Леуметтік экологияның пәні жөне міндеттері, қалыптасу тарихы

Ә леуметтік экологияның даму кезең дері. Эмпирикалық кезең: бақ ылаулар арқ ылы алынғ ан мағ лұ маттарды жинақ тау кезең і; глобалдық мониторинг жә не планетадағ ы экологиялық жағ дайга бағ а беру; ДЦТ препаратын қ олданудың экологиялық зардаптарына талдау жасау. ДЦТ-ның тірі организмдерге жө не адамғ а кө рсететін қ атерлі ә сері. Р.Карсонның «Мең іреу кө ктем» атты кітабы. Ғ ылыми-техникалық прогрестің жағ ымсыз зардаптары жә не планетада қ алыптасып отырғ ан кү йзелістік жағ дай жө ніндегі деректерді жинақ тау кезең інің басталуы. Ә леуметтік экологиядағ ы қ оршағ ан орта ұ ғ ымы, қ оршағ ан орта элементтерінің арасалмағ ы.

Қ оршағ ан ортаның ә леуметтік компоненті — қ оғ ам, қ оғ амдық қ атынастар, мә дениет. Ең бек сферасы – ең бек процесінің материалдық факторлары мен адамдар арасындағ ы қ арым-қ атынастардың жиынтығ ы – қ оршағ ан ортаның бір бө лігі. Қ оршағ ан орта элементтерінін ара салмағ ы. Іргелі экологиялық заң – минимум ережесінің ө леуметтік жү йеде ә сер етуі. Адамның жасанды тіршілік ету ортасын қ ұ руы. «Ө мір сү ру сапасы» ү ғ ымына анық тама беру.

Демографиялық қ ысым, урбанизация, олардың табиғ и жү йелерге ә сері. Ресурстық дағ дарыс жә не оның салдарлары. Ортаның жалпы агрессивтік дең гейінің артуы. Мутациялық процестер. Адамның тұ қ ым қ уалаушылық қ асиеттеріне, қ оршағ ан орта факторларының мутагендік ә серінің кешеуілдеп білінетін зардапарын бағ алау жү йесі жө не қ оршағ ан орта мутагендерінен қ орғ ану. Генофондты қ орғ ауғ а компенсациялық кө зқ арас проблемасындағ ы антимутагенез.

Ә леуметтік-экологиялық мә селелер: халық санының ө суі, ресурсты кризис, генофондтың ө згеруі, ортаның жалпы агрессивтігінің ұ лғ аюы, ә серлердің жаң а тү рлері. Соғ ыстар: экологиялық себептері мен салдары. Ә скери-ө ндірістік кешен жә не тіршілік ортасы. Радиация жә не ө мір. Радиактивті изотоптардың биосферада жылжу жолдары. Қ азақ станның экологиялық проблемалары. Қ Р табиги ортасының бұ зылу процесі оның себеп-салдары. Арал ө ң ірінің ә леуметтік-экологиялық проблемалары. Семей ядролық полигоны. Невада-Семей ядролық жарылысқ а қ арсы қ озғ алыс. Ядролық жарытылыстардың адамзатқ а тигізетін салдары. Қ оршағ ан ортаның жағ дайын бағ алаудың ә дістері мен критерийлері, оны ұ йымдастыру принциптері. Химиялық, физикалық, биологиялық мониторинг.

Қ азіргі заманда жер шарындағ ы халық санының еселеп артуы занды қ ү былыс. Ғ ылыми-техникалық прогрестің дамуы адамзат қ ауымынын тез кө беюіне колайлы жағ дайлар туғ ызуда. Бірақ барлық мемлекетгерде халык санының ө суі біркелкі емес. Ол сол елдің ә леуметтік экономикасы мен экологиялық жағ дайына тікелей байланысты болып отыр. Ен манызды факторлар - қ оршағ ан ортаның сапасы. Бү л проблема дү ние жү зі халық тарының тағ дырына, тү рмыс-салтына, ә леуметтік жә не демографиялық жағ дайларына ө з ық палын тигізуде. Ә сіресе ә леуметтік-экологиялық проблемалардың шиеленісе тү суі жер шарының кө птеген аймақ тарында экологиялық дағ дарыс, апат ә келуде. Ә лемдік экологиялық проблемалардың кү рылымы ө те кү рделеніп, барлық тіршілік орталарын қ амти тү суде.

Қ оршағ ан ортағ а қ ауіпті заттардың қ атарына улы заттар, ауыр металдар, нитраттар, нитриттер, пестицидтер, т.б. жатады. Бү л заттар Шығ ыс Қ азақ стан аймағ ында (Ө скемен, Риддер, Зырян) шекті рауалы мө лшерден асып кетуде. Кең таралғ ан химиялық заттардың ішінде кан-церогендердің ө те қ ауіптісі - бензапир.ен. Бұ л заттармен ластану ә сіресе Алматы, Атырау, Теміртау, Жезқ азғ ан, Тараз, Шымкент, Қ аратау қ алаларында байқ алып отыр. Бү л заттар адам организміне ауаның қ ү рамы, су жә не азык-тү лік арқ ылы тү седі.