Орғалатын территориялар қоршаған ортаны қорғаудың бір түрі ретінде.

2. Генетикалық ә ртү рлілікті қ орғ ау. Биосфералық резерваттар. Биосфералық резерваттарды дамытудағ ы Севиль стратегиясы. Қ ызыл кітап. Халық аралық ұ йымдардың кұ жаттары.

3. Жердің табиғ и қ орларының сипаттамасы

4. Табиғ и қ орлардың классификациясы жә не онымен адамзатты қ амтамасыз ету проблемасы.

5. Жердің табиғ и қ орларының сипаттамасы: литосфера, гидросфера жә не атмосфера. Табиғ и қ орлардың классификациясы жә не онымен адамзатты қ амтамасыз ету проблемасы.

1.Қ оршағ ан ортаны оң тайлы пайдалану – табиғ атты ұ тымды пайдаланудың теориялық негіздері. Жердің табиғ и ресурстардың сипаттамалары. Литосфера, гидросфера. Атмосфера Табиғ и ресурстардың классификациясысарқ ылатын, сарқ ылмайтын, қ алпына келетін жә не келмейтін Биологиялық ресурстар жә не азық – тү лік қ ауіпсіздігі.

Ресурстар (фран. ressourse қ ұ рал-жабдық, мү мкіндік), босалқ ы қ орлар-табыс, ақ шалай жә не басқ а қ аражат, қ ұ ндылық тар мен олардың кө здері. Негізгі тү рлері: ақ параттық ресурстар-ә леуметтік мә ні бар жә не қ оғ амдық іс-тә жірибеде пайдаланылатын ақ параттық материалдардың сондай-ақ ғ ылыми-техниканың ақ параттық жиынтығ ы.

Материалдық ресурстар – ең бек заттары мен қ ұ ралдары: машиналар мен жабдық, шикізат негізгі жә не қ осалқ ы материалдар, жартылай фабрикаттар, отын аяқ талмағ ан ө ндіріс жә не қ алдық тарды жө ндеуге арналғ ан қ осалқ ы бө лшектер.

Табиғ ат ресурстарына – жер, су, ә уе байлық тары, пайдалы қ азбалар, орман, ө сімдіктер мен жануарлар дү ниесі тү ріндегі табиғ и экономикалық ө ндірістік.

Табиғ ат ресурстарына адам пайдаланатын жә не материалдық игіліктерді жасау ү шін қ олданылатын табиғ ат объектілері жатады.

Табиғ ат ресурстарымен қ атар табиғ ат жағ дайлары ұ ғ ымын да қ арастырамыз. Олардың табиғ ат ресурстарынан ерекшелігі-олар адамның ө мірі мен қ ызметіне ә сер етеді, бірақ берілген кезең де материалдық ө ндіріске қ атыспайды.

Табиғ ат ресурстары мен табиғ ат жағ дайларының арасындағ ы шекара нақ ты емес. Мысалы, ауа егер бұ рын тек табиғ ат жағ дайы болса, қ азір жағ дай жә не ресурс болып табылады.

Ресурстардың жіктелуі. Табиғ ат ресурстарын бірнеше белгілері бойынша жіктейді. Олар атмосфералық, су, ө сімдіктер, жануарлар, топырақ, қ азба байлық тар, энергетикалық жә не т.б. болып бө лінеді. Ең жиі қ олданылатын жіктелу ресурстардың сарқ ылу жылдамдығ ы немесе қ алпына келуіне байланысты.

Ресурстардың сарқ ылуы бойынша жіктелуінің маң ызы-ол адамды қ олданылуы анағ ұ рлым приоритетті ресурстарды пайдалануғ а бағ ыттайды. Оларғ а ең алдымен сарқ ылмайтын ресурстар жатады. Бұ л ресурстарды пайдаланудың қ оршағ ан ортағ а тигізетін ә сері айтарлық тай болмайды. Адам оларды толық пайдалануғ а мү мкіндік беретін жолдарын жасауы қ ажет. Екіншіден, қ алпына келетін ресурстарды пайдаланудың болашағ ы бар. Мысалы, ө сімдіктер, жануарлар.

Сарқ ылатын ресурстарғ а жақ ын кезең де немесе болашақ та қ орының сарқ ылу қ аупі тө ніп тұ рғ ан заттар жатады. Бұ ларғ а ең алдымен қ азба байлық тар мен тірі табиғ ат ресурстары жатады. Ресурстардың сарқ ылуы салыстырмалы ұ ғ ым.

Сарқ ылмайтын ресурстарғ а шексіз ұ зақ уақ ыт пайдалануғ а болатын ресурстар жатады. Мысалы, кү н энергиясы, жел, тең іздің толуы мен қ айта энергиялары. Бұ л жағ дайда да сарқ ылмайтын ұ ғ ымы мен салыстырмалы тү рде айтылады. Себебі, ә рбір ресурс ү шін пайдаланудың шегі болады. Мысалы, белгілі бір мө лшерден артық кү н энергиясын пайдалану жер маң ындағ ы кең істіктің температурасының артуына ә келіп, термодинамикалық дағ дарысты туғ ызуы мү мкін.

Ресурстардың ішінде судың орны ерекше. Су ластану нә тижесінде уақ ытша сарқ ылады, бірақ сандық жағ ынан сарқ ылмайтын ресурс. Жердегі судың қ орының мө лшері ө згермейді, ал оның жеке сфералар (мұ хит, қ ұ рылық, атмосфера) немесе тү рлі болуы мү мкін.

Ресурстық дағ дарыс бү гінгі таң да қ оршағ ан ортаның ө зекті мә селесі болып отыр. Қ оршағ ан ортаның ластануы, табиғ ат ресурстарының дағ дарысы барлығ ы Қ азақ станда кең етек жаюда. Ресурстық дағ дарыстың негізгі салдары, қ оршағ ан ортаның ластануы. Ластану ә р тү рлі белгілері бойынша жіктеледі.

· шығ у тегі бойынша; табиғ и жә не жасанды

· пайда болу кө зіне байланысты:

а) ө ндірістік, ауыл шаруашылық, транспорттық жә не т.б.;

ә) нү ктелік (ө неркә сіп орнының қ ұ быры), объектілі (ө неркә сіп орын), шашырағ ан (егістік танабы, бү кіл экожү йе), трансгрессивті (басқ а аймақ тар мен мемлекеттерден енетін.)

- қ оршағ ан ортаның элементтері бойынша: атмосфера, топырақ, гидросфера жә не оның ә р тү рлі қ ұ рам бө ліктері (ә лемдік мұ хит, тұ щы су, жер асты сулары, ө зен сулары жә не т.б.,);

Табиғ ат ресурстарын пайдалану жылулық ластанумен, яғ ни жер маң ы кең істігінде қ осымша энергияның жиналуымен байланысты.

Биосфераның жылулық балансының бұ зылуын атмосфераның шаң дануының артуы, ө сімдік жабынының булануының ө згеруі, топырақ пен су қ оймаларының бетінен ластануының ө згеруі қ амтамасыз етеді. Мұ найлы қ абық ша булануды 20-30 %-ғ а тежейді. Нә тижеде ғ алымдардың болжауы бойынша ауаның орташа жылдық температурасы 1-3 С-қ а артады. Ал бұ мның ө зі биосфераның термодинамикалық немесе жылулық дағ дарыс жағ дайына ө туіне ә келіп соқ тыруы мү мкін.

Қ оршағ ан ортағ а ә сер ететін ә сер-ық палды бағ алау. Қ оршағ ан орта – барлық тіршілік иелерінің негізгі мекені. Халық денсаулығ ының жай-кү йі мен мекен ортасының ө згерістерінбағ алаудың критерийлері. Табиғ и ортаның ө згерістерінен болатын зардаптарды бағ алау. Ө ндіріс кө здерінің экологиялық критерийлері жә не Қ оршағ ан ортаның анық таушылық маң ызы. Шикізатты қ азып шығ арудың жаң а ә діс-амалдары жә не жаң а энергия тү рлері.

Ө ндіріс кө здерінің табиғ и ортағ а тигізетін қ ауіпті ә серлер дең гейін азайтып, тө мендету мү мкіндіктері.

Кері ә серлер дең гейін тө мендетудің негізгі бағ ыттары. Қ алдық сыз ө ндіріс концепциялары. Қ алдық сыз жә не жартылай қ алдық сыз технологиялардың негізгі бағ ыттары. Қ алдық, шайынды сулар бө лініп шық пайтын ө ндіріс кө здері. Ө ндіріс шайынды суларды тазарту. Ө ндіріс кө здерінің ластаушы газ тә різдес, сұ йық, қ атты заттар тү рлерінің мө лшерін азайту, жою шаралары, сонымен қ атар автотранспорттан бө лінетін зиянды заттарды тө мендету жолдары.