Тақырыбы: Онкогенетика негіздері

5.2. Мақ саты: Қ атерлі ісік жасушаларының трансформациялануының себептері мен дамуының генетикалық механизмдерін білу.

5.3. Дә ріс тезистері:

5.3.1. Канцерогенез, анық тамасы, ісік жасушаларының трансформациялану кезең дері.

5.3.2. Канцерогендік факторлар, жіктелуі, сипаттамасы.

5.3.3. Протоонкогендер, онкогендер, сипаттамасы, олардың канцерогенездегі рө лі.

5.3.4. Вирустық онкогенез.

5.3.5. Ісіктің супрессорлық гендері (ІСГ), сипаттамасы.

5.3.6. Қ атерлі ісікті жасушалардың қ асиеттері жә не биологиялық ерекшеліктері.

Канцерогенез - қ алыпты жасушаның қ атерлі жасушағ а айналуы, жасушаның бласттрансформация процессі.

Қ алыпты жасушаның трансформацияланғ ан жасушағ а ауысуы кө п сатылы процесс.

1. Инициация. Ә рбір ісік жеке жасушаның ДНҚ -ның бұ зылуынан басталады. Бұ л генетикалық дефектіні канцерогендер немесе онкогендік вирустар тудыруы мү мкін. Адам ағ засында тіршілік барысында адам ағ засындағ ы жасушаларының ДНҚ зақ ымдануы жү реді. Ісіктік инициациясына протоонкогендердің зақ ымдануының ө зі ғ ана жеткілікті. Осы зақ ымданудың ө зі-ақ сома жасушалардың ісік жасушаларына ауысуын анық тайтын ө те маң ызды фактордың бірі болып табылады. Ісіктік инициациясына антионкогеннің (онкосупрессор-гені) зақ ымдануы да алып келуі мү мкін.

2. Ісіктің промоциясы ісік-тудырушы факторлармен зақ ымданғ ан жасушалардың кө беюіне алып келеді. Бұ л процеесс кө п жылдарғ а созылуы мумкін.

3. Ісіктің прогрессиясы — бұ л ө згерген жасушалардың кө беюі, инвазиясы, метастаздар қ атерлі ісіктің пайда болуына ә келеді.

Ісік жасушаларынның трансформациялануына алып келетін ә р тү рлі орта факторларын канцерогендік факторлар, деп атайды.

Канцерогендік қ асиеттері бар физикалық факторлар (радиация), химиялық факторлар (ауыр металдардың тұ здары, қ ышқ ылдар), биологиялық факторлар (вирустар).

Жасушалардың бө лінуі мен ө суін реттейтін «қ алыпты» ген протоонкогендердің ісік жасушаларына ө туі, онкогенге айналуы ісік жасушаларының негізгі механизмдерінің бірі болып отыр.

Кейбір вирустардың геномында онкогендер болады. Ағ заның вирусты инфекцияны жұ қ тыруы жә не онкогенді тасамалдаушы вирус геномы жасушаның генетикалық материалына ісіктің трансформациялануын іске қ осатын кү рделі жә не ұ зақ процесс.

Қ атерлі ісік жасушаларының негізгі қ асиеттерінің бірі оның бақ ылаусыз бө лінуі, моноклондылығ ы жә не ісіктің ө суінің автономдылығ ы.

5.4. Кө рнекілік материал: 18-шімультимедиялық дә ріс, тақ ырып бойынша бейнефильмдер.

5.5. Ә дебиеттер:

Негізгі:

5.5.1. Генетика. Под ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006.

5.5.2. Гинтер Е. К. Медицинская генетика. М.: Медицина, 2003.

5.5.3. Қ уандық ов Е.Ө., Аманжолова Л.Е. Молекулалық биология негіздері (дә рістер жинағ ы).

Алматы: Эверо, 2008. 224 б.

5.5.4. Муминов Т.А., Куандыков Е.У. Основы молекулярной биологии (курс лекций). Алматы: Эверо, 2009. 204 с.

5.5.5. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003. 544 с.

5.5.6. Аманжолова Л.Е. Жалпы жә не медициналық генетиканың биологиялық негіздері. Алматы, 2006.

5.5.7. Қ уандық ов Е.Ө., Ә білаев С.А. Медициналық биология жә не генетика. Алматы, 2006. 356 б.

5.5.8. Қ уандық ов Е.Ө., Нұ ралиева Ұ.Ә. Негізгі молекулалық -генетикалық терминдердің орысша-қ азақ ша сө здігі. Алматы: Эверо, 2012. 112 б.

Қ осымша:

5.5.9. Жимулев И.Ф. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск: Сиб.унив. изд-во, 2007. 479 б.

5.5.10.Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л. Ньюссбаум, Родерик Р. Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред. акад. РАМН Н. П. Бочкова. М., ГЭОТАР-Медиа, 2010. 620 с.

5.6. Бақ ылау сұ рақ тары (кері байланыс):

5.6.1. Протоонкогендер деген не?

5.6.2. Қ андай жағ дайларда протоонкогендер онкогендерге айналады?

5.6.3. Канцерогенез кезінде жасушаның бө ліну ерекшелігі қ андай?

5.6.4. Контакталық тежелу деген не?

5.6.5. Вирусты онкогенездің механизмдері қ андай?

Ү ш тілдегі тү сіндірме сө здер: