ІҮ. Мақсат қою кезеңі:1. Сабақтың мақсатын, тақырыбын хабарлау. 2. Жаңа сабаққа даярлық.

Спандияр Кө беев кім? (1878 – 1956, Қ останай облысында туғ ан. Жазушы, ұ стаз. «Ү лгілі бала» атты кітабы бар.

Ү. Жаң а сабақ: 1. Кіріспе. Ыбырай Алтынсариннің «Кел, балалар, оқ ылық!» ө лең ін мектеп табалдырығ ынан аттағ ан ә рбір бала жатқ а біледі. Ыбырай қ азақ жерінде алғ аш мектеп ашқ ан ағ артушы-ұ стаз екенін де жақ сы білесің дер. Спандияр Кө беев те Ыбырай Алтынсариннің кө мегімен осы мектепке оқ уғ а алынады. Сонда қ уанғ ан ол:

«Қ уанғ андығ ым сонша, алдымда тұ рғ ан дө ң гелек қ ара сақ алды дембелше келген адамды сү йіп алуғ а ә зір едім», деп жазыпты. 2. Оқ улық пен жұ мыс. Мә тінді тү сініп, жалғ астырып оқ у. Рө лмен, теріп оқ у. Салмұ ғ амбет болыстың сө зін тауып оқ ы. Ә ң гімеден бай мен кедейге байланысты айтылғ ан сө здерді теріп жаз.

Ү І.Тү сінгендерін тексеру: Ә ң гіменің басында «Ү лкен той болды» деп қ андай тойды айтып отыр? Хамза Қ аржасовтың сө зі неге ұ намады? Болыс Салмұ ғ амбет Спандияр мен оның ә кесіне не деді? Ыбырайдың неліктен қ абағ ы тү йіліп, жү зі сұ п-сұ р болып кетті? Болыс пен байлардың ә ділетсіздігін қ андай ә рекеттерінен байқ ауғ а болады?

Ү ІІ. Қ орыту. Спандияр Кө беев кім? Ол туралы «Энциклопедиядан» немесе интернеттен деректер іздеп тап. Келесі сабақ қ а Абай Қ ұ нанбаев туралы мә лімет жинап келің дер.

Ү ІІІ. Ү йге тапсырма: 1. тү сініп оқ у. 2. Бағ алау.

№ 41. Тақ ырыбы: Сабырсыз, арсыз, еріншек. Абай Қ ұ нанбаев.

Мақ саты: Ұ лы ақ ын Абай Қ ұ нанбаевтың шығ армашылығ ымен таныстыра отырып, ө лең нің негізгі идеясын ашуғ а ү йрету; адам бойындағ ы жағ ымсыз қ асиеттерден бойын аулақ ұ стауғ а баулу; кө ркем мә тіннен жұ мыс істей алу дағ дысын жетілдіру, оқ ып тү йгендері туралы ой қ орытындысын айтқ ызып жаттық тыру.

Тү рі: аралас сабақ (жарыс). Ә дісі: сұ рақ -жауап, талдау, іздену, қ орытындылау.

Кө рнекілігі: суреттер, кесте.

Сабақ тың барысы: І. Ұ йымдастыру кезең і. Сабақ қ а ә зірлік. «Алақ ан» жаттығ уы.

Кө ршілерің е бұ рылып, алақ андарың ды біріктіріп, жү ректерің нің жылуын берің дер

ІІ. Ү й тапсырмасын сұ рау: 1. Ә ң гіменің басында «Ү лкен той болды» деп қ андай тойды айтып отыр? Хамза Қ аржасовтың сө зі неге ұ намады? Болыс Салмұ ғ амбет Спандияр мен оның ә кесіне не деді? Ыбырайдың неліктен қ абағ ы тү йіліп, жү зі сұ п-сұ р болып кетті? Болыс пен байлардың ә ділетсіздігін қ андай ә рекеттерінен байқ ауғ а болады?

ІІІ. Ү й тапсырмасын пысық тау: Спандияр Кө беев кім? Ол туралы не білесің?

ІҮ. Мақ сат қ ою кезең і: 1.Сабақ тың мақ сатын, тақ ырыбын хабарлау. 2. Жаң а сабақ қ а даярлық. Тақ тағ а немесе интерактивті тақ тағ а:

«... Талап, ең бек, терең ой,

Қ анағ ат, рақ ым, ойлап қ ой,

Бес асыл іс - кө нсең із»

- Тақ тадағ ы ү зінді Абайдың қ ай ө лең інен алынғ ан?

- Бұ л ө лең ді кімдер жатқ а біледі?

- Абайдың тағ ы қ андай шығ армалары бар?

- Абай ата туралы не білеміз?

- Абай Қ ұ нанбаев – қ азақ халқ ының ұ лы ақ ыны, асыл сө здің зергері. Азан шақ ырып қ ойғ ан аты - Ибрагим. Ә жесі Зере сү йкімді де сү йікті немересін Абай деп еркелеткен. Осыдан кейін Ибрагим дейтін шын аты аталмай, ел арасында Абай атанып кетеді.

Ү. Жаң а сабақ: 1. Операциялық -орындаушылық кезең.(оқ ушылардың ө зі тауып келген деректерді топ ішінде ортағ а салып, сол бойынша кесте қ ұ ру.)

2. Абай Қ ұ нанбаев туралы қ осымша мә лімет:

Ө лең дерінен басқ а 3 поэмасы, 45 қ арасө зі бар. Абайдың алғ ашқ ы ө лең дерін Кө кбай Жаң атаевтың атымен жариялағ ан. Алматыда Абай ескерткіші, Абай кө шесі, Абай атындағ ы университет, Іле Алатауы жоталарында Абай шың ы деп аталатын жерлер бар. Абайдың анасының аты – Ұ лжан, ә жесінің аты – Зере. Абай кішкентайынан ә жесі Зеренің айтқ ан қ ызық ты ертегілерін тың дап ө седі.

Жарыс сабақ. (оқ ушыларды 4 топқ а бө лу). Тақ ырыбы: «Абай ауылына саяхат»

І топ – «Абайдың ө лең дері»

ІІ топ – «Абайдың қ арасө здері»

ІІІ топ - «Абайдың аудармалары»

ІҮ топ – Абайдың ә ндері. (Топ басшысы сайланып, бағ алау парағ ы беріліп, балалардың атын жазып, жауап бергендерге + (плюс) таң басын қ ойып отырады.)

1 – тапсырма.

І топ – «Абайдың ө лең дері»

ІІ топ – Абайдың 3-ші қ арасө зрін оқ ып, тү сінгенін айтады.

ІІІ топ - Абай аудармаларынан «Шегіртке мен қ ұ мырсқ а» мысалынан кө рініс кө рсетуге ә зірленіп келеді.

ІҮ топ – Абайдың «Желсіз тү нде жарық ай» немесе «Кө зімнің қ арасы» ә нін орындайды.

Кестеге ө тілген жаң а сабақ тағ ы «Сабырсыз, арсыз, еріншек» деп аталғ ан ө лең мен «Ғ ылым таппай мақ танба» ө лең ін салыстыра отырып, адамның жақ сы, жаман қ ылық тарын топтап жазады.

Ү І.Тү сінгендерін тексеру: рефлекциялық бағ алау кезең і. Сабақ соң ында топтағ ы жауап бергендердің саны, яғ ни плюстері саналады. Оқ ушылар ө здерінің жауаптарына ауызша бағ а береді. Жарыс қ орытындысы шығ арылады.

Ү ІІ. Қ орыту. «Мен бү гінгі сабақ тан нені ү йрендім?», «Нені білмей қ алдым?» сұ рақ тарына жауап беру. Ү ІІІ. Ү йге тапсырма: 1. Тү сініп, мә нерлеп оқ у, 2. Бағ алау.

№ 42. Тақ ырыбы: Абай туралы. Жолда. Мұ хтар Ә уезов.

Мақ саты: Ұ лы ақ ын Мұ хтар Ә уезовтың шығ армашылығ ымен таныстыра отырып, Абай ө мірінің балалық, ересек шақ тары жайлы мә лімет беру, ә ң гіменің негізгі идеясын ашуғ а ү йрету; кө ркем мә тінмен жұ мыс істей алу дағ дысын жетілдіру, оқ ып тү йгендері туралы ой қ орытындысын жасай білуге баулу.

Тү рі: аралас сабақ. Ә дісі: сұ рақ -жауап, талдау, іздену. Кө рнекілігі: суреттер, кесте.

Сабақ тың барысы: І. Ұ йымдастыру кезең і. Сабақ қ а ә зірлік. Адамның кү лкісі – ә лемдегі ең ғ ажайып қ ұ былыстардың бірі. Адам кү лкінің кө мегімен таныса да, қ оштаса да алады. Жымиыс біздің сезіміміздің сарасының ашылуына жол ашады. Кү лкі арқ ылы кө ң іл кү йлерің ді білдіріліп кө рің дер. Бір- бірің е жымиың дар, кү лкілерің ді сыйлаң дар. Рахмет! Ендеше сабағ ымызды бастайық.

ІІ. Ү й тапсырмасын сұ рау: 1. Ө лең ді мә нерлеп, жатқ а айту. Жағ ымды, жағ ымсыз қ ылық тар жайлы не білдік? ІІІ. Ү й тапсырмасын пысық тау: Абайдың қ андай ө лең дерін білесің? Ө зің е қ андай ә сер алдың?

ІҮ. Мақ сат қ ою кезең і: 1.Сабақ тың мақ сатын, тақ ырыбын хабарлау. 2.Жаң а сабақ қ а даярлық. Ү. Жаң а сабақ: Кіріспе. Мұ хтар Ә уезов Абай туралы тө рт томдық «Абай жолы» роман-эпопеясын жазғ ан. Онда Абайдың бү кіл ө мір жолы: балалық, ересек шақ тары, шығ армашылық жағ дайы, сол кездегі қ азақ ө мір-тұ рмысының ерекшеліктері баяндалғ ан. Абай туралы Мұ хтар Ә уезов: «... қ азақ халқ ына халық тығ ын жоғ алтпайтын ө шпес белгі орнатты» деп жазды. Оқ улық пен жұ мыс. Ү зіндіні тү сініп, жалғ астырып оқ у. Абайдың сыпайылығ ы сипатталғ ан жерді тауып оқ ы. Ө з сө зің мен тү сіндір. Сө здік жұ мыс. Дә ріс – сабақ. Тамам болмаса да – аяқ талмаса да, бітпесе де. Хазірет – дін жолындағ ы мә ртебелі адам. Фатиқ асын алып – ризашылығ ын алып.

Ү І.Тү сінгендерін тексеру: 1.Абай қ айдан келді деп ойлайсың? Ә кесі Қ ұ нанбай кімді кү тіп отырғ ан тә різді. Ол баласы Абайды қ алай қ арсы алды? Қ ұ нанбайдың ә ң гімедегі тү р-тү сінен, сө йлеген сө зінен қ имыл-ә рекетінен қ андай адам екенін байқ ауғ а бола ма? Абайдың сыпайылығ ы, байқ ағ ыштығ ы қ ай ә рекетінен кө рінеді?

2.Мына ү лгі бойынша Қ ұ нанбайғ а сипаттама берген тұ сты тауып жаз.

ө ң і сұ п-сұ р

Қ ұ нанбай зор денелі

бурыл сақ алды

Ү ІІ. Қ орыту. Ә ң гімеге сү йеніп, Абайғ а мінездеме бер. Ү ІІІ. Ү йге тапсырма: 1. тү сініп оқ у, бағ алау.

№ 43. Тақ ырыбы: Абылай хан. Шоқ ан Уә лиханов.

Мақ саты: Оқ ушылардың Абылай хан туралы білетіндерін жаң а мағ лұ маттарымен кең ейте отырып, тарихи ә ң гімені тү сініп оқ уғ а дағ дыландыру, ө з еліне, халқ ына, жеріне деген азаматтық борыш сезімін тә рбиелеу. Ө з бетінше шығ армашылық пен жұ мыс істеуге баули отырып, байланыстырып сө йлеуін, шығ армашылық ойлауын дамыту.

Тү рі: аралас сабақ. Ә дісі: сұ рақ -жауап, талдау, іздену. Кө рнекілігі: суреттер, кесте.

Сабақ тың барысы: І. Ұ йымдастыру кезең і. Сабақ қ а ә зірлік. Балалар, бір – бірің е қ арап жымиың дар, жайланып отырып, кө здерің ді жұ мың дар. Менің айтқ анымды іштерің нен қ айталаң дар. Мен бақ ытты баламын, Жан дү ниемде кү н нұ рлы

Жылуым мол болады. Осы жылуды Жер бетіндегі барлық адамдарғ а жолдаймын.

Менің оқ ығ ым келеді! Білімді, алғ ыр болғ ым келеді!

ІІ. Ү й тапсырмасын сұ рау: 1. Абай қ айдан келді деп ойлайсың? Ә кесі Қ ұ нанбай кімді кү тіп отырғ ан тә різді. Ол баласы Абайды қ алай қ арсы алды? Қ ұ нанбайдың ә ң гімедегі тү р-тү сінен, сө йлеген сө зінен қ имыл-ә рекетінен қ андай адам екенін байқ ауғ а бола ма? Абайдың сыпайылығ ы, байқ ағ ыштығ ы қ ай ә рекетінен кө рінеді?

ІІІ. Ү й тапсырмасын пысық тау: Қ ұ нанбайғ а сипаттама бер. Абайғ а мінездеме бер. Олардан ө зің е қ андай жақ сы қ асиет алдың?

ІҮ. Мақ сат қ ою кезең і: 1.Сабақ тың мақ сатын, тақ ырыбын хабарлау. 2. Жаң а сабақ қ а даярлық. Мағ жан Жұ мабаевтың «Ө ткен кү н» ө лең інен ү зіндіні пайдалану. (еске тү сіру)

Хан Назар сынды ә діл хан, Абылай сынды ер сұ лтан...

Ақ найзаның ұ шымен. Ақ білектің кү шімен

Дұ шпанғ а қ ысым кө рсеткен.

Ү. Жаң а сабақ: Кіріспе. 1. 3 кластың «Ана тілінен» Шоқ ан Уә лиханов туралы білетіндерін сұ рау. (Шоқ ан Уә лиханов – ғ алым, саяхатшы. 1835 – 1865. Омбыда кадет корпусында оқ ығ ан, ө зі зерек, ақ ылды). 2. Шоқ анның ө зінің айтқ ан сө зін оқ ыту. «Мен ең ә уелі қ азағ ымды жақ сы кө ремін. Одан кейін Сібірді, одан кейін Россияны, одан кейін бү кіл адамзатты жақ сы кө ремін...». 3. Абылай хан – қ азақ ордасының ханы. Қ азақ мемлекетінің тарихындағ ы аса кө рнекті мемлекет қ айраткері. Жиырма жасында хан сайланғ ан Абылай жарты ғ асырғ а жуық хандық ты абыроймен басқ арды. Абылай хан (шын аты Ә білмансұ р) (1711 – 1781) қ азақ ханы, батыл қ олбасшы. 15 жасында жоң ғ арларғ а қ арсы соғ ысқ а қ атысып, ерлік кө рсеткен. Орта жү з ханы Ә білмә мбетпен бірлесіп, елді шығ ыстан торығ ан жауғ а қ арсы кү реске ұ йымдастырады. 1771 жылы Ә білмә мбет ө лгеннен кейін хан болады.

Абылай хан – ө ктем ә кім, айлакер дипломат, ө те шешен, ү лкен ө нер иесі, арқ алы кү йші. Оның «Алабайрақ», «Ақ толқ ын», «Қ айран елім», «Қ ара жорғ а», «Шаң ды жорық», жә не тағ ы басқ а кү йлері осы кү нге дейін жеткен. Ресей патшасы, Қ ытай империясы, Жоң ғ ар, Бұ хар, Хиуа хандары Абылай хан тұ сында қ азақ елімен қ ызу қ арым-қ атынас жасады. Он сегізінші ғ асырда Қ азақ станды жаулап алуды кө здеген Жоң ғ ар хандығ ымен Маньчжур-Қ ытай империясына қ арсы кү ресте ү ш жү здің басын қ осып кү шін біріктіруде Абылай хан зор рө л атқ арды. Оқ улық пен жұ мыс. Іштей оқ у.Тізбектей оқ у. Сө здік жұ мыс. Тауқ ымет – ауыртпалық, бейнет, азап. Қ оң тайшы – жоң ғ ар ханы. Ақ киізге кө теру – қ азақ тар хан сайлағ ан кезде, оны халық ақ киізге кө теріп, сонан кейін ғ ана тақ қ а отырғ ызатын. Тә ң ірі – қ ұ дай, Алла Тағ ала. Тә бә рік – естелік ү шін қ асиеттеп берілетін дү ние, мү лік. Дә рмені – қ уаты, кү ші. Дә птермен жұ мыс. Ү І.Тү сінгендерін тексеру: 1. Шоқ ан кім? Абылай ханның шын аты кім? Халық неден қ атты қ иналады? 1730 жылы шабуыл жасағ ан Жоң ғ ар қ онтайшысы кім? Ә ң гімеден тағ ы не тү сіндің?

2. «Абылай» сө зжұ мбақ шешу. (Қ алмақ, Башқ ұ рт, аштық, Қ алдан Серен, Йасауи, Ресей.)

Ү ІІ. Қ орыту. Абылайдың денесі қ ай жерде жерленген? Абылай ө сиетінде кіммен байланысты ү збеу керек деді? Ү ІІІ. Ү йге тапсырма: 1. тү сініп оқ у, бағ алау.

№ 44. Тақ ырыбы: Шоқ ан туралы. Қ ырдың жас тү легі. Сапарғ али Бегалин.

Мақ саты: Оқ ушыларды Шоқ ан бейнесімен таныстыру, автордың негізгі идеясын ашуғ а жағ дай жасау, шығ армашылық пен жұ мыс істеуге баули отырып, байланыстырып сө йлеуін, шығ армашылық ойлауын дамыту.

Тү рі: аралас сабақ. Ә дісі: сұ рақ -жауап, талдау, іздену. Кө рнекілігі: суреттер, кесте.

Сабақ тың барысы: І. Ұ йымдастыру кезең і. Сабақ қ а ә зірлік

ІІ. Ү й тапсырмасын сұ рау: 1. Шоқ ан кім? Абылай ханның шын аты кім? Халық неден қ атты қ иналады? 1730 жылы шабуыл жасағ ан Жоң ғ ар қ онтайшысы кім? Ә ң гімеден тағ ы не тү сіндің?

ІІІ. Ү й тапсырмасын пысық тау: Абылайдың денесі қ ай жерде жерленген? Абылай қ андай ө сиет айтты?

ІҮ. Мақ сат қ ою кезең і: 1.Сабақ тың мақ сатын, тақ ырыбын хабарлау. 2.Жаң а сабақ қ а даярлық. Ө ткен сабақ тан Шоқ ан жайлы тағ ы не білдік? «Мен ең ә уелі қ азағ ымды жақ сы кө ремін. Одан кейін Сібірді, одан кейін Россияны, одан кейін бү кіл адамзатты жақ сы кө ремін...». Бұ л сө здерді қ ашан айтты?

Ү. Жаң а сабақ: Кіріспе. Шоқ ан (шын аты Мұ хаммедқ анафия) Шың ғ ысұ лы Уә лиханов – Абылай ханның шө бересі. Ә кесіШың ғ ыс – ел билеуші ағ а сұ лтан болғ ан ә йгілі адам. Шоқ ан білімі жағ ынан ө зімен бірге оқ ығ ан жолдастарынан ә лдеқ айда озық болды. Ол туралы кітап жазғ ан жазушы Сапарғ али Бегалин: «Иә, иә сен қ ырдың тү легісің, қ ыран қ ырды аң самай тұ ра ма?!» деп жазды.

Мұ ғ алім тарапынан қ осымша деректер беру.

Шоқ ан шын аты Мұ хаммед Ханафия. Қ азақ тың ғ ұ лама ғ алымы, саяхатшы, этнограф. Небары 30 жастың ішінде кө птеген ғ ылыми ең бектер жазып, Орта Азия халық тарының тарихы мен мә дениетін зерттеген. Ол тек Қ азақ стан бойынша ғ ана емес, Қ ұ лжағ а (Қ ытай жерінде), Ыстық кө л ө ң іріне (Қ ырғ ыз елі) экспедицияларғ а қ атысып, зерттеулер жү ргізді.

Омбының кадет копусын бітірген (1853 ж.), Петербург университетінің тарих-филология факультетінде лекция тың дағ ан (1861-62 жж.). Арғ ы атасы – Абылай. Оның ү лкен ұ лы Уә ли (1741-1821) – Шоқ анның туғ ан атасы.

Уә лиханов жас кү нінен тарихи ө лең, жыр, аң ыз, ә ң гімелерге ден қ ойып, соларғ а қ ұ лақ тү ріп ө скен. Сө йтіп, табиғ атынан алғ ыр, зерек баланың рухани бағ ыт-бағ дары ерте қ алыптаса бастайды.

Ш.Уә лиханов ә уелі Қ ұ смұ рында қ азақ мектебінде оқ ып, арабша хат таниды. Дә стү р бойынша «жеті жұ рттың тілін білуге» тиісті хан баласы Шығ ыс тілдерінен араб, шағ атай тілін жасынан жақ сы ү йренген, кейінірек Орта Азияның тү ркі тілдерін мең герген.

Оқ улық пен жұ мыс. Іштей оқ у. Мә тіннен Шоқ анның еліне деген сағ ынышы суреттелген жерді тауып оқ ы. Тізбектей оқ у. Сө здік жұ мыс. Қ амау кө ше – тұ йық кө ше. Кадет корпусы – патша ұ кіметі заманындағ ы ә скери оқ у орны. Жатақ – жатақ хана. Дә птермен жұ мыс. 2 -3 кластарда оқ ығ ан ә ң гіме мен ү лгілік сызбағ а сү йеніп, Шоқ ан Уә лиханов туралы жаз. Сызбаны толтыру.

Ү І.Тү сінгендерін тексеру: 3 - класта Шоқ ан туралы қ андай ә ң гіме оқ ығ аның ды есің е тү сір. Ертіс бойында не болады? Шоқ анның тә тті сезімі қ андай еді? Шоқ ан нені аң сады? Ә ң гімеде Шоқ ан оқ ығ ан класта неліктен тү гелдей жазалады? «Қ орқ ақ бар қ орағ а кірме» дегенді қ алай тү сінесің? Анатолийдің қ ылығ ы дұ рыс па?

Ү ІІ. Қ орыту. Егер офицердің орнында сен болсаң, не істер едің?

Ү ІІІ. Ү йге тапсырма: 1. тү сініп оқ у, бағ алау.

№ 45. Тақ ырыбы: Екі шыбын. Ахмет Байтұ рсынұ лы.

Мақ саты: Оқ ушыны Ахмет Байтұ рсынұ лының ө мірімен таныстыра отырып, «Екі шыбын» ө лең ін мә нерлеп оқ уғ а, жеке қ абілеті мен белсенділігіне сү йене, ө лең дегі тү йінді ойды ашуғ а жағ дай жасау, ө з бетінше шығ армашылық пен жұ мыс істеуге баули отырып, байланыстырып сө йлеуін, шығ армашылық ойлауын дамыту.

Тү рі: аралас сабақ. Ә дісі: сұ рақ -жауап, талдау, іздену. Кө рнекілігі: суреттер, кесте.

Сабақ тың барысы: І. Ұ йымдастыру кезең і. Сабақ қ а ә зірлік.

Сабағ ымыз басталды, балаларғ а пайдалы.

Бә рін ұ ғ ып алың дар, сабақ қ а зер салың дар

ІІ. Ү й тапсырмасын сұ рау: 1. Ертіс бойында не болады? Шоқ анның тә тті сезімі қ андай еді? Шоқ ан нені аң сады? Ә ң гімеде Шоқ ан оқ ығ ан класта неліктен тү гелдей жазалады? «Қ орқ ақ бар қ орағ а кірме» дегенді қ алай тү сінесің?

ІІІ. Ү й тапсырмасын пысық тау: Анатолийдің қ ылығ ы дұ рыс па? Сенің класың да осындай балалар бар ма?