Реэтимологизация – Кара: халык этимологиясе.

Сема – (гр. sema) – эчтә лек белдерә торган иң кечкенә компонент. Сема ярдә мендә сү знең лексик мә гънә се кү заллана.

Семантика (гр. semantikos – билгелә ү)– 1. Кара: мә гънә; 2. телдә һ ә м сө йлә мдә эчтә лек (мә гънә) белдерелү юнә лешен ө йрә нә торган тел белеме тармагы.

Семасиология (гр. semasia - мә гънә, logos – сү з, ө йрә нү) – сү знең мә гънә сен, мә гънә ү сешен, ү згә решен ө йрә нә торган лексикология тармагы.

Сигнал мә гънә - тө шенчә атамасы булмаган, бары тик аң а ишарә генә итә торган мә гънә. С.м. алмашлык, ярдә млек сү злә р, ияртемнә р һ ә м ымлыклар ия, дип карала.

Сигнификат (лат. significatum – табылу) – тел берә млегенең тө шенчә белә н бә йлә неше. С. денотат белә н турыдан-туры бә йлә нештә яши. Денотат предметны атаса, С., гомумилә штереп, аның даими я булмаса, вакытлы булган билгелә рен ү зендә туплый. М-н: “ө стә л” сү зенең денотаты булып мебель тө ренә кергә н конкрет бер тө ркем җ иһ азны атау булса, С. ә леге тө ркемгә кергә н сү знең конкрет ү зенчә леклә рен кү рсә тә, ягъни аяклары булган, ө сте тигез такта белә н капланган предмет.

Синекдоха (гр. synecdoche – сү згә -сү з, бергә кү череп алу) - сү з мә гънә сен бө теннә н ө лешкә, ө лештә н бө тенгә кү черү дигә н сү з. М-н: Мыек, сә ерсенеп, кү злә рен миң а тө бә де. С. кү черелмә мә гънә нең бер тө ре санала. Аны метонимиянең бер тө ре итеп караучылар да бар.

Синоним (гр. synonymos - бердә й исемле) – мә гънә лә ре ягыннан тә ң гә л килгә н яки якын тора торган сү злә р. Лексик синонимнар бер ү к сү з тө ркеменә карыйлар, бер тө шенчә не тө рле яклап атыйлар, ә мма бер-берсеннә н мә гънә тө смерлә ре яки стилистик бизә клә ре белә н белә н аерылып торалар: искиткеч, шаккаткыч, гаҗ ә п, хә йран калырлык, таң калмалы, уш китмә ле. Синоним сү злә рнең мә гънә лә ре бер-берсе белә н тө гә л тә ң гә л килми, аларның һ ә рберсе аерым мә гънә тө смере белдерү ө чен хезмә т итә лә р: аяусыз, рә химсез, шә фкатьсез, мә рхә мә тсез, миһ ербансыз, кешелексез, кансыз синонимимк оясында иң кө чле миһ ербансызлыкны белдерә торган сү з – кансыз.

Бер ү к яки якын мә гънә ле сү злә р тө ркеме синонимик оя (рә т) хасил итә. Синонимик ояда андагы сү злә рнең мә гънә лә рен берлә штерү че, гомуми тө шенчә белдерә торган, телдә продуктив кулланыла, барысы ө чен дә тө п, уртак, ситилистик бизә клә рдә н азат сү з доминанта (Кара) була Синонимнарның аермалы (дифференциаль) билгелә ре берничә тө рле булырга мө мкин: эчтә леклә ре ягыннан (агару – чал керү, чал тө шү); синонимның нинди стильдә кулланылуы ягыннан (агару – кырпак тө шү; ду килү, дуамаллану, җ енлә нү, тилерү котырыну – сө йлә м теленә хас); эмоциональ-экспрессивлыгы ягыннан (ирония, иркә лә ү, ачулану, ө нә мә ү): ду килү – кирә ген бирү, тетмә сен тетү, арт сабагын укыту). Аермалы билгелә ргә карап, тел белемендә синонимнарның тү бә ндә ге тө рлә рен аералар: Идеографик синонимнар – мә гънә тө смерлә ре белә н аерылып торган синонимнар. Идеографик синонимнар телдә зур кү пчелекне тә шкил итә лә р. Фикерне тө гә л, анык итеп җ иткерү дә бу тө р синонимнар зур роль уйныйлар. Идегорафик типтагы синонимнар берсе урынына икенчесе килә алмый, чө нки мә гънә тө смерлә рен аермыйча куллану фикерне тө гә л биреп бетермә ү генә тү гел, бө тенлә й башкача аң лауга да юл калдыра. Стилистик синонимнар - тө рле стильлә рдә кулланыла торган синонимнарны атыйлар. М-н: Аның каравы Сү бә дә й, ө й-юртасына кайткач, баш кө тү чене дә шеп камчы белә н ярды, кыйнады. (М. Х). Эмоциональ-эспрессив синонимнар - чынбарлыкка тө рле мө нә сә бә т белдерө ягыннан аерыла торган синонимнар. М-н: Ул, нишлә ргә белмичә ашкынып, ярсып, упкынга ташлангандай, ниндидер башсыз тә вә кә ллек белә н, ике сакчыны як-якка этеп җ ибә реп, урамга атылды. (Г. Б.). Абсолют синоним - бер тө шенчә бирү ө чен кулланылган, мә гънә лә ре буенча тулысынча тә ң гә л килә торган синонимнар. Бу тө р С. мә гънә дифференциациясе юк. Сиң а, балакаем, аллаһ ы Тә галә барысын да биргә н, ходай синнә н берни дә кызганмаган. (М. Х.)  Ш. С. Ханбикова Синонимнар сү злеге. – Казан, 1962; Ш. С. Ханбикова Татар телендә синонимия һ ә м сү злеклә р. – Казан, 1980; Саттаров Г. Ф. Синонимичные личные имена в татарском языке// Татарский язык: лексическая и грамматическая семантика. -Казань, 1984; Сафиуллина Ф.С., Ханбикова Ш. С. Синонимнар сү злеге. Казан, 1999.