Табиғи қорлар және табиғатты тиімді пайдалану

1. Жердің табиғ и қ орларының сипаттамасы

2. Табиғ и қ орлардың классификациясы жә не онымен адамзатты қ амтамасыз ету проблемасы.

3. Табиғ атты тиімді пайдалану

Тірек сө здер: табиғ и биоценоз, қ орық тар, қ орық шалар, ұ лттық саябақ тар, табиғ ат ескерткіштері, табиғ ат қ орғ ау мә селелері; халық аралық, мемлекеттік дең гей, ғ ылыми-практикалық конференциялар, симпозиумдар, экологиялық білім мен тә рбие беру, экологиялық ә деп пен мә дениетті қ алыптастыру.

1. Жердің табиғ и қ орларының сипаттамасы. Табиғ ат - адам баласының тіршілік тынысы ә рі таусылмас қ азынасы. Адам табиғ аттың туындысы ретінде біте қ айнасып, ө міріне қ ажетті азық қ орын осыдан алады. Биологиялық тү р ретінде алғ ашқ ы адамдар табиғ ат ресурстарын тұ рпайы кү йінде пайдаланып келді. Бертін келе, саналы тү рде ү й шаруашылығ ымен айналысып, ө сімдіктерді баптап ө сіріп, жануарлардың кейбір тү рлерін колғ а ү йретті.

Адам баласының саны артқ ан сайын табиғ ат байлық тарын пайдалану еселеп ө сті. Енді бос жатқ ан жердің, судың иесі табылып одан ә рі жер мен оның байлығ ы ү шін талас-тартыс ө рбіді. Осының бә рі табиғ атқ а бұ рын-соң ды болмағ ан шығ ын ә келді. Алғ ашында табиғ ат қ орлары сарқ ылмайтын сияқ ты кө рінгенімен, бірте-бірте оның қ оры таусыла бастағ анын адам баласы сезінді. Мысалы, дү ние жү зіндегі орман қ оры 40 млн. км² деп есептесек, оның соң ғ ы 150 жыл ішінде 35 %-ы кесілген екен. Соң ғ ы ғ асырда ө мір сү рген адамзат қ ауымдастығ ы табиғ атты қ орғ ау қ ажет екенін тү сіне бастады. Ол ү шін табиғ ат қ орларын есепке алып, оны тиімді пайдалану керектігін ү ғ ынды. Табиғ ат қ орғ ау туралы маң ызды қ ұ жаттар қ абылданып, оның ғ ылыми негіздері қ аланды.

2. Табиғ и қ орлардың классификациясы жә не онымен адамзатты қ амтамасыз ету проблемасы. Табиғ ат қ орлары сарқ ылмайтын жә не сарқ ылатын болып екіге бө лінеді. Сарқ ылмайтын қ орлар адам баласына тә уелсіз болып келеді. Соның бірі - су. Жер шарындағ ы судың ү лесі барлық жердің 2/3 алып жатыр. Сондық тан оның қ оры ү здіксіз айналымғ а тү сіп, қ алпына келіп отырады. Ал экожү йелердің таралуы уақ ыт пен кең істікке қ атысты салыстырмалы тү рдегі айлағ аны объектілер. Сарқ ылатын қ орлар ө з кезегінде қ алпына келетін жә не калпына келмейтін деп жіктеледі. Мысалы, қ азба байлық тар, мұ най, кө мір қ орлары қ алпына келмейтін байлық кө зіне жатады. Сарқ ылатын қ орларды адам баласының ө те ү қ ыпты тү рде пайдалануы болашақ ұ рпақ тың қ амын ойлағ аны.

Қ алпына келетін қ орлар да адамның ақ ыл-ойына тә уелді болады. Олар - топырақ, ө сімдік пен жануарлар ә лемі. Аталғ ан қ орларды барынша пайдалану, біржола жойып жіберуге апарады. Мысалы, адам баласының теріс іс-ә рекеттінен жер бетіндегі аң дардың 106, қ ұ стардың 139 тү рі біржола қ ұ рып кеткен. Тіптен, қ азақ даласында тіршілік еткен жабайы тү йе, қ ұ лан, жабайы жылқ ы, жолбарыстар бү гінде жоқ. Ал ө сімдіктер мен жануарларды, топырақ ты ұ зақ уақ ыт сақ тап қ алуғ а мү мкіндік бар. Ол ү шін табиғ ат қ орларын қ орғ аудың барлық шараларын қ олдану керек. Топырақ қ арашіріндісінің тү зілуі ө те ү зақ -мың дағ ан жылдарғ а созылады, ал оның бү лінуі ә п-сә тте. Осығ ан орай адам баласы топырақ тың қ ұ нарлығ ын сақ тау ү шін агротехникалық шараларды дұ рыс қ олданып, қ осымша органикалық минералды тың айтқ ыштар беріп отырады. Топырақ тың тозуы кө птеген антро-погендік факторларғ а байланысты. Соның негізгілері - топырақ эрозиясы, тозуы, шө лге айналу жә не ластану. Осының бә ріне де адамның іс-ә рекеті себепші.

3. Табиғ атты тиімді пайдалану. Табиғ атты қ орғ ауды жү зеге асырудың негізгі бағ ыттары. Табиғ ат корғ аудың негізгі бағ ыттарын білу ә рбір азаматтың міндеті болып саналады. Олардың негізгілерін қ арастырамыз.

1. Жекелеген ө ндіріс орындары мен ө неркә сіптерді, агроэкологиялық кешендерді игеруде казіргі заманғ ы ғ ылым мен техника жаң алық тарын пайдалану. Ө ндіріске аз қ алдық ты немесе қ алдық сыз технологияны енгізу.

2. Экологиялық заң дардың орындалуын ү немі кадағ алау.

3. Ірі қ ұ рылыстарды, ө неркә сіп кешендерін т.б. объектілерді салуда экологиялық сараптама жасау.

4. Табиғ и биоценоздарды сақ тап қ алу ү шін қ орық тар, қ орық қ орлар, ұ лттық саябақ тар, табиғ ат ескерткіштері, т.б. ұ йымдастыру.

5. Табиғ ат қ орғ ау мә селелері бойынша халық аралық, мемлекеттік дең гейлерде ғ ылыми-практикалық конференциялар мен симпозиумдар ұ йымдастыру.

6. Кө пшілікке ү здіксіз экологиялық білім мен тә рбие беру жә не экологиялық ә деп пен мә дениетті қ алыптастыру.

7. Табиғ ат корғ ау мә селелерін шешу жолдары, оның барысы туралы ү немі ү гіт-насихат жә не ақ парат жү йесін ұ йымдастыру.

8. Жоғ арыда аталғ ан шараларды жү зеге асыру ә рбір азаматтың міндеті мен борышы болып саналады. Сонда ғ ана біз туғ ан ө лкеміздің табиғ атын ө з қ алпында сақ тап қ алуғ а немесе қ айта тү летуге ү лес қ оса аламыз.

Кө рнекі қ ұ ралдар: тақ ырып бойынша электрондық слайдтар, суреттер, кестелер