О н а л т ы н ш ы т а р а у. Бенедикт ағай түскі асқа қайтпағасын, миссис Уэлдонның тынышы қаша бастады

МГАННГА (БАҚ СЫ)

Бенедикт ағ ай тү скі асқ а қ айтпағ асын, миссис Уэлдонның тынышы қ аша бастады. Сақ алды сә би қ айда жоғ алып кетті екен? Миссис Уэлдон оны факториядан шығ ып қ ашады дегенді ойына да алғ ан жоқ -ты. Ол немере ағ асының сырына қ анық. Егер ол қ аша қ алғ ан кү нде қ аң ылтыр қ албырындағ ы коллекциясы артында қ алатын болса, бостандық тан ү зілді- кесілді бас тартуында сө з жоқ. Бірақ ғ алымның Африкадан жинағ ан табыстарын салғ ан қ аң ылтыр қ албырына ешкім тимеген-ді. Бенедикт ағ ай ө з ық тиярымен ө зінің энтомолог қ азынасынан айрылмақ емес жә не бұ лай ойлаудың ө зі орынсыз.

Ә йтсе де Бенедик ағ ай Альвец факториясында жоқ боп шық ты.

Миссис Уэлдон сол кү ні, 17 шілдеде ұ зақ ты кү н тү кпір- тү кпірді тінтіп немере ағ асын іздеумен болды. Кішкентай Джек те, Халима да іздесіп жү р. Бірақ олардың бұ л іздеуі бекер ә урешілік еді.

Миссис Уэлдон Бенедикт ағ айды қ ұ л саудагерінің бұ йрығ ымен факториядан шығ арып басқ а жақ қ а ә кеткен болар деген қ орытындығ а келді. Альвецтің мұ нысы қ алай? Ол Бенедикт ағ айды қ айтпек екен? Мү мкін, оны базардағ ы барактардың біріне апарып қ аматқ ан шығ ар? Ғ алымның кенет жоғ алуы – мү лдем тү сініксіз уақ иғ а. Негоромен жасасқ ан шартта, Альвецті Мосамедеске апарып, Джемс Уэлдонғ а ө ткізіп, жү з мың доллар ақ ша алатын тұ тқ ындарының біреуі Бенедикт ағ ай еді ғ ой.

Егер Бенедикт ағ айдың жоғ алғ анын Альвец естіп, оның қ андай кү йінгенін миссис Уэлдон кө рсе, бұ л іске қ ұ л саудагерінің ешқ андай қ атысы жоқ тығ ына тү сінер еді. Бірақ Бенедикт ағ ай факториядан ө зі қ ашқ ан болса, ол ө з сырын немере қ арындасына неліктен айтпады екен?

Альвецтің ө зі де, оның қ ызметкерлері де уақ иғ аны тексере келіп, фактория ауласының іргесінен орманғ а шығ атын ү ң гір

– жол бар екенін анық тады. Қ ұ л саудагері «шыбын-шіркей аң шысының» ә лгі тар ү ң гірден шығ ып қ ашқ анына кө зі жетті. Бенедикт ағ айдың қ ашуына ө зі жауапты екенін, тиесілі ү лесінің кемитінін ойлағ анда, қ ұ л саудагерінің ызағ а булығ ып

жын ұ рғ андай қ алшылдағ анын кө рсең!

«Ол ә умесердің ө зі соқ ыр тиынғ а да тұ рмайды, бірақ оның ү шін пә лен мың доллар ү лесім кемитін болды-ау! Ол оң бағ ан менің қ олыма қ айта тү ссінші!» – деп кіжінді қ ұ л саудагері.

Бірақ фактория ішін, орман арасын қ анша тінтіп іздесе де қ ашқ ынның ізін де таба алмады. Ал Альвец ө зі келіп тұ рғ ан олжадан қ ағ ылдым-ау деп санын соқ ты. Бенедикт ағ айдың сырт біреумен байланыс жасауы мү лдем мү мкін емес. Сондық тан да оны ә лгі ү ң гірге кездейсоқ кездесіп, жолдастарын да есінен шығ арып, бостандық қ а шығ уғ а ұ мтылғ ан екен деп шамалауғ а тура келді.

Миссис Уэлдон да уақ иғ аның шындығ ы осылай болар деп есептеді. Бірақ не істегенін ө зі де білмейтін бейшара ғ алымғ а ренжіген жоқ.

«Бейшара-ай! Нендей халге ұ шырады екен?» – деді келіншек ө зіне-ө зі.

Қ оршау астындағ ы ү ң гір сол кү ні-ақ бітелді. Қ алғ ан тұ тқ ындарғ а ү стеме кү зетші қ ойылды.

Сол кү ннен бастап миссис Уэлдон мен бө бегі Джектің тұ рмысы бұ рынғ ысынан анағ ұ рлым кө ң ілсіз ө те бастады.

Жылдың мазика деп аталатын жаң бырлы маусымы сә уірдің ақ ырында аяқ талғ ан, бірақ 19 маусымда жаң быр қ айта жауды. Аспан ә лемін қ ара бұ лт торлап, ү здіксіз қ ұ йғ ан нө серден сел пайда болып, бү кіл Казонде ө лкесін су басты.

Жылдың бұ л уақ ытында мұ ндай лайсаң Орталық Африкада ө те сирек кездеседі.

Саябырламай жауғ ан жаң быр миссис Уэлдонның дің кесіне тиді, ө йткені оның кү н сайынғ ы аулағ а шығ атын серуеніне кедергі жасап, ү йде отырып қ алды. Ал жергілікті халық қ а бұ л кө ріне келген апат қ ырсық боп тиді. Пісуі жетіп оруды ғ ана кү тіп тұ рғ ан ойпат жерлердегі егін біткеннің бә рін тасқ ын басып кетті. Қ апыл киліккен апаттың салдарынан ең бектері зая болып, егісінен айрылғ ан халық қ а ашаршылық қ аупі тө нді. Королева Муана мен оның министрлері тө ніп тұ рғ ан қ атерден қ алай қ ұ тылудың амалын таппай естері шық ты.

Олар сиқ ыршылар мен бақ сы-балгерлер мына апатқ а қ арсы бірер амал табар деп ү міттенді. Бірақ жергілікті бақ сы- қ ұ шнаштардың ә рекеті ү шкіріп ұ шық тап, ауру емдеуден арығ а бармайтын-ды, сондық тан олардың қ олынан тү к келмейтіні айдан анық. Мұ ндай жойқ ын апатты тоқ тату тек жаң быр шақ ырып, жай тү сіріп, торлап тұ рғ ан бұ лтты таратып жібере алатын адуын сиқ ыршының ғ ана қ олынан келеді.

Жергілікті бақ сы-балгерлер мен сиқ ыршылар апаттың бетін қ айыруғ а ә рекеттеніп аласұ ра сарнап, қ оң ырауларын гү лдірлетіп, сылдырмақ тарын сылдыратты. Аспанғ а қ арап адам тү сінгісіз бірдең елерді айтып ә упілдеген болды. Би билеп, сарай тө релерінің бетіне ү шкіріп, неше алуан ырым істесе де, табиғ ат ө з ісінен танар емес. Бұ лтқ а орнап алғ ан

«жын-перілерді» айдап шығ арудың ешқ андай мү мкіндігі табылмай-ақ қ ойды. Ә лгі бақ сы-қ ұ шнаштардың кү ллі ә рекеті бостан-бос ә урешілік болды.

Жағ дай кү ннен-кү нге нашарлай тү сіп, тіптен жаманғ а айнала бастады. Муана королева Солтү стік Анголадағ ы бір атақ ты сиқ ыршы-бақ сыны шақ ырың дар деп бұ йырды министрлеріне. Ол қ ұ шнашты Казонде халқ ы бұ рын-соң ды кө рген емес, сондық тан оғ ан деген сенімі мол. Ол нені де болса дуалай алатын ә йгілі сиқ ыршы еді.

Атақ ты бақ сы 25 маусым кү ні таң ертең салтанатпен Казондеге кірді. Бірінің ү ніне бірі қ осылғ ан ұ сақ қ оң ыраулар шылдыры бақ сының қ алағ а келгенін хабарлады. Ол тұ п-тура

базар алаң ына қ арай тартып еді, сол сә тте оны жергілікті халық тар тобы қ оршап алды. Сол кү ні бұ лт оншалық ты қ ою емес, жел ың ғ айы ө згергелі тұ рғ ан тә різді. Мына жақ сылық ырым сиқ ыршының келу қ арсаң ына тұ стас келіп, бақ сының керемет иесі адам екендігі жайлы лақ ап ә ң гімелер тарала бастады, сө йтіп, оғ ан жергілікті халық қ ұ дайдай сеніп қ алғ ан. Сиқ ыршының сырт пішіні кө з тартарлық тай ірі еді. Ө зі аса қ айратты болғ андай, тұ лғ алы, биіктігі алты фут келетін,

екі иығ ына екі кісі мінгендей, таза қ анды негр болатын.

Жаң а бақ сының асқ ақ келбеті бірден-ақ жұ ртты таң қ алдырып, оны қ ұ рметтей бастады.

Басқ а бақ сылар ә детте ү шеу, тө ртеу болып, толып жатқ ан жә рдемшілерін ерте келетін-ді. Ал мына бақ сы қ асында қ оқ ыр-соқ ыры жоқ, жалғ ыз келді. Оның тө сі ақ балшық пен жолақ -жолақ кесте салынып шұ барланып қ алғ ан. Бө ксе жағ ы шө птен тоқ ылғ ан белдемшемен қ ымтаулы. Мойнында ә р тү рлі қ ұ стың бас сү йегінен жасалғ ан алқ а, басында қ ұ с қ ауырсынын қ адағ ан киіз қ алпақ, белінде бірнеше ұ сақ қ оң ырау қ адағ ан жалпақ қ айыс белдігі бар. Бұ л қ оң ыраулар испан қ ашырының ер-тұ рманы сияқ ты, аттағ ан сайын сылдыр қ ағ ады. Африкалық бақ сылардың жиынғ а киіп баратын салтанатты киімдерінің тү рі осындай-ды.

Оның бақ сылық ө неріне қ ажетті басқ а да толып жатқ ан бө лек-салақ заттарын – ұ лу қ абық тары, тұ марлар, ағ аштан ойылып жасалғ ан неше тү рлі бейнелер, буддалар табынатын тағ ы бірдең елер, домалақ тағ ан ә лі, осы сияқ ты қ оқ ыр- соқ ырлар ү лкен кә рзең кеге толтырулы еді.

Жиналғ ан топ кешікпей-ақ жаң а бақ сының тағ ы бір ерекшелігін байқ ады. Ә улиеміз сақ ау екен. Бірақ алып бақ сының сақ аулығ ы жабайылардың ө зіне кө рсете бастағ ан қ ұ рметін арттыра тү сті. Ол ешқ андай мазмұ ны жоқ, сиырдың мө ң ірегені сияқ ты біртү рлі ғ ажап ү н шығ арды. Жергілікті халық тар бұ л парық сыз ү нді сиқ ырдың сә тті болуына себебі тиеді деп жоритын-ды.

Бақ сы ө зінің сиқ ырын алдымен базар алаң ын біртү рлі салтанатты би билеп шығ удан бастады. Бақ сы қ ұ тырына

зіркілдегенде, беліндегі қ оң ыраулары да қ атты сылдырлап ү н қ осады. Жиналғ ан топ бақ сының ә рбір қ имылына еліктеп, басшысының соң ынан шұ бырғ ан маймылдар сияқ ты, оның соң ынан ере берді. Бақ сы кенет базар алаң ынан шығ ып Казонденің ү лкен кө шесіне бұ рылды да, королева сарайына қ арай тартты.

Муана королева жаң а бақ сының келіп қ алғ ан хабарын естіп барлық сарай адамдарын ілестіре сиқ ыршының алдынан шық ты.

Жаң а бақ сы басы жерге жеткенше иіліп королевағ а тә жім етті де, иығ ын керіп сіресе қ алды. Ол тез жылжып бара жатқ ан аспандағ ы бұ лтқ а қ арай қ олын созды. Батысқ а таман кө шіп бара жатқ ан бұ лтты кө рсетіп, шығ ыс жақ тан қ айта оралып келеді дегендей, қ олымен алыстан орап, тез-тез ымдап королевағ а тү сіндірген болды. Бұ лттың айналып кө шуін ешқ андай кү ш тоқ тата алмайды.

Жаң а бақ сы мө лиіп тұ рғ ан барлық қ ала халқ ы мен сарай адамдарын кенет таң қ алдырып, Казонденің қ ұ діретті ә міршісінің білегінен шап беріп ұ стай алды. Бұ л сияқ ты шектен шық қ ан сорақ ылық қ а сарай адамдарының бірсыпырасы кедергі жасағ ылары келіп еді, бірақ алып бақ сы ө зіне жақ ындауғ а батылдық еткен батылсымақ ты желкесінен алып жоғ ары кө терді де, бір жақ шетке атып жіберіп еді, ә лгі бейшара он бес қ адамдай шеткері барып тарс ете тү сті.

Бақ сының мына ісін ұ натып қ алғ андай тү р білдіріп королева бетін тыржитты. Оның мұ нысы сыпайы кү лкісінің белгісі еді. Бірақ королеваның ізгілікке бейімделген ық ыласына бақ сы ілтипат етіп қ арағ ан да жоқ, оны жетектей жө нелді. Топталғ ан жұ рт дү рлігіп олардың соң ынан ерді.

Бақ сы тез-тез аттап Альвецтің факториясына қ арай беттеді. Кешікпей-ақ қ оршау қ ақ пасына жетіп еді, қ ақ па жабық екен. Бақ сы кү шке салмай-ақ қ ақ паны иығ ымен қ ағ ып жібергенде, топсасы жұ лынып, екі қ анаты шалқ асынан тү сті. Бақ сының кү шіне сү йсінген королева фактория ауласына онымен бірге кірді.

Қ ұ л саудагерінің ө зі де, оның солдаттары мен қ ұ лдары да қ ақ па ашуды кү тпей сындырып кірген озбыр бақ сығ а бас салғ алы ың ғ айлана бастап еді, бірақ сиқ ыршығ а королеваның ө зі еріп келе жатқ анын кө ріп, қ ұ рмет кө рсеткен боп мү лә йімси қ алды.

Тү кке тұ рғ ысыз бір жындығ а соншалық ты қ ұ рмет кө рсетуге королева неліктен мә жбү р болғ анын қ ұ л саудагері сұ райын деп еді, бірақ оғ ан бақ сы мұ рша бермеді. Сиқ ыршы топырлағ ан халық ты бір жақ қ а ығ ыстырып ортаны кең ітті де, бұ рынғ ысынан бетер тездете ымдай берді. Бақ сы бұ лтқ а қ арай жұ дырығ ын тү йіп, сиқ ыр оқ ығ ан болды. Бұ лтты кү шпен тоқ татып тұ рғ андай тү р кө рсетіп, ұ ртын томпайтып пә рменімен аспанғ а қ арай ү ріп кеп жіберді. Оның тү ріне қ арағ анда, аспандағ ы су буын ө зінің демімен таратып жіберуге шамасы келетін сияқ ты еді.

Талантты актердің тамаша атқ арғ ан рө ліне еліктеген, не болса соғ ан илана беретін надан королева бақ сы не істесе, соны қ айталай берді. Сақ аудың мың қ ылдап, мің гірлегені, айқ айлап сарнағ аны қ иналғ ан жұ рттың қ ұ лағ ын тұ ндырды.

Сақ ау сиқ ыршының мұ нысы не ө нер екен, бұ лт ыдырап аспан жадырады ма? Оның сиқ ыры бұ лтты тү ріп алысқ а айдап жібере алды ма? Жоқ, керісінше болды. Королева мен жиналғ ан жұ рт жын-пері жең ілді деп тұ рғ ан минутта аспанның қ абағ ы бұ рынғ ыдан бетер тү йіле тү сті, жел айдап қ аң ғ ыртқ ан жаң быр тамшылары тама бастады.

Манадан бері ү міттеніп тұ рғ ан халық тың кө ң ілі лездің арасында қ айтайын деді. Жаң а бақ сының бұ рынғ ы бақ сылардан артық тығ ы болмады. Топырлағ ан жұ рт оғ ан ызалана қ арап тұ р. Королева қ абағ ын тыржитты – бұ л бақ сығ а тө нген қ атердің белгісі, бақ сы ең аз дегенде екі қ ұ лағ ынан бірдей айрылуы мү мкін. Жергілікті халық тар бақ сыны айнала қ оршап алды. Тү йілген жұ дырық тар жоғ ары кө терілген. Енді болмағ анда бақ сығ а бір тық ыр таянып еді, бірақ тосын пайда болғ ан бір уақ иғ а халық тың ыза толқ ынын басқ а арнағ а аударып жіберді.

Бақ сының басы топырлағ ан тобырдан анағ ұ рлым жоғ ары тұ р, қ олын кенет аспанғ а кө теріп, Альвец факториясының ішіне қ арай созды. Оның бұ л ымдауы халық қ а ә сер еткені сонша, бә рі де фактория жақ қ а бұ рыла қ алды.

Миссис Уэлдон жұ рттың айқ ай-шуын естиді де, бө бегін ертіп тысқ а шығ ады. Оларды кө рген сиқ ыршы сол қ олын соларғ а қ арай сілтеп, оң қ олын кө кке кө терді.

Апатқ а себепші болғ ан кү нә һ ар адамдар табылды! Кү нә һ арлар ақ нә сілді ә йел мен оның баласы! Кү ллі пә ле осылардан таралғ ан! Ө здерінің тұ манды жерінен бұ лт шақ ырып, Казонде жеріне апат, ашаршылық келтірген осылар!

Бақ сы лә м деп тіл қ атпады, бірақ оның айтайын дегенін жұ рттың бә рі тү сініп тұ р.

Муана королева миссис Уэлдон жақ қ а ызғ арлана қ арап қ олын созды. Топырлағ ан тобыр ашына шулап, тұ тқ ындарғ а тап берді.

Миссис Уэлдон ө летін сағ атым жетті деді ішінен. Кішкентай Джекті бауырына қ ысып, ескерткіш бейне сияқ танып қ ұ тырынғ ан тобырдың алдында қ ыбырлауғ а шамасы келмей сілейді де қ алды.

Бақ сы ә йелге қ арай жү ріп еді, жабайылар ығ ысып оғ ан жол берді. Олар бақ сыны апаттың себепшісін тапқ аны былай тұ рсын, тіптен оның емін де тапты деп тү сінді. Мың дағ ан ақ ша болғ алы тұ рғ ан тұ тқ ынының ө мірін ойлап, не істерін білмей сасып қ алғ ан Альвец те оғ ан қ арай бірнеше аттап ілгері жү рді.

Бақ сы кішкентай Джекті анасының қ олынан жұ лып алып, аспанғ а кө терді. Баланы жерге ұ рып быт-шытын шығ арып, рухты риза қ ылғ алы тұ рғ ан бір қ аныпезер жендет сияқ ты еді.

– Миссис Уэлдон шың ғ ырып жіберді де, селк ете тү сіп есінен танды. Бақ сы королевағ а ымдап ә лденелер айтқ ан болды да, оның айтайын дегенін королева тү сіне қ алса керек, бейшара ә йелді кө теріп алып, баланы да қ олтығ ына қ ысып жө неле берді. Зә ресі ұ шқ ан халық оның алдынан серпіле шегініп жол ашты.

Альвец жындана жаздады. Алдымен мың дағ ан доллар ақ ша болғ алы тұ рғ ан тұ тқ ындарының біреуінен айрылып еді, енді қ алғ ан екеуінен, ең қ ымбаттысынан кө збе-кө з айрылғ алы тұ р. Оның тегін олжадан мол ү лес алу ү міті де осылармен бірге кеткені ме? Жоқ, дү ние жү зіне жаң адан топан қ аптап, Казонде қ аласын бү тіндей су басса да, Альвецтің бұ л қ орлық қ а кө нуі мү мкін емес.

Ол тұ тқ ындарын айырып алғ ысы келіп еді, бірақ жұ рттың қ аһ ары ө зіне қ арай ойысты. Альвецті ұ стаң дар деп бұ йырды сақ шыларына королева. Бұ л ә рекетінің қ ымбатқ а тү сетінін байқ ағ ан қ ұ л саудагері, бө гелектеген жылқ ыша шұ лғ ып, момақ анси қ алды. Бірақ ол бастығ ы королеваның ө зі болып бұ қ арасының бә рі не болса соғ ан илана беретін надандығ ын іштей сезіп, қ атты қ ынжылды.

Жабайылар шынында да ақ адамдардың ала келген жаң бырлы бұ лты ө здерімен бірге кетеді деп сенген-ді. Сиқ ыршы, жын-перілерді жат адамдардың қ анымен риза етеді, халық қ а соншалық ты ә бігер келтірген Казонде ү стіндегі жаң бырлы бұ лтты айдап жібереді деп иланғ ан-ды олар.

Бұ л кезде сиқ ыршы ө зінің «қ ұ рбандығ ын» қ олтығ ына қ ысып ә кетіп бара жатты, алып бақ сы бала мен ә йелді қ аң бақ қ ұ рлым ауырлайтын емес. Екі лақ ты қ абат тістеп қ ашып бара жатқ ан арыстан сияқ ты еді ол. Кішкентай Джек қ орық қ анынан жапырақ тай қ алтырады, шешесі есін жия алмай ә лі талып жатыр. Ақ адамдарғ а қ аһ арын тіккен тобыр у-шу болып бақ сының соның ан еріп бара жатыр.

Сиқ ыршы факториядан шығ ып, Казондені кесіп ө тіп, бірқ алыпты нық аттап ү ш мильден астамырақ жер жү рді де, орманның қ алың дағ ан жеріне жетті. Соң ынан ерген жабайылар біртіндеп қ ала бастады. Ақ ырында бақ сының жалғ ыз қ алғ ысы келгенін ұ қ са керек, ең соң ғ ы жабайы да кейін қ айтты.

Бақ сы солтү стікке қ арай ағ ып жатқ ан қ атты ағ ысты ө зеннің сағ асына жеткенше артына бұ рылып қ арағ ан да жоқ, ілгері

қ арай адымдаумен болды. Ол қ ойнаудың сү йірленген жеріне жетті де қ алың бұ таның арасынан ү стін шө пшекпен жауып жасырып қ ойғ ан ө зінің қ айығ ын тапты.

Сақ ау сиқ ыршы қ олтығ ына қ ысып ә келген екі

«қ ұ рбандығ ын» қ айық қ а тү сірді де, қ айық ты итеріп жіберіп еді, қ атты ағ ыс кішкене қ айық ты ағ ызып ала жө нелгенде, сақ ауымыз самбырлап сө йлеп қ оя берді:

– Капитан Сэнд, миссис Уэлдон мен кішкентай Джекті сізге кө рсетуіме рұ қ сат етің із! – деді ол. – Енді біз ө з жө німізге кете берейік. Мейлі, ә лем жү зіндегі барлық бұ лт мына есерсоқ тардың тө бесінен сел боп ақ тарылсын!