ТҮРЛІ УАҚИҒАЛАР

Қ айық ендігі сегіз тә улікте де ағ ысты қ уалай ақ ты. Бұ л кү ндерде айтарлық тай уақ иғ а бола қ ойғ ан жоқ. Ө зен кө пке дейін жыныс орманның ортасын аралап ақ ты. Сосын орман таусылып, ө зеннің екі беті ұ шы-қ иыры жоқ балқ ашты қ опағ а айналды.

Бұ л жер де қ ұ нарсыз екен. Дик бұ ғ ан ренжіген жоқ, ренжігенде қ айтсін. Қ ұ нарсыз болғ анымен қ опаның арасы толып жү рген бө кен екен. Бұ л момақ ан жануарлар кеш болысымен мекенін арыстан мен қ абыланғ а қ алдырып, ө здері ашық далағ а шығ ып кететін кө рінеді. Қ аншама кө п болғ анымен жолаушылар кү ні бү гінге дейін орманда жыртқ ыштармен кездескен жоқ -ты.

Дик Сэнд кү н сайын қ айық ты ө зен жиегіне тоқ татып, тү скі тамақ тың артынан қ ұ рлық қ а шығ ып жү рді.

Кішкене отрядқ а азық қ орын жаң ғ ыртып алу ө те қ ажет. Қ аң ырап жатқ ан бұ л елсіз даладан тү земдіктердің негізгі азығ ы болып саналатын жеміс, не маниок, не сорго, не маис сияқ ты дә н табу мү мкін емес. Мұ нда бұ л азық тық ө сімдіктердің бә рі де бар, бірақ олар жабайы ө скендіктен азық тық қ а жарамайды. Мылтық атып аң ауласа, біз мұ ндалап ө здерін тү земдіктерге білдіріп алады. Ә йтсе де Дик Сэнд аң аулауғ а мә жбү р болды.

Жолаушылар інжір ағ ашының қ у бұ тағ ын жарып, оның қ уысына таяқ тығ ып, таяқ ты ұ ршық ша шапшаң айналдырып ұ шқ ын шығ арып от жақ ты. Олар от жағ удың бұ л ә дісін жабайылардан ү йренген-ді. Сө йтіп, бө кен етін отқ а қ ақ тап, бірнеше кү нге жетерлік қ ор жасап алды.

Шілденің тө рті кү ні Дик Сэнд бір қ аманы бір атқ анда мұ рттай ұ шырды. Қ ама – бө кеннің бір тү рі, басы сопақ тау, арқ асына қ арай шалқ ая біткен кішкене ғ ана мү йізі болады. Алдынан қ арағ анда қ аманың мү йізі бестік (V) рим цифрына ұ қ сас. Қ ашқ ындар қ аманың етін жоғ ары сапалы деп бағ алады.

Кү н сайын тү нгі демалыста тоқ тап жә не кү ндіз аң аулауғ а аялдағ андық тан сегізінші шілдеге дейін жолаушылар не бары жү з мильдей-ақ жол жү рді. Дегенмен Орталық Африка ү шін жү з миль деген аз жол емес. Мына ө зен Дик Сэндке ұ шы- қ иыры жоқ ұ зын боп кө рінді, мұ нымен тө мен ағ а берсе, ө здерінің қ ай жерден барып шығ атынын ойлануы керек. Бұ л ө зенге бү гінге дейін бірнеше тараулар келіп қ ұ йды. Сонда да болса ө зен арнасы ешқ андай кө беймеген тә різді.

Алғ ашқ ыда ө зен тіп-тіке солтү стікке қ арай ағ ып еді, енді солтү стік-батысқ а қ арай бұ рылды.

Жолаушылар ө зеннен де азық алып тұ рды. Олар ұ зын шырмауық тан қ армақ бау жасап, ұ шына ілмешекті тікен байлады. Сө йтіп, олар санджек деген еті аса дә мді ұ сақ балық ты, кептірілген кү йінде ұ зақ қ а шыдайтын узак деген балық ты, кішкене дағ ала балық тарын ұ стап жү рді.

Шілденің тоғ ызы кү ні кү ндіз Дик Сэндтің аң шылық қ ұ мары ө зін жазымғ а ұ шырата жаздады. Жасө спірім ө зен жағ асында жалғ ыз ө зі бұ та арасындағ ы жыныстан мү йізі қ ылтиып кө рінген бір қ аманы аң дып жү рген. Қ аманы атып жіберген кезде қ айдан пайда бола қ алғ анын сайтан біліп пе, ө зінен отыз қ адамдай жерден ө те ү рейлі басқ а бір аң шы шығ а келді. Мү мкін, ол да ү лес алғ алы келген болар. Шамасы, ол ө зінің аң дып жү рген аң ын басқ а біреуге бергісі келмесе керек. Бұ л аң шы биіктігі кем дегенде бес фут келетін бір шомбал арыстан еді. Жыртқ ыш аң бір секіргенде Диктің атып қ ұ латқ ан қ амасының қ асына барып тү сті. Бейшара жануар жыртқ ыштың салмақ ты табанының астында дірілдеп бү рісіп жатыр.

Диктің мылтығ ында оқ жоқ. Қ айта оқ тайын деп қ армана бастағ анда арыстан оны кө ріп қ алды. Ендігі істейтін бірден- бір амалы – тұ рғ ан жерінде қ ыбыр етпей тұ рып қ алу ғ ана. Бұ лай етуге Диктің сабыры жетті. Ол не қ ашуғ а, не мылтығ ын қ айта оқ тауғ а қ амданғ ан жоқ.

Арыстанның екі кө зі қ ызыл кө рген мысық тай боп қ анталап Диктен айрылмады. Жыртқ ыш ө зінің аяғ ы астында тыпырлап жатқ андайын олжағ а ү ң іле қ арады да, қ ыбыр етпей сілейіп

тұ рғ ан екінші олжағ а кө зінің қ иығ ын салды. Екеуінің қ айсысы тиімді деп безбендеп тұ рғ ан тә різді еді.

Осы арбасумен екі минуттай уақ ыт ө тті. Арыстан Дикке қ адала қ арап қ алғ ан. Дик те оғ ан кірпік қ ақ пай қ арап тұ р.

Ақ ырында арыстан екі олжаның біреуін қ алады. Ол ө лген қ оянды тістеп ә кетіп бара жатқ ан ит сияқ ты, қ аманы тістеп алып қ алың ғ а сің іп ғ айып болды. Арыстан сабау қ ұ йрығ ымен бұ таны сабалап, орманғ а кіріп бара жатқ анда, Дик тұ рғ ан жерінде тұ ра беріп еді.

Дик Сэнд сақ тық етіп тағ ы да біраз тұ рып, арыстанның сыбдыры ө шкен соң жолдастарына қ айтып келді. Ол соншалық ты жантү ршігерлік қ ауіптен қ азір ғ ана қ ұ тылып келгендігін жолдастарына айтқ ан жоқ -ты. Егер қ ашқ ындар ө зенмен жү збей, даламен немесе жыртқ ыш андары кө п қ алың орманды аралап жү рсе, ендігі олардан ешкім тірі қ алмағ ан болар еді.

Бұ ларғ а ә лі кү нге адамзат ә улетінен ешкім кездескен емес. Ө зен жағ алауында адам мекенінен тү к те жоқ, қ аң ырап жатыр. Бірақ адамы кө рінбегенімен кө шкен елдің ізі талай рет кездесіп еді. Егер тә жірибелі саяхатшылар болса, айналасына сү ттіген ө сіп кеткен адам мекенінің қ ирағ ан қ алдығ ына, кең алқ аптың ортасына жалғ ыз ө скен інжір ағ ашына кө з салып, бір кездегі кө п халық ты қ ыстақ тың жұ рты екенін, жалғ ыз інжірді тү земдіктердің ә улие ағ ашы екенін бірден-ақ білер еді. Бір қ ыстақ тың басшысы ө лсе, оның халқ ы мекен еткен жерін тастап, жаң а қ онысқ а кө шіп барып орналасатын ә дет-ғ ұ рып африкалық рулардың бә рінде де бар.

Орталық Африканың басқ а ө лкелерінде ү й салмай, жертө ле қ азып алып сонда тұ ра береді. Бұ л жердің халқ ы да солардың ү лгісімен кү нелтуі ық тимал. Жабайы халық тар адамзат дамуының ең тө менгі сатысында. Ү ң гірінен тек тү нде шығ атын жыртқ ыш аң дар сияқ ты, бұ лар да ү йлерінен тү нде шығ ады, жыртқ ыштармен кездесу қ андай ү рейлі болса, бұ лармен кездесу де сондай қ ауіпті.

Бұ л жердің халқ ы адам жеушілер руынан екеніне Диктің кү мә ні қ алмады. Дик жағ алауғ а шығ ып аң аулап жү рген кезінде адам жеушілердің ә лдеқ алай тап бола қ алуы ғ ажап емес. Сондық тан ол мү мкіндігі болғ анынша жағ алауғ а сирек шығ атын-ды жә не қ ашан да болса аң ғ а кетерінде, болмашы ғ ана қ ауіптің белгісі білінсе, мағ ан қ арайламаң дар, дереу қ айық ты ө зеннің ортасына алып кетің дер деп ә сіресе Геркулеспен сө з байласатын. Геркулес оның талабын орындауғ а уә де бере тұ рса да, Дик жағ алауда жү рген кездерде ол ө те абыржуда болатын. Ө зінің бұ л жағ дайын миссис Уэлдонғ а білдіргісі келмей тырысады-ақ, ә йтсе де жас ә йел мұ ның бә рін сезіп жү ретін-ді.

10 шілде кү ні кешкісін Дик пен Геркулеске қ орқ ынышты минуттар кешуге тура келді. Алыстан ө зеннің оң жақ жағ асынан бағ ана қ ағ ып, су ү стіне салынғ ан бірсыпыра қ ұ рылыстар кө рінді, оның ү стінде отыз шақ ты лашық бар. Ө зен ағ ысы қ айық ты тұ п-тура ә лгі қ ұ рылысқ а қ арай айдап келе жатыр. Бір жақ жиекке таман жалтарудың мү мкіндігі болмай қ алды, ө йткені ө зеннің сол жақ жиегінде қ айық ө терліктей жол жоқ, судан сорайып шығ ып тұ рғ ан тастар кө рінеді.

Қ ыстақ та адам болуғ а тиіс. Ө зен бетін біртү рлі мұ ң ды ә н тербеткендей. Кейбір лашық тардан жылтырағ ан от кө рінеді. Жабайылардың бағ аналар арасына ау қ ұ рып қ оятын қ ашанғ ы ә деті. Егер ескі ә деттерін істеп, мұ нда да ау қ ұ рып қ ойғ ан болса, жолаушылардың халі жаманғ а айналады. Ө йткені қ айық ауғ а шырмалады, оны қ ашан жазып алғ анша, қ ыстақ

адамдары тү гел жиналып та болады.

Дик Сэнд тұ мсық та сыбырлап команда беріп тұ рғ ан. Тү н айлы, жарық еді. Бұ л жағ дай қ айық ты басқ ару ісін оң айлатумен қ атар оны адам кө зіне тү сіретін болды.

Қ орқ ынышты минут жетті. Кө пір ү стінде суғ а тақ ала ү ң іліп екі тү земдік отыр. Ағ ыстың ық палына берілген қ айық ә лгі екеуінің арасынан ө туге тиіс. Тү земдіктердің қ айық ты байқ амай қ алуы мү мкін емес. Олар аттан салса, қ алай болады?

Тү земдіктер ә бігерлене бастағ ан кезде қ айық пен бағ ананың арасы не бары жү з футтай-ақ жер қ алғ ан. Жабайылардың біреуі ұ шып тұ ра келіп қ асындағ ы жолдасына ағ ып келе жатқ ан

«кө шпелі аралды» кө рсетті. Олардың шырмауық тан тоқ ылғ ан ауды суғ а салғ аны сол-ақ еді, аудың парша-паршасы шығ ып бү ліну қ аупі тө нді.

Сол сә тте екеуі асығ ып-ү сігіп ауды судан шығ ара бастады. Олар ө здерінің ауылдастарын жә рдемге шақ ырып аттандап жатыр. Бірнеше жабайылар лашық тарынан жү гіре шығ ып кө пірге келді де, ауды судан шығ аруғ а жанталаса кірісті.

Диктің сыбырлап берген командасы мен Геркулес ескегінің болмашы шылпылынан басқ а қ айық ішінде дыбыс жоқ, тым- тырыс. «Кө шпелі аралды» қ айық деп сезерліктей белгі жоқ - ты. Кішкентай Джек абалап жібермесін деп кішкене қ олымен Дингоның аузын басып отыр. Су ақ ырын барып бағ анағ а соғ ылды. Кө пір ү сті жабайылардың айқ ай-шуымен алай-тү лей. Егер қ айық бағ ана арасындағ ы ашық қ а жеткенше, жабайылар ауды судан шығ арып ү лгірсе, жағ дайдың сә тті аяқ талғ аны. Егер олар ауды шығ арып ү лгіре алмаса, қ айық ауғ а тіреледі де, жолаушылар тү п-тү гел жабайыларғ а тұ тқ ын болып, қ ұ рып кету қ аупі бар. Қ айық ты тоқ татуғ а да, немесе басқ а жақ қ а бұ руғ а да Диктің мү мкіндігі болмай қ алды: қ арсы алды қ аз- қ атар самсап тұ рғ ан бағ ана, екі жағ ы қ ұ з, ө зеннің осы арасы қ ысаң, ағ ысының қ атты жері еді.

Қ айық кө пірдің дә л астына кіре берген сә тте – бұ л не деген бақ ыт десең ізші! – жабайылар ақ ырғ ы кү шін салып ауды судан шығ арып алды. Бірақ қ айық ү стіндегі шө п қ алқ а кө пір ағ аштарына ілініп, сыпырылып қ алды.

Жабайылардың біреуі шың ғ ырып жіберді. Ол оң бағ ан қ алқ а астың да жасырынғ ан адам барын байқ ап қ алғ ан болар ма? Ә лде адам кө ргенін серіктеріне білдіргені шығ ар? Ә рине, солай болуы мү мкін.

Не болса ол болсын, жолаушылар қ ол жетер жерден ұ зап кетті. Қ атты ағ ыс қ айық ты алғ а қ арай анталатып, бағ ана ү стіндегі қ ыстақ оттары ә п-сә тте алыста қ алды.

– Сол жақ жағ ағ а таман тарт! – деп команда берді Дик Сэнд ә лденеден қ ауіпті ескеріп. – Ол жақ та су астының тастары жоқ.

– Сол жақ жағ ағ а! – деп Геркулес оның командасын қ айталады да, қ айық ты кілт бұ рды.

Дик Сэнд қ айық тың артына барып кейін қ арай бұ рылып тұ рды да, су бетіне тү скен айдың жарығ ымен кейінгі жақ қ а тесіле қ арады. Бірақ қ аншама қ араса да кү дікті қ ауіп кө ре алмады. Бұ ларды қ уып келе жатқ ан бірде-бір қ айық жоқ. Шамасы, жабайыларда қ айық та жоқ болғ аны ғ ой.

Ертең гі шақ. Кү н шайдай ашық. Жабайылардан ешқ андай дерек жоқ. Айнала тө ң ірек тым-тырыс.

Сонда да болса Дик Сэнд «сақ тық та қ орлық жоқ» дегенді ескеріп, қ айық ты ө зеннің сол жақ жиегімен ағ ыза берді. Шілденің он бірі кү ні жолаушылар жер тү рінің мү лде ө згере бастағ анын байқ ады. Бұ л арадан, Ливингстонның бір саяхатында зерттеп кеткен Калахари сахарасы сияқ ты, ө зеннің екі беті тұ тасымен кө сіліп жатқ ан жазық дала басталды. Ө зеннің бас жағ ындағ ы қ ұ нарлы алқ аптарғ а ү йреніп қ алғ ан кө зге мына шө л дала ө те-мө те жү деу де тү рсіз кө рінді.

Ал ө зеннің ә лі де болса ұ шы-қ иыры кө рінер емес, кө к лента сияқ танып шұ батылып бара жатыр...

Жемісі жоқ мына қ ұ нарсыз жердің бес адамғ а оң айлық пен азық тауып бере алатын тү рі жоқ. Ескі азық қ оры ада-жұ да таусылып қ алғ ан. Балық аулау кә сібі жарытар емес. Басқ а тү рлі ә рекеттің ың ғ айы жоқ. Бө кен, тағ ы сол сияқ ты шө п қ оректі жануарлар бұ л жерде болмайды екен, мұ нда олар қ оректенетін тү к те жоқ. Шө п қ оректілер болмағ ан жерде жыртқ ыштар да болмайды. Сондық тан бұ рынғ ы қ ұ лақ ү йреніп қ алғ ан арыстан, қ абылан сияқ ты азулы аң дардың бұ л арада ақ ырып-бақ ырғ аны тү нге қ арай естілмейтін болды. Тү н тыныштығ ын тек бақ алардың жаппай бақ ылдағ ан шуы ғ ана бұ затын.

Кү н қ ақ тап тастағ ан ормансыз жазық дала ө зеннің кісі бетін бойлай кө сіліп, шығ ыс пен батыстың кө кжиегін ұ штастырып тұ рғ ан тауғ а барып тірелген. Бұ л жазық далағ а

тек қ ана сү ттіген ө скен, бірақ оның да азық тық қ а жарайтын ү н сияқ ты маң ыз шығ аратын тү рі емес, жарамсыз май шығ аратын тү рі еді.

Дик Сэнд азық мә селесін шешудің амалын таппай қ атты кү йзелді. Геркулес папоротниктің жас сү йрігі мен папирус сабағ ының ө зегін тү земдіктердің азық қ а пайдаланатынын Диктің есіне салды. Миссис Уэлдонның ізіне тү сіп, орманғ а кірген кездерінде Геркулестің ө зі де ә лгі ө сімдіктермен талай кү ндер қ оректенген болатын. Бақ ытқ а қ арай, папоротник пен папирус ө сімдіктері ө зеннің екі бетіне қ алың ө скен екен. Папирустың дә мді ө зегін жолаушылардың бә рі ұ натты, ә сіресе кішкентай Джек сү йсіне жеді.

Дегенмен бұ л азық оншалық ты нә рлі емес, егер Бенедикт ағ айдың жә рдемі болмаса, жолаушылардың халі мү шкілге айналар еді. Бенедикт ағ ай «hexapodes Benedictus» деп ө зінің атын ө лместік мә ң гіге қ алдырарлық табыс тапқ алы бері қ айтадан кө ң ілденіп, рухы кө теріліп қ алғ ан кезі еді. Ғ алым ол жә ндігін сенімді жерге – қ алпағ ының тө бесіне қ ыстырып, ө зінің зерттеу жұ мысын жү ргізе беру ү шін қ айық тың ә рбір тоқ тағ анын пайдаланып жағ ағ а шығ атұ ғ ын. Бір кезде ол қ алың шө птің арасын тінтіп жү ргенінде, аяғ ы астынан бір қ ұ с қ албаң етіп ұ ша жө нелді.

Дик Сэнд ол қ ұ сты атайын деп мылтығ ын кезене беріп еді, ғ алым ағ ай айқ айлап жіберді:

– Атпаң ыз, Дик! Ата кө рмең із! Жалғ ыз торғ айдың еті бә рімізге болса да ү нем болмайды.

– Ең болмаса Джекке ү нем болар еді ғ ой, – Дик Сэнд оқ жетер жерден ұ зай қ оймағ ан қ ұ сты атуғ а қ айта кезеніп еді.

– Жоқ, жоқ! Ата кө рмең із! – деп Бенедикт ағ ай тағ ы да безек қ ақ ты. – Атпаң ыз оны, «кө зеуші торғ ай» деген осы. Ол бізге балдың мол жерін кө рсетеді.

Дик Сэнд кезеген мылтығ ын тө мен тү сірді. Бұ ларғ а бір торғ айдан гө рі бірнеше қ адақ бал тиімді ғ ой. Дик пен Бенедикт ағ ай бір жоғ ары кө теріліп, біресе тө мен шү йіліп, адамдарды соң ымнан ер деп шақ ырғ андай болғ ан торғ айғ а ілесіп жү ре

берді. Олар оншалық ты ұ зағ ан жоқ, сү ттіген ө сімдігінің арасынан іші кеуек бір кә рі ағ аштың тү бірін кө рді. Айнала тө ң ірегі гуілдеп жатқ ан бал арасы.

Бенедикт ағ ай бұ л жарғ ақ қ анаттыларды «ө з ең бектерінің мә уесінен» мақ рұ м еткісі келмеп еді, бірақ оның бұ л пікіріне Дик қ арсы болды. Ол бір қ ұ шақ қ урай жағ ып тү тін тү тетті де, араларды ұ ясынан айдап шығ ып бірсыпыра бал алды. Сосын араның жаң а дамып келе жатқ ан ұ рық тарын «кө зеуші торғ айдың» ү лесіне қ алдырып Бенедикт ағ ай екеуі қ айық қ а қ айтып келді.

Қ айық тағ ылар балғ а аузының суы шұ быра килігіп жатыр, бірақ бал ә п-сә тте ада болды. Бұ лар шілденің он екісі кү ні жағ ағ а шығ ып, тө сеп тастағ ан кілем сияқ ты жер бетін жапқ ан қ алың шегіртке кө рді. Жолаушылар бұ ғ ан дейін аштық тың азабын ә бден тартып еді. Бұ л арадағ ы шегірткелер миллиондап бар, орасан кө п, кей жерлердегі бұ талар мен шө птерді екі қ абат, тіптен ү ш қ абаттан орап алғ ан. Сол сә тте шегірткелерді тү земдіктердің азық қ а пайдаланатыны Бенедикт ағ айдың есіне тү се қ алды. Жолаушылар осы арадан

«аспан жармасынан» мол етіп қ ор жинап алды. Шоқ қ а қ уырылғ ан шегіртке жолаушыларғ а қ ұ нарлы азық болды, мұ ны тіптен ашық пағ ан кісілер жесе де аса дә мді деп мақ тар еді. Бенедикт ағ ай шегірткені аяп кү рсіне отырып ә йтеуір жеді-ау, бірақ кү рсінсе де кө п жеп қ ойды.

Ә рі тә н азабын, бір жағ ынан жан азабын тартқ ызғ ан мына қ асірет тізбегі қ ашан аяқ талар екен! Бірақ бұ л сапар – ағ ысы қ атты ө зенді ағ аш қ айық пен жү зу, орман аралап Гэрристің

«гациендісін» іздегендегідей адамдарды шаршатып қ ажытқ ан жоқ. Сонда да болса кү ндіз аптап кү йдіріп, кешкісін дымқ ыл тұ ман тұ ншық тырып, тү ні бойы кө к шыбын талап, жолаушылардың ә бден зық ысын шығ арды.

Қ ашқ ындар ұ зақ жү зді. Межелі жерге жететін уақ ыт болып еді ғ ой! Дегенмен бұ л саяхаттың шетін Дик Сэнд ә лі кө ре алмай келеді.

Бұ л сапар тағ ы да қ аншағ а созылар екен? Бір жетіге немесе бір айғ а барар ма? Бұ л жұ мбақ тың шешімін болжарлық тай ешбір белгі жоқ.

Егер мына ө зен шынында да Заир немесе Конго болып шық са, оның ағ ысы жолаушыларды тұ п-тура Португалия жеріне апарып енгізер еді, ө йткені ол ел ө зеннің нақ қ ұ яр сағ асына орналасқ ан. Диктің болжалы да осы шама.

Шілденің он бесі, он алтысы, он жетісі жә не он сегізі кү ндері қ ашқ ындар қ айығ ы жалпақ ө зеннің кү містей жарқ ырағ ан бетімен тө мен қ арай ағ а берді. Ө зен жағ алауы енді оншалық ты мә уесіз емес. Бірақ Дик Сэнд ә лі де болса сақ танумен келеді. Шө птен жасалғ ан қ алқ а бұ рынғ ысынша қ айық ты жасырып, ө зен бойлай ағ ып келе жатқ ан қ айық емес, кішігірім кө шпелі аралғ а ұ қ сады.

Тағ ы бірнеше кү н жол азабына тө зсе болғ аны, қ айғ ы- қ асіретті артқ а салатын кү н жетеді.

Бұ л уақ ыттың ішінде олардың ә рқ айсысының жан- қ иярлық тай істеген ерлігі аз болғ ан жоқ. Мұ ның ішінде ерліктің зоры Диктің ү лесіне тиген, бірақ онысын ө зі ескермесе де жолдастары аса бағ алап еді.

Шілденің 18-і кү ні тү нде айта қ аларлық тай зор уақ иғ а болғ ан. Қ айық тағ ылардың бә рі тү п-тү гел қ ұ рып кетудің аз- ақ алдында қ алды.

Тү н ортасы ауып, сағ ат ү штің кезінде, Дик Сэнд алыстан шық қ ан біртү рлі кү ң гірт шуылдағ ан ө рескел дыбыс естіді. Мұ ның қ айдан шық қ ан шуыл екенін ажырата алмай жас капитанның тынышы кетті.

Тү н желсіз тымық еді. Ауа жапырақ селт етпестей желсіз. Миссис Уэлдон, кішкентай Джек, Бенедикт ағ ай тә тті ұ йқ ығ а шомып, қ айық тың тү бінде жатқ ан.

– Мынау жарғ а соқ қ ан тең із толқ ынының шуылы! – деді Геркулес.

Алыптың кө зі қ уанғ анынан жайнап қ оя берді.

– Жоқ, – деді Дик Сэнд басын шайқ ап, – бұ л тең із шуылы емес сияқ ты.

– Тең із болмағ анда ненің шуылы? – деді Геркулес.

– Білерміз, таң атсын. Ә зірге сақ болайық.

Геркулес ө з орнына қ айтып барды. Ал Дик Сэнд тұ мсық та тұ рып бар ынтасын сала ә лгі естілген шуылғ а қ ұ лақ тү рді.

Таң білінісімен ілесе кү н шық ты. Ө зеннің тө менгі жағ ынан жарты мильдей жерден бұ лт сияқ танғ ан буалдыр бірдең е ауада салбырап тұ р. Тұ ман сияқ ты емес, тү рі басқ а. Кү н кө терілісімен ө зенге кө лденең тартылғ ан ә демі кемпірқ осақ пайда болды. Дик Сэнд жаң ағ ы шуылдың мә нісіне енді тү сінді.

– Жағ ағ а тарт, жағ ағ а! – деп Дик Сэнд бар даусымен айқ айлап жіберді. – Алдымызда сарқ ырама – су қ ұ ламасы бар екен! Ана кө рінген бұ лт су «шаң ынан» қ ұ ралғ ан! Геркулес, жағ ағ а тарт!

Дик Сэнд қ ателеспепті. Ө зен арнасы бірден жарланып, терең дігі жү з фут шамасы қ ұ лдилап тө мен ең кейді. Ө зен суы пә рменімен зымырап барып қ ұ рдымғ а қ ұ лап жатыр. Бар-жоғ ы тағ ы да жарты миль жү рсе болғ аны, қ айық тың шың ырау тү біне кетуінде сө з жоқ...