Дарвинизм және генетиканың бірінші синтезі

Дарвинизм - Ч. Дарвиннің дү ниетанымына негізделген, органикалық дү ниенің эволюциясы туралы материалистік теория. Дарвинизм эволюцияның шындығ ын дә лелдеп эволюция ү рдісінің дамуын тү сіндірді. Дарвинизм пайда болуына дейін бір қ атар ғ алымдар тү рлердің ө згеруін, (трансформизм), кө рсетіп бірақ, оның эволюциялық себептерімен дамуын тү сіндіре Трансформистердің ішінен тек Ж.Б. Ламарк эволюциялық ү рдісіне бірізділік идеалистік тү сінік беріп, ө зінің логикалық жү йесін қ алыптастырды. Дарвин ө зінің теориясын 1837 жылы бастады. Оның алғ ашқ ы ең бектері 1842 жылы жарық кө рді, бұ дан кейін Дарвин жаң а деректерді жинақ тап, сараптамалауғ а кірісті. Ол палеонтология, салыстырмалы анатомия, эмбриология, систематика, биогеография, геология жә не ауылшаруашылық жетістіктеріне, ә сіресе селекциядағ ы жетістіктерге сү йенді. Дарвин бойынша эволюцияның қ озғ аушы кү ші -тұ қ ымқ уалаушылық ө згергіштік жә не табиғ и сұ рыптау болып табылады.

Генетика ғ ылымының даму кезендері

Ерте заманнан-ақ адам саналы тү рде қ олдан будандастыру тә сілін қ олданып, ө сімдіктер мен жануарлардың жабайы тү рлерінен қ азіргі мә дени тү рлерін шығ арды. Сол уакыттың ө зінде бір егістік алаң ғ а екі тү рге жататын дақ ылдардың тұ қ ымдарын егуге болмайтынын білген. Сондай-ақ асыл тұ қ ымды малдарды шық қ ан тегі белгісіз малдармен будандастырмағ ан.

Генетиканың даму тарихын зерттеушілер ү ш кезең ге бө леді.

Бірінші кезең — 1900—1910 жылғ а дейін.

Екінші кезең — 1911—1953 жылғ а дейін.

Ү шінші кезең — 1953 жылдан казірге дейін.

Генетика ғ ылымы даму тарихының баска биология ғ ылымдарының дамуымен салыстырғ анда ө з ерекшелігі бар. Бұ л ғ ылымның негізгі заң дарын ашқ ан физика пә нінің мұ ғ алімі Брно (Чехословакия) қ аласындағ ы Августин шіркеуінің қ ызметкері чех Иоганн Грегор Мендель болды. Мендель ө зінің 8 жыл бойы жү ргізген тә жірибелерінің нә тижелерін, Брно қ аласындағ ы табиғ атты зерттеушілер коғ амының отырысында баяндады, ол ең бегі осы коғ амның ғ ылыми хаттарында 1865 жылы басылып шық ты. Бұ л ең бегінде белгілер бір-бірінен тә уелсіз тұ қ ым қ уалайтынын, будан ұ рпақ та гаметалар ө з тазалығ ын сақ тайтынын, бір белгілердің екінші белгілерден басымдылық кө рсететінін жө не олардың ажырауын кө рсеткен.

Бірінші кезең

1865—1900 жылдар аралығ ында Мендельдің жұ мысына неміс ғ алымы Ф. Фокк жә не Ресей ғ алымы Шмальгаузен ө з ең бектерінде сілтеме жасағ анымен, оның маң ызына толық мә н бермеді. Ал 1900 жылы ү ш елдің ғ алымдары: Германияда Карл Корренс, Австрияда Эрих Чермак, Голландияда Гуго де Фриз бір-біріне байланыссыз, тә уелсіз ә р тү рге жататын ө сімдіктерді шағ ылыстыру барысында Г.Мендельдің бұ ршақ ө сімдігіне жү ргізген тә жірибелерінің нә тижесін қ айталайды. Г. Мендельдің заң дарының қ айтадан ашылуы, тұ қ ым куалаушылық жә не ө згергіштік бағ ытындағ ы зерттеулердің қ арқ ынын кү шейтті. Биологияның жаң а саласы генетика ғ ылымының пайда болуына ә серін тигізді. Сондық тан 1900 жыл генетика ғ ылымының туғ ан жылы болып саналады.

1901 жылы Голландия ғ алымы Гуго де Фриз ө сімдіктерде жү ргізген тә жірибелері бойынша тұ қ ым қ уалайтын ө згергіштікті тү сіндіретін мутациялық теория ұ сынды. 1903 жылы дат ғ алымы В. Иогансен Мендельдің жұ мысын негізге ала отырып, популяциялар жә не таза сорттармақ (линия) туралы теория жасады. Популяцияларда тұ қ ым қ уалайтын белгілердің ұ рпақ қ а берілу заң дылық тарын ашып, оның эволюция мен селекция ү шін маң ызын кө рсетті. Генетика ғ ылымына " ген", " генотип" жө не " фенотип" деген ұ ғ ымдарды енгізді.

1903—1904 жылдары америкалық ғ алым У.Сэттон жә не неміс ғ алымы Т.Бовери белгілердің ұ рпақ қ а берілуінде хромосоманың рө лін кө рсетті. Бұ л теория цитология ғ ылымының дамуына ә серін тигізді. " Генетика" деген терминді алғ аш рет 1906 жылы ағ ылшын ғ алымы У.Бэтсон ұ сынды.