырылмады. Егер бұ рынғ ы болыс басқ арушыларының, билердің ұ рпақ тары Кең ес ү кіметіне адалдық кө рсетіп, қ оғ амдық ең бекке қ атысса, оларғ а сайлау қ ұ қ ығ ы берілді. Бұ қ ара арсында саяси жұ мыс, насихат пен ү гіт жү ргізу мақ сатында қ ызыл керуен жә не жылжымалы қ ызыл отау ұ йымдастырылды. Сө йтіп, сайлау барысында рулық сарқ ыншақ тарғ а рулық жә не таптық бой кө рсетулеріне, патриархаттық – феодалдық қ атынастардың қ алдық тарына қ арсы кү рес жү ріп жатты. Қ алың мал алуды жою, кө п ә йел алушылық қ а, ә мең герлікке тыйым салу туралы қ аулы кең інен насихатталды. 1922 жылы 9 мамыр – 12 маусым аралығ ында Ә. Жангелдин бастағ ан «Қ ызыл Керуен» экспедициясы Орынбор – Орск – Торғ ай – Атбасар – Ақ мола – Петропавл – Павлодар – Қ арқ аралы – Семейге дейін жү ріп, 126 митинг ө ткізіп, 25 пұ т ә дебиет таратты, Кең естік декреттерді насихаттап, партияның ұ лт саясатын тү сіндірді. Кең естердің іс – қ ағ аздарын қ азақ тілінде жү ргізуін жолғ а қ ойды. 1921 жылғ ы қ аң тар айында Қ азақ АКСР Халық Комиссарлар Кең есі «Қ ырғ ыз (қ азақ) жә не орыс тілдерін қ олдану тә ртібі туралы, 1923 жылғ ы қ арашаның 22 – інде «Қ ырғ ыз (қ азақ) тілінде іс жү ргізуді енгізу туралы декреттер қ абылданды. 1927 жылғ ы мамырдың 17–інде «Қ азақ уездің, округтік мекемелерде қ азақ тілінде іс жү ргізуге біржола кө шу», 1928 жылғ ы қ аң тар «Аралас уездік мекемелерде қ азақ жә не орыс тілдерінде қ осарлас іс жү ргізуді енгізу» жө нінде шаралар белгіленді. 1925 жылы желтоқ санда Бү кілқ азақ стандық V РК(б)П конференциясы ө тті. Онда: ауылды кең естендіру бағ ытын жариялап, ү кімет органдары ретінде ауылдық кең естерді нығ айту, олардағ ы бай, жартылай феодалдардың зорлық – зомбылығ ын жою жө ніндегі ұ йымдық, идеологиялық шаралар кешенін белгіледі. 1928 жылы республикада жаң адан аудандастыру жү зеге асырылды. Республика 5 буынды – ауыл, село, болыс, уезд, округ, орталық басқ ару жү йесіне кө шірілді. Республика 1 автономиялы облысқ а, 13 округ, 192 ауданғ а бө лінді. Жаң адан аудандастырудың маң ызы: 1. Кең ес аппаратының халық бұ қ арасына жақ ындай тү суіне, халық ты кең естік қ ұ рылысқ а тартуғ а кө мектесті. 2. Ұ лтшылдық егестерді тоқ татты. 3. Рулық ауылдарды жойып, шаруашылық – территориялық Кең естер қ ұ ру қ ажеттігін кө рсетті. 1929 жылы Қ азақ АКСР – ының астанасы Қ ызылордадан Алматы қ аласына кө шірілді. Сонымен бірге, осы жылдары (1921 – 1928 жж.) қ оғ амда партияғ а тә уелділік арта тү сті. Ф. Голощекин мен оның тө ң ірегіндегілер ә міршіл - ә кімшіл басшылық стилі мен ойлау ә дісін орнық тырды, партиялық – мемлекеттік машинасы «жау бейнесін» ойлап тапты. Т. Рысқ ұ ловқ а, С. Сейфуллинге, С. Мендешевке, С. Садуақ асовқ а жә не т. б. «ұ лтшыл» деген айдар тағ у нақ сол жылдары тә жірибеге енді. Жеке меншікті, кө п укладтылық ты, товар айналымын жою, идеологияның экономикадан басым болуы - осының бә рі казармалық социализм негіздерінің орнығ уына ә кеп соқ ты.

67 Қ азақ стандағ ы жаң а экономикалық саясаттың жү ргізілуі: себептері мен нә тижелері. Жаң а экономикалық саясатқ а кө шу. Шетелдік интервенция мен азамат соғ ысы аяқ талғ аннан кейін Қ азақ станда экономикалық, ә леуметтік жә не саяси жағ дай елдің орталық аудандарымен салыстырғ анда ауыр болды. Қ азақ станның 307 кә сіпорынның 250-і жұ мыс істемеді. Қ азақ станда мұ най ө ндіру 4 есе, Қ арағ анды кө мірін ө ндіру 5 есе қ ысқ арды, ал мыс кенін ө ндіру мү лде тоқ тап қ алды. Риддер кеніштері, Екібастұ з кө мір орындары жә не Спасск байыту фабрикасы толық істен шық ты. Алайда, зорлық – зомбылық қ а негізделген азық – тү лік саясаты сә тсіздікке ұ шырады. Кү йзелген шаруалар наразылық білдіре бастады. Қ останай, Ақ мола, Орал, Семей облыстарында кө теріліс ошақ тары пайда болды. 1921 жылы ақ пан айында патша армиясының полковнигі Николаев пен Есаул Токарев бастағ ан 25 мың адамнан тұ ратын отряды Петропавл қ аласында Кең ес ү кіметі органдарының ү йін қ иратты. 1921 жылдың наурызында Орал губерниясының территориясында Сапожников отрядының қ аруланғ ан 10 мың нан астам бү лікшілері ә рекет етті. Қ арқ аралы уезінде 70 – тен астам партия жә не Кең ес қ ызметкерлері кө терілісшілер қ олынан қ аза тапты. XX ғ асырдың 20 жылдың басында ауылдар мен селоларда халық наразылығ ының ұ лғ аюының себептері: - Мемлекеттің ең бекші халық қ а қ олдану саясаты- 1921 – 1922 жылдардағ ы жаппай ашаршылық; - Мал шаруашылығ ының ауыр жағ дайы; - Егін алқ аптарының кү рт азаюы. Осы жағ дайлардан азық – тү лік салғ ыртының орнына азық – тү лік салығ ын енгізудің қ ажеттілігі айқ ындала тү сті. 1921 жылдың 8 – 16 наурызда ө ткен партияның X съезі салғ ырттан азық – тү лік салығ ына кө шудің, жаң а экономикалық саясатқ а кө шудің қ ажеттігін негіздеп берді. Жаң а экономикалық саясаттың белгілері: - Азық – тү лік салығ ының енгізілуі. - Сауда еркіндігі. - Жерді жә не ұ сақ кә сіпорындарды жалғ а беру. - Ауылшаруашылық жә не несие, тұ тыну кооперациясын дамыту. - Кә сіпорындарды шаруашылық есепке кө шіру. - Ең бек міндеткерлігін жойып, жалдамалы ең бекті қ олдану. Жаң а экономикалық саясаттың мә ні – салғ ыртты салық пен ауыстыру болды. Салық тың мө лшері салғ ыртқ а қ арағ анда аз болды. Шаруалардан алынатын ауыл шаруашылығ ы ө німдерінің мө лшерін салық пен шектеу ауыл – селолардың қ алалармен байланысты нығ айтуғ а жол ашты. Шаруалар басы артық ө німдерін қ алаларғ а апарып сатып, тұ рмыс жағ дайын тү зеуге мү мкіндік алды. Орынборда 1921 жылы маусымда ө ткен облыстық бірінші қ ұ рылтай партия конференциясы жаң а экономикалық саясатқ а кө шуді мақ ұ лдады. Жаң а экономикалық саясатпен бірге тоталитарлық, авторитарлық басшылық қ а кө шу басталды. Жаң а экономикалық саясат жылдарындағ ы ө згерістер. РК(б)П – ның X съезінен кейін енгізілген азық – тү лік салығ ы біртіндеп жетілдіріле тү сті, шаруалар ө мірінде оң ды жағ дай қ алыптасты. Шаруалар басы артық ө німдерін қ алаларғ а апарып сатып, тұ рмыс жағ дайын тү зеуге мү мкіндік алды. 6 жә не одан кем ірі қ арасы бар қ ожалық тар салық тан босатылды.Кө лік салығ ы мен ақ шалай тү тін (шаң ырақ) салығ ының орнына бірің ғ ай заттай салық белгіленді. Салық тан жиналғ ан қ аражаттар қ орғ аныс ісіне, Халық ағ арту ісіне, ауылшаруашылығ ына, ірі ө неркә сіпті дамытуғ а жұ мсалды. Осы жылдары қ ұ рылғ ан ауылшаруашылық несиесі қ оғ амы (кредит кооперациясы) кө шпелі халық қ а жең ілдікті шарттармен 3 -5 жылғ а несие берді. Мемлекет шаруаларғ а ауылшаруашылық машиналары мен жабдық тар сатып алуғ а несие берді. 1924 – 1925 жылдары республикағ а ә келінген 415 тракторды кооперативтер мен коммуналар сатып алды. Жаң а экономикалық саясаттың нә тижелері: 1. Кү йзелген ауыл шаруашылығ ын тез арада қ алпына келтіруге мү мкіндік берді. 2. Ө неркә сіп қ алпына келтірілді. 3. Ө ркениетті кооператорлар қ ұ рылысы (қ озғ алысы) ел шаруашылығ ының барлық саласын кө терді. 4. Шаруа шаруашылығ ын еркін дамытуғ а кепілдік берді. Сонымен, жаң а экономикалық саясат шаруашылық ты ө ркендетуге мү мкіндік берген «керемет ғ ажайып».