Биремнәр. 1. Түбәндә бирелгән ономастик берәмлекләрне югарыдагы таблица ярдәмендә төркемнәргә

1. Тү бә ндә бирелгә н ономастик берә млеклә рне югарыдагы таблица ярдә мендә тө ркемнә ргә аерыгыз.

Гө лйө зем, Казан, Зә й, Марат, Венера, Зевс, Нократ, “Лә йсә н” кибете, Арча, Фатыйма, Актү ш, Югары Табын, Бариев, Җ идегә н йолдыз, Олимп, Урал, Камалов, Зә йтү нә, Кама, Дик, Караборын, Геркулес, Югары Шырдан, Кавказ, Актырнак, Зө лфә т, “Ак Бү ре” спорт комплексы, Тимерказык.

2. Тә къдим ителгә н исемнә р белә н тотрыклы ә йтелмә лә р, мә кальлә р уйлагыз.

Гайшә, Сө лә йман, Фатыйма, Гали, Ахиллес, Вә ли, Бабил, Дамокл, Мө хә ммә т, Мә җ нү н.

3. Тә къдим ителгә н топонимнар белә н тотрыклы ә йтелмә лә р, мә кальлә р уйлагыз.

Казан, Идел, Мә скә ү, Агыйдел, Ослан, Себер, Урал, Мә кә рҗ ә, Бохара.

4. Тү бә ндә бирелгә н антропонимнарның килеп чыгышларын аң латыгыз, генетик яссылыкта тө ркемлә гез.

Айгө л, Айназ, Гө лнара, Гадел, Илнур, Дилә рә, Алсу, Сә рвиназ, Язилә, Илһ ам, Ильмира, Тансык, Ислам, Камилла, Камилә, Салават, Ленар, Рифгать, Ә лфия, Ә мирхан, Гө лфия, Ә хмә тбай, Шаһ идә, Ә сма, Ө лфә т, Гө лнә зирә.

5. Тү бә ндә бирелгә н ойконимнарның ясалыш ү зенчә леклә рен кү рсә тегез.

Биектау, Бө реле, Туйгелде, Карамасар, Катмыш, Ташлыъяр, Мулла Иле, Ямбакты, Баулы, Мө слим, Азнакай, Базарлы Матак, Карамалы, Нарат Асты.

6. Зоонимнарның исем кушу мотивларын ачыклагыз.

Йолдыз, Актырнак, Каракү з, Ромашка, Мә рмә р, Тарзан, Кү кмә шкә, Дина, Мухтар, Йө герек.

Ө й эше: Г.Ф. Саттаровның “. Татар исемнә ре ни сө йли? ” сү злегенә нигезлә неп, “ матурлык ” һ ә м “ батырлык ” тө шенчә лә ренә ия булган антропонимнарга мисаллар туплагыз.

Сораулар:

1. Ономастика фә ненең ө йрә нү объекты нә рсә?

2. Ономастиканың тө п тармакларын атагыз, аларның ө йрә нү объектын билгелә гез.

3. Топонимика тармагы ү з эчендә нинди бү леклә ргә бү ленә?

4. Бү генге татар ономастикасы ө лкә сендә эшлә ү че нинди галимнә рне белә сез?

5. Ялгызлык исемнә ре нинди принципларга нигезлә неп кушыла?

ТАТАР ТЕЛЕ ФРАЗЕОЛОГИЯСЕ

Ә дә бият:

1. Ахунҗ анов Г.Х. Татар теленең идиомалары.—Казан, 1972.

2. Ә хә тов Г.Х Татар теленең фразеологик ә йтелмә лэр сү злеге.— Казан, 1980.

3. Гобә ев Г. Фразеологик омонимнар // Мә гариф. — Казан, 1997, №7.

4. Зиннатуллина З.Г. Фразеологические словосочетания татарского языка// Татарская лексика в семантико-грамматическом аспекте.- Казань, 1988.

5. Исә нбә т Н. Татар халык мә кальлә ре. 3 томда. Казан, 1959-1967.

6. Исә нбә т Н. Татар теленең фразеологик сү злеге. 2 томда.— Казан, 1989; 1990.

7. Сафиуллина Ф.С. Татарча-русча фразеологик сү злек. – Казан, 2001.

8. Юсупов Р.Г. Лексико-фразеологические средства русского и татарского языков. - Казань, 1980.

Анализ ү рнә ге: 1. Ө зектә тотрыклы ә йтелмә табыла, мә гънә се аң латыла. 2. Тө ркемчә се кү рсә телә.

Аерата зә һ ә р, зә мһ ә рир суыклары белә н җ ан иялә ренең тең кә сен корыткан кышлар узды. (А. Гыйлә җ ев) Тең кә сен корыткан – тотрыклы ә йтелмә, туйдырган дигә н мә гънә не белдерә, фразеологик ныгыма.

Биремнә р:

1. Кү ң ел, авыз, йө з, кан, кесә, кеше, йокы сү злә ре кергә н тотрыклы сү зтезмә лә ргә мисаллар уйлагыз.

2. Тү бә ндә ге мисалларда асларына сызылган сү зтезмә лә ренең кайсылары тотрыклы, кайсылары ирекле?

1) Аһ, гө наһ ым шомлыгы, бу кучер бик тын тагын... (Г. Тукай) 2) Бө тен ө мет ө зелгә ч, бичара ана елый-елый тавышсыз калгач, бала ү зенең тере икә нен белдерде, сулыш алган кебек булды, авызыннан су акты. (Г. Кутуй) 3 ) Ябалак кар яуган кичтә сө йлә шә -сө йлә шә атлый торгач, кү з бә йлә нә башлады, тегелә рнең йомышлары четерекле булып чыкты. (С. Сө лә йманова) 4)Кара син аны, тә мле тамакны! Нинди оста сө йлә шә, - диде Вафа. (М. Галә ү) 5) – Мин кайчан очучы булырмын да самолет йө ртә башлармын икә н? – Кызыл кар яугач, - ди ә нисе, он илә гә н җ иреннә н кө лемсерә п кенә. (Р. Низамов) 6) Ә мма Җ ә лә л аның тә къдимен кабул итмә де. – Борын астың кибеп җ итмә гә н. Ү земнең хә лемнә н дә килә, - диде тә кә ббер генә.(Х. Сафина) 7) Дө нья гаменә керешкә н сү з ө зелде. (М. Галиев) 8) Сорау билгеседә й мө гезле усал тә кә янына туктала да, чә чә к бә йлә ме суза, сары таҗ ларны берә м-берә м ө зеп капкан тә кә нең башыннан сыйпый. (М. Галиев) 9) Син урманчы малае, тормышны ө йрә н, акыл җ ый. (Н. Гыйматдинова)

3. Мисаллардан фразеологизмнарны табыгыз, нинди лексик-грамматик тө ркемнә ргә (фигыль, субстантив, адъектив, адвербиаль) карауларын билгелә гез.

1) Башкорт биясе безнең йортка җ иң ел аягы белә н килде, һ ә м ү зе белә н безнең йортка бә рә кә т китерде. (Г.Ибраһ имов) 2) Кайвакыт ә нисе ни ө чендер пыр тузынып кайтып керә дә, бар нә рсә нең астын-ө скә китереп ташлый. (Ф. Яруллин) 3) - Йә, юеш борын, ә йтеп кара! (Г. Бә широв) 4) Ә ллә мин мә ми авызмы? (М. Мә һ диев) 5) Иртә н алар йортка кайтканда яшь киленнә н җ иллә р искә н иде. (М. Мә һ диев) 6) Бары мин генә ул кадә р куркынычлы җ анвар тү гел. Башта миннә н дә коты очты. (Г. Камал) 7) Рә иснең сабыры сынды, ялт кына кулындагы сумкасы белә н теге малайның йомры башына берне менеп тө ште. (Ф. Яруллин) 8) Иртә ннә н бирле берни ашамаган, кө не буена аяк ө сте басып торган агай-энелә р җ иң ел сулап куйдылар һ ә м ашыгып ишеккә таба агыла башладылар. (Н. Фә ттах) 9) Кич кырын, Хә бибрахман абзый кардыга тө шеп киткә ч, Арзуларга кереп чыгарга булдым. (А. Гыйлә җ ев)

4. Тү бә ндә ге җ ө млә лә рдә ге тотрыклы ә йтелмә лә рне табып, лексик-семантик тө рлә рен (фразеологик бө тен, ныгыма, тезмә) кү рсә тегез.

1) Иштең ишә к чумарын! Мин сиң а алай дип ә йттеммени? (Г. Камал) 2) Бу иллә рдә торып калсам, Ярамас кызга кү з салсам, Атамның каргышын алсам… Качыйм тизрә к бу иллә рдә н! (Г. Кандалый) 3) Маһ исә рвә р ү зенең кунакчыллыгы, ягымлы һ ә м акыллы ханым булуы белә н рә иснең кү ң елен эретә башлаган иде инде. (А. Гыйлә җ ев) 4) Эре яң гыр, җ ил белә н бурый-бурый, тә рә зә яң акларына, чоланга, тү бә карнизларына бә релә -бә релә сең дереп яуды. (М. Мә һ диев) 5) Кү плә рнең шулай ү з-ү злә рен яклый алмаулары, бер сукканга егылып тө шү лә ре минем ө чен кызык кына иде. (Ф. Яруллин) 6) Асыгыз, кисегез, мулла абзый җ аным, яратмыйм шул уҗ ым бозавын, - дип кыз калку кү крә клә рен калтыратып елады. (М. Мә һ диев)

7) Аның ө чен минем колак итемне ашап бетерделә р инде, бер кө н Сө лә йман шуның ө чен минем белә н сө йлә шмә де дә. (С.Рә миев)

5. Ә леге фразеологик ә йтелмә лә рнең бер сү з белә н мә гънә лә рен бирегез.

Сират кү перен кичү; лаф ору; шар салу; тең кә корыту; зиһ ен таралу; җ ик кү рү; сафсата сату; дарысы юеш; ука коелу; сө рә н сугу; тә кать кору; карын ачу; кү ң ел ү сү; башны югалту; җ ан ату; тел кычыту; кулны тыгу; ис китү; аягың җ иң ел булсын; җ ан кө еге.

6. Мисаллардагы тотрыклы ә йтелмә лә рнең стилистик кулланылышын һ ә м нинди стильгә карауларын билгелә гез.

1) Тө керә м мин сезнең логикагызга? Мин эшлим икә н – эшлим, шушы мә ктә птә дисциплинаны как наять куям, ә гә р алай аяк чалсагыз – гү д бай! (М. Мә һ диев) 2) Кыскасы, Мә рвә р ә нә шул бер янавы белә н Хә лилне бө кте дә салды. (Ә. Еники) 3) Лә кин аның колак тө бендә генә жуылдавын тың лый торгач, уйландыра башлады. (М. Галиев) 4) Минем эчемне баядан бирле мә челә р тырный иде. (А. Р.) 5) Мин сезне, болай булсагыз, каныгызга тоз салырмын! (М. Мә һ диев) 6) Кара бә хет бер яр булса, сарылып ятыр. (Мә каль) 6) Алгы сызыкның ү зә гендә мин ун ай чамасы булдым. (Г. Бә широв)

7. Ялкау, тиз, ачу килү, юкка чыгу, гаҗ ә плә нү, кыюлык мә гънә лә рен бирерлек фразеологизмнарга мисаллар уйлагыз.

8. Текстка тулы лексик анализ ясагыз.

— Чү, Галим энем, арткарак чигеним, тавышың башыма каба алайса. Синме соң дип танымыйчарак, кү рше авыл чуашы Никә лә шкә гә ошатыбрак азаплана ием, син икә н. Чабата мә сьә лә сендә кызма, энем. Яң а чаклары да бар ие аның Хә зер аң латам ситуацияне. Тиле Шә лә й Батмада ө ч трактор берьюлы чумарлык баз казыган, ие. (Н. Гыйматдинова)

Ө й эше. Матур ә дә бият ә сә рлә реннә н тотрыклы сү зтезмә лә р кергә н 5 мисал сайлагыз, мә гънә лә рен аң латыгыз, синонимнарын табыгыз.

Сораулар:

1. Фразеологизмга билгелә мә бирегез.

2. Тотрыклы ә йтелмә лә рнең ирекле сү зтезмә лә рдә н аермасы нә рсә дә?

3. Структур һ ә м морфологик составлары ягыннан фразеологик ә йтелмә лә р нинди тө рлә ргә бү ленә лә р?

4. Лексик-семантик яктан фразеологизмнарны тө ркемлә ү нинди принципларга нигезлә нә?

5. Фразеологик ныгымаларга билгелә мә бирегез.

6. Фразеологик бө тен нә рсә ул?

7. Фразеологик тезмә лә ргә нинди берә млеклә рне кертә без?

8. Фразеологик ә йтелмә лә рнең семантик ү зенчә леклә рен атагыз. Тотрыклы сү зтезмә лә рнең кү пмә гънә ле булуын мисаллар ө стендә аң латыгыз.

9. Фразеологизмнарның синонимлыгын сез ничек аң лыйсыз? Һ ә рбер тө ргә мисаллар китерегез. Омоним һ ә м антоним фразеологизмнарның стилистик кулланылышына мисаллар уйлагыз.

ЛЕКСИК АНАЛИЗ ЯСАУ ТӘ РТИБЕ.

1. Сү злә р тө шенчә белдерү -белдермә ү ягыннан тө ркемлә нә.

2. Лексик мә гънә типлары ягыннан характерлана.

3. Бер мә гънә ле һ ә м кү пмә гънә ле сү злә р аерыла, кү черелмә мә гънә дә кулланылган сү злә р булса, тө рлә ре /метафора, метонимия, синекдоха/ билгелә нә.

4. Омонимнар табыла, лексик-семантик, грамматик мә гънә лә ре һ ә м ә йтелеш-язылыш ү зенчә леклә ре ягыннан тө рлә ре билгелә нә.

5. Синоним сү злә рне табып, тел яисә контекстуаль тө рлә ре аерыла, синонимик рә тлә рен тө зелә, доминанта сү з билгелә нә.

6. Антонимнарны табып, аларның гомумтел яисә контекстуаль булуларын кү рсә телә.

7. Сү злә р килеп чыгышлары ягыннан / гомумтө рки һ ә м татар теленең ү з сү злә ре, гарә п сү злә ре, фарсы сү злә ре, рус теленнә н һ ә м рус теле аша кергә н халыкара лексика / тө ркемлә нә, аларга хас ү зенчә леклә р аң латыла.

8. Фразеологик ә йтелмә лә рне, шул исә птә н мә каль, ә йтем, канатлы сү злә рне дә табып, тө рлә ре билгелә нә.

9. Кулланылыш даирә се ягыннан сү злә р тө ркемнә ргә аерыла /диалекталь лексика, һ ө нә рчелек лексикасы, жаргон һ ә м арго сү злә р, терминнар /.

10. Стильара сү злә р, гади сө йлә м сү злә ре, китапча сү злә р аерыла, тө рлә ре кү рсә телә.

11. Кулланылыш дә рә җ ә се ягыннан сү злә р анализлана, искергә н һ ә м яң а сү злә рне табып, тө рлә ре билгелә нә.

12. Анализга кыскача йомгак ясала.

Сү злә рнең генетик тө ркемнә ре бү легендә генетик анализ ү рнә ге шактый тулы кү рсә телгә н иде инде, биредә тулы лексик анализга тукталырбыз. Аның аерым фрагментлары, шулай ук, алда кү рсә телеп ү телде. Лексик анализ ясаганда кү брә к сү знең эчке мә гънә сенә игътибар итү сорала, семантик кү чеш, мә гънә киң ә ю, тараю мә сьә лә лә ре дә нә къ ә леге анализда каралырга тиеш. Шулай ук сү злә рнең кулланылыш даирә се, активлыгына да аерым игътибар кирә к.

Тү бә ндә Ә мирхан Еникинең «Мә чет җ ылый» хикә ясеннә н бер ө зек алып, анализ ясап кү рсә тә без.

«Абзыйның бу хә тле сыртын кабартып кире торуы мине чынлап борчый башлады. Ахырысы, мә сьә лә не аң а ачыграк, җ итдирә к итеп тө шендермичә булмас.

Син, абзый, мине куарга ашыкма ә ле, башта ә йбә т кенә тың ла, — дидем мин, ничек тә юмалап, иплә п кенә. — Мин редакциядә н килгә н кеше, миң а газета редакциясе сезнең мә четтә нә рсә барын белеп кайтырга кушты… «Газета» дигә н сү знең тә эсире ул заманда мә чет җ ылавыннан бер дә ким тү гел иде - абзый шактый йомшарып киткә ндә й булды. Шулай да тиз генә бирешергә телә мә де:

— Килгә нсең икә н, бар, кер, нигә мине борчып йө рисең, — диде бу, мыгырданып кына.»

Абзыйның - мө стә кыйль, конкрет, туры мә гънә дә, омоним, синоним, антонимнары юк, тө рки-татар чыгышлы, гомумкулланылыштагы сү з.

Бу - сигнал мә гънә дә ге сү з.1

Хә тле – сигнал мә гънә ле сү з.

Сыртын кабартып - мө стә кыйль, конкрет, кү черелмә мә гънә дә (метафора, функция охшашлыгына нигезлә неп кү черелмә мә гънә барлыкка килгә н), генетик яктан ике сү з дә тө рки-татар чыгышлы, актив берә млек, фразеологик бө тен (бердә млек), гади сө йлә мгә хас.

Кире торуы - мө стә кыйль, конкрет, кү черелмә мә гънә дә (метафора, функция охшашлыгына нигезлә нгә н), йомшарып киткә ндә й булды сү зтезмә се белә н контекстуаль антоним буларак кулланыла, тө рки-татар чыгышлы, гомумкулланылыш сү зе, фразеологик бө тен.

Мине – сигнал мә гънә ле.

Чынлап - мө стә кыйль, абстракт, туры мә гънә дә, тө рки-татар чыгышлы, гомумкулланылыштагы сү з.

Борчый башлады - мө стә кыйль, абстракт, туры мә гънә сендә, тө рки-татар чыгышлы, гомумкулланылыш сү зе.

Мә сьә лә не - мө стә кыйль, абстракт, туры мә гънә дә, гарә би чыгышлы, гомумкулланылышта.

Аң а - сигнал мә гънә ле.

Ачыграк - мө стә кыйль, абстракт, кү черелмә мә гънә дә (метафора, функция охшашлыгына нигезлә нгә н), ә леге ө зектә җ итдирә к сү зе белә н синоним булып килә (аныграк, тө гә лрә к, ү темлерә к), доминанта сү з - тө гә лрә к, тө рки-татар чыгышлы гомумкулланылыш сү зе.

Җ итдирә к - мө стә кыйль, абстракт, туры мә гънә сендә, гарә п теленнә н кергә н гомумкулланылыш сү зе.

Итеп - сигнал мә гънә ле.

Тө шендермичә - мө стә кыйль, абстракт, туры мә гънә сендә, тө рки-татар чыгышлы, гомумкулланылыш сү зе.

Син - сигнал мә гънә ле

Абзый - мө стә кыйль, конкрет, туры мә гънә дә, тө рки-татар генезислы, гомумкулланылыш сү зе.

Мине - сигнал мә гънә ле.

Куарга ашыкма - мө стә кыйль, конкрет, туры мә гънә дә, татар теленең ү з сү зе, гомумкулланылыш лексикасы.

Ә ле - бә йле мә гънә ле.

Башта-мө стә кыйль, абстракт, полисемантик сү з, кү черелмә мә гънә дә (метафора) кулланылган, тө рки-татар чыгышлы, актив лексика составында, ягъни гомумкулланылыш сү зе.

Юмалап - мө стә кыйль, абстракт, туры мә гънә сендә, иплә п сү зенең синонимы буларак кулланыла, тө рки-татар чыгышлы, эмоциональ-экспрессив мә гънә гә ия сү з, гади сө йлә м сү зе.

Иплә п - мө стә кыйль, абстракт, туры мә гънә дә, юмалап сү зе белә н синоним, синонимик ояны дә вам итеп җ айлап, уң айлап, рә тлә п, ипле итеп сү злә рен китереп була, доминанта сү з - җ айлап, тө рки-татар чыгышлы гомумкулланылыш сү зе.

Кенә - сигнал мә гънә ле.

Мин - сигнал мә гънә ле.

Редакциядә н - мө стә кыйль, конкрет, туры мә гънә сендә, Кө нбатыш Европа (француз теле) алынмасы, халыкара лексика составында, ү зенчә леге - сингармонизмга буйсынмый, актив кулланылыштагы сү з.

Килгә н- мө стә кыйль, конкрет, туры мә гънә дә, гомумкулланылыш сү зе.

Кеше - мө стә кыйль мә гънә ле, конкрет, номинатив мә гънә дә, тө рки-татар чыгышлы, гомумкулланылыш сү зе.

Миң а – сигнал мә гънә ле.

Газета – мө стә кыйль мә гънә ле, конкрет, гомумкулланылыш сү зе, рус теле аша француз теленнә н кергә н.

Сезнең – сигнал мә гънә ле.

Мә четтә – мө стә кыйль, конкрет, номинатив мә гънә дә, гарә би чыгышлы гомумкулланылыш сү зе, бү генге кө ндә актив сү злек составына кайтарылган сү з.

Нә рсә, барын, белеп кайтырга кушты - гомумкулланылыш сү злә ре, актив лексик составта, килеп чыгышлары ягыннан тө рки-татар теле сү злә ре.

Тә эсире – мө стә кыйль, абстракт, гарә би чыгышлы (бугаз авазы хә мзә татар телендә юк.). Тө рки-татар чыгышлы йогынты сү зенең синонимы буларак кулланыла, актив сү злек составына керә.

Ул - сигнал мә гънә ле.

Заманда – мө стә кыйль, конкрет, номинатив мә гънә дә кулланылган сү з, гарә п теленнә н алынган гомумкулланылыш сү зе.

Мә чет җ ылавы –мө стә кыйль, абстракт, кү черелмә мә гънә дә (метафора, функция буенча кү чеш), җ ылавы сү зендә сү з башында җ авазы куллану татар теленең урта диалектына хас фонетик диалекталь кү ренеш.

Йомшарып киткә ндә й булды – мө стә кыйль, абстракт, кү черелмә мә гънә ле сү з (метафора), тө рки-татар чыгышлы берә млек, гомумкулланылышта.

Бирешергә телә мә де - мө стә кыйль, абстракт, кү пмә гънә ле сү з, кү черелмә мә гънә дә кулланылган (метафора), гомумкулланылыш сү зе.

Мыгырданып кына – мө стә кыйль, конкрет, кү черелмә мә гънә дә (метафора, аваз охшашлыгына нигезлә нгә н), гади сө йлә м сү зе.

Игътибар иткә нсездер, ә леге ө зектә хә зерге татар телендә актив кулланыла торган сү злә р зур урын алып торалар. Нигездә барлык берә млеклә р дә - гомумкулланылыш сү злә ре. Кү черелмә мә гънә нең метафора тө ре киң кулланылган. Генезисы ягыннан зур кү пчелекне тө рки-татар чыгышлы сү злә р алып тора. Алынмалардан исә гарә п сү злә ре шактый урын ала.

Анализ вакытында һ ә рбер сү зне тикшермичә, лексик яктан кызыклы булган берә млеклә рне аерып алып тикшерү дә очрый. Текст зур кү лә мле булганда һ ә м бер типтагы сү злә р шактый очраганда тикшерү нең бу варианты да дө рес булып санала. Мә сә лә н: «Райкомда эшлә ү челә р, районның җ итә кчелә ре Нә җ миевне кушаматы белә н атарга куркалар, пышылдап кына: «Флора бармы?», «Флора кушты» кебек Ә пчү ктә н ерагайтылган гомуми тө шенчә не генә кулланалар. Ә инде аулак урында, ышанычлы кешелә ре туры килгә ндә Ә пчү кне теллә ре тузганчы мунчала урынына чә йнилә р иде. Кайсыдыр йомры башы Арслановка да «Фауна» дигә н кушаматны чә пә гә н. (Ф. Садриев)

Ә леге ө зектә жаргон сү злә р очрый: Флора, Фауна, Ә пчү к. Алар ө чесе дә алынма. Флора, Фауна – латин теленнә н рус теле аша алынган сү злә р. Ә пчү к сү зе - рус алынмасы, фонетик гади сө йлә м элементы. Кушамат буларак, кү черелмә мә гънә нигезендә барлыкка килгә н.

Райкомда эшлә ү челә р, район җ итә кчелә ре - бу ө зектә мә гънә дә ш тезмә лә р буларак кулланылалар.

Теллә ре тузганчы мунчала урынына чә йнә ү – кү черелмә мә гънә дә кулланылган, метафора (функция охшашлыгына нигезлә неп барлыкка килгә н), сө йлә м телдә кулланыла, гади сө йлә мгә хас.

Йомры баш – форма ягыннан охшашлыкка нигезлә нгә н метафора, баш сү зе – синекдоха, мә гънә тараю тө ре, гомумкулланылышта.

Чә пә гә н – кү черелмә мә гънә дә, метафора, гади сө йлә м элементы, эмоциональ-эспрессив тө смерле сү з.