Тақырып 10. Ұлттық экономика жүйе ретінде.

Лекцияның мақ саты: Макроэкономика жә не оның зертейтін мә селелерін, кө рсеткіштерін талдап толық қ арастыру.

1. Макроэкономика- экономиканың кү рделі бө лімі

2.Макроэкономикалық кө рсеткіштер

3.Ұ дайы ө ндірістің мә ні, типтері

1. Макроэкономика дегеніміз - ұ лттық ө ндіріс кө леміндегі кү рделі мә селелерді зерттейтін экономиканың кү рделі бө лімі. Макроэкономика бағ а мен жалпы жұ мыссыздық тың дең гейін, жалпы тұ тыну мен инвестицияларды, жиынтық сұ раныс пен ұ сыныстың ө зара байланысын жә не ұ лттық экономика жағ дайының ө згеру заң дылық тарын қ арастырады.

Макроэкономика ілімі ХХ ғ асырдың 30-шы жылдары ө з алдына экономика ілімінен бө лініп шық ты. Бұ л бө лімнің Дж. Мейнард Кейнс қ алады. Ол 1936 жылы “Жұ мысқ а тарту, процент жә не ақ шаның жалпы теориясы” деген ең бегін жазады. Ө з ең бегінде ол тұ тыну мен ө ндіріс кө лемі, инвестицияның ө суі мен кемуі арасындағ ы байланысты, мемлекеттің экономикағ а араласуын қ арастырады. Кейнс мектебінің экономистері ақ ша-несие саясатын қ олдану арқ ылы ақ ша ұ сынысына бақ ылау жү ргізуге болатынын дә лелдеді.

Макроэкономикалық кө зқ арас бойынша ұ лттық шаруашылық 4 экономикалық субьектіні қ арастырады:

1) ү й шаруашылығ ы секторы;

2) кә сіпкерлік сектор;

3) мемлекеттік сектор;

4) шекарадан тыс шетелдік сектор.

Ү й шарушылығ ы дегеніміз- ө з қ ажеттіктерін қ анағ аттандыруғ а бағ ытталғ ан елдің ішіндегі шаруашылық ұ яшық тары. Оның экономикалық белсенділігі ө ндіріс факторларын ұ ынғ анда кө рінеді.

Кә сіпкерлік сектор дегеніміз - елдің ішінде тіркелген барлық фирмалардың жиынтығ ы. Оның эконмикалық белсенділігі ө ндіріс факторларына сұ раныс тудырғ анда, игіліктерді ұ сыну жә не инвестициялауғ а байланысты.

Мемлекеттік сектор дегеніміз - барлық мемлекеттік институттар мен бө лімшелердің жиынтығ ы. Оның экономикалық белсенділігі сатып алу, салық салу жә не ақ шаны ұ сынудан кө рінеді.

Шетелдік сектор дегеніміз - елдің шекарасынан тыс жерде тұ рақ ты орналасқ ан экономикалық агент, сонымен қ атар шетелдік мемлекеттік институттар. Оның экономикалық белсенділігі ө зара тауар, қ ызмет, капитал жә не валюта айырбасынан кө рінеді.

2. Макроэкономикалық кө рсеткіштерге жататындар:

а) Ұ лттық байлық - қ азіргі таң да қ оғ амның қ олында бар тарихи дамуда қ орғ а айналғ ан игіліктер, тұ тыну қ ұ ндарының жиынтығ ы (ө ндірістік қ орлар, ә леуметтік инфрақ ұ рылым, рухани байлық тар, ақ параттық ресурстар, тарихи, мә дени, ә деби қ ұ ндылық тар).

ә) Жиынтық қ оғ амдық ө нім дегеніміз- 1 жылда материалдық ө ндірісте ө ндірілген ө нім мен ең бек заттарының қ айталанғ ан есебінің жиынтығ ы.

б) Жиынтық ұ лттық ө нім- бұ л материалдық жә не материалдық емес ө ндіріс пен жеке адамдар табысының сомасы немесе 1 жыл ішінде елде ө ндірілген барлық дайын ө нім мен қ ызметтердің жалпы нарық тық қ ұ ны.

ЖҰ Ө -нің 2 тү рі болады:

1. Номиналды ЖҰ Ө;

2. Нақ ты ЖҰ Ө.

ЖҰ Ө -ді 3 ә діс бойынша есептеуге болады:

а) ұ лттық экономиканың барлық саласындағ ы қ осымша қ ұ н бойынша;

ә) шығ ындар бойынша;

б) табыстар бойынша.

в) Жиынтық ішкі ө нім- бұ л белгілі бір елдің ішіндегі ө ндірістік қ ызмет нә тижелері немесе ұ лттық ерекшеліктеріне байланыссызбелгілі мемлекет территориясында қ алыптасқ ан кә сіпорындарда ө ндірілген ө німдер мен қ ызметтердің жиынтық нарық тық қ ұ ны. Оны есептеу кезінде трансферттік тө лемдер мен ө ндірістік емес мә мілелер кірмейді. ЖІӨ = ЖҰ Ө - трансферттік тө лемдер.

г) Таза ұ лттық ө нім дегеніміз- жеке тұ тыну заттары мен ө ндірісті ұ лғ айтуғ а қ ажет ө ндіріс қ ұ рал-жабдық тары немесе ағ ымдағ ы жылы жұ мсалғ ан ең бек нә тижесі.

ТҰ Ө = ЖҰ Ө - амортизациялық аударымдар.

д) Ұ лттық табыс дегеніміз- 1 жылда ө ндірілген ө німдердің нарық тық қ ұ ндарының жиынтығ ы.

3. Қ оғ амдық ұ дайы ө ндіріс қ оғ амдық ө ндірістің ө зінің қ айта жаң аруының ү здіксіз ағ ымындағ ы процесі болып табылады, оның нә тижесі- қ оғ амдық ө нім.

Ұ дайы ө ндіріс дегеніміз - ө ндірістің ү здіксіз дамып, тұ рақ ты қ айталанып, жаң арып, ұ лғ айып отыруы. Ұ дайы ө ндіріс процесін ө ндіргіш кү штерді ұ дайы ө ндіруден кө руге болады.

Ө ндіргіш кү штерді ұ дайы ө ндіру дегеніміз- жұ мыс кү ші мен ө ндіріс қ ұ рал-жабдық тарын тұ рақ ты тү рде қ айталап, жаң артып, дамытып отыру.

Ұ дайы ө ндірістің 2 типі бар:

1. Жай ұ дайы ө ндіріс - бұ л ө ндіріс процесінің бұ рың ғ ы ауқ ымда қ айталануы, сондық тан да алынғ ан табыстардың бә рі жеке тұ тынуғ а жұ мсалады.

2. Ұ лғ аймалы ұ дайы ө ндіріс- бұ л ө ндіріс процесінің ұ лғ айтылғ ан ауқ ымда қ айталануы, ө йткені алынғ ан табыстардың бір бө лігі қ осымша ресурстар сатып алуғ а, ал олардың пайдалану есебінен ө ндіріс процесі ұ лғ айтылғ ан ауқ ымда жаң ғ ыртылады.

Ұ лғ аймалы ұ дайы ө ндірістің 3 типі болады:

а) интенсивті – бұ л техникамен технологияны жетілдіру нә тижесінде ө ндірістік ә леуетті ұ лғ айту;

ә) экстенсивті- бұ л ө ндіріс қ уатын пайдаланатын ө ндіріс факторлары санын ұ лғ айту жә не техника мен технологияны жетілдіру нә тижесінде ұ лғ айту;

б) аралас- ө ндіріс қ уатын пайдаланатын ө ндіріс факторлары санын кө бейту нә тижесінде ұ лғ айту.

Ө зін-ө зі тексеруге арналғ ан сұ рақ тар:

1.Макроэкономика анық тамасы.

2.Макроэкономика қ арастыратын мә селелер.

3.ЖҰ Ө, ЖІӨ, Ұ Т, Жеке табыс.

4.Ұ дайы ө ндіріс жә не оның типтері.

Негізгі ә дебиеттер:

1. Экономикалық теория негіздері (оқ улық) Алматы, 2004 ж.

2. Мә уленова С.С., Бекмолдин С.Қ., Қ ұ дайбергенов Е.Қ. Экономикалық теория. Алматы Экономика, 2003ж.

3. Шеденов Ө.К. Жалпы экономикалық теория. Ақ тө бе, 2004ж.

4.Темірбекова А.Б., Байжоланова К.С.Экономикалық теория негіздері. Алматы Экономика, 2008ж.