Ылымның дамуындағы эволюциялық революциялық кезеңдері

XIX ғ асырда заттар мен процестер туралы, олардың пайда болуы мен дамуы туралы ғ ылым болды, жаратылыстануда ғ ылым диференциациясы белсенді тү рде жү рді, яғ ни ғ ылымның ірі салалары ұ сақ бө лімдерге бө лінді (мысалы, физика — термодинамика, қ атты денелер физикасы, электромагнетизм; биологияның жаң а сала-лары — генетика, цитология, эмбриология бө лініп шық ты.

XIX ғ асырдың аяғ ында ғ ылымдар интеграциясының алғ ашқ ы белгілері шық ты, ол XX ғ асырғ а тә н процесс болды. Яғ ни пә наралық зерттеулер жү ргізіле бастады (биохИмия, геохимия, биогеохимия тағ ы басқ алар).

Жаратылыстануғ а диалектикалық кө зқ арастардың енуіне қ арамастан, дү ниеге кө зқ арас ә лі де механистикалық, метафизикалық негіздерге сү йенді.

Тіршілік пен тірі организмдердің пайда болуы биология ғ ылымы жоғ ары қ арқ ынмен дамыса да тү сіндірілмеді. Дү ниедегі адамның орны туралы келіспеушілік кө зқ арастар болды.

Ә рбір ашылғ ан ғ ылыми жаң алық тың ө з қ арама-қ айшылығ ы бол-ды. Геоцентрлік теория жоқ қ а шығ арылғ аннан кейін адамзат ө зінің космостағ ы орнына сенімсіздікпен қ арады.

Ғ ылым дамуындағ ы жасалғ ан ә р қ адам адамды ө з мү мкіндіктерін пайдалану ү шін ұ мтылдырды, сонымен бірге оның ойларында маза-сыздық пен бей-берекеттік тудырды.

Дарвиннің эволюциялық теориясы ғ ылымдағ ы жағ дайды кү рт шиеленістірді. «Қ удай жаратқ ан» деген уғ ым жоқ қ а шығ арылғ аннан кейін адам табиғ атты бағ ындырушы рө лінен айрылды. Христиандық теология бойынша «табиғ ат адамның ө з рухани мү мкіндіктерін ашуғ а арналғ ан ү йі» деген антропоцентристік кө зқ арасты ү стаса, оны ғ ылым жоқ қ а шығ арды. Дарвин адамды жаратушығ а тә уелділігінен Кутқ арғ анмен, оны жануарларғ а дейін тө мендетті. Бул пессимистік кө зқ арас термодинаимканың екінші бастамасының ашылуымен одан ә рі терең дей тү сті. Онда бү кіл ғ алам тә ртіпті жағ дайдан бейбере-кеттікке қ арай қ озғ алады, ең аяғ ында ол энтропия жағ дайына (жылу-лық ө лім) жетеді деген.

Соғ ан қ арамастан, XIX ғ асыр мен XX ғ асырдың басы ғ ылымдағ ы алтын еасыр болды. Ғ ылыми жаң алық тар ашылды, кө птеген инсти-туттар мен академиялар ашылды. Ә р тү рлі зерттеу жумыстары ү йымдасқ ан тү рде жү ргізілді. Ғ ылым мен техниканың бірігуімен қ олданбалы ғ ылым салалары ө те тез дамыды. Ғ ылым мен дү ниетанымдағ ы қ алыптасқ ан жағ дай шешімін табуды қ ажет етті. Ол XIX ғ асырдың 90-шы жылдарынан басталып, XX ғ асырдың ор-тасына дейін созылғ ан ғ ылыми революциялар арқ ылы шешілді.

Ғ ЫЛЫМДАҒ Ы ЖАҢ АЛЫҚ ТАР

Жаратылыстану жаң а революциялардың пайда болуына серпін берген физикадағ ы жаң алық тар болды.

Г.Герц — электромагниттік толқ ындардың ашылуы;

К. Рентген — қ ысқ а толқ ынды электромагниттті сә уле шашу;

Дж. Томсон — электрондарды ашу;

П.Н.Лебедев — жарық қ ысымы;

М.Планк — кванттық идея;

А.Энштейн — салыстырмалылық теориясы;

Э.Резерфорд — радиоактивті бө ліну.

1913-1921 жылдары атом ядросы туралы тү сінік негізінде Н.Бор атом моделін ойлап шығ арды, ол бір жағ ынан Д.Менделеевтің период-тық системасына сү йенді. Бү л физика мен жаратылыстанудағ ы жаң а революциялық алғ ашқ ы кезең болды. Ол материя мен оның қ ү рылысы, қ асиеттері, қ озғ алыс формалары, кең істік, уақ ыт туралы бурынғ ы кө зқ арастардың кү йреуіне себеп болды. Екінші кезең XX ғ асырдың 20-шы жылдарынан басталды, ол кванттық механиканың пайда болуымен жә не оның салыстырмалық теориясымен уштасуымен байланысты болды.

Революцияның ү шінші кезең і XX ғ асырдың 40-шы жылдарында атом энергиясын игерумен, электронды-есептегіш машина мен кибер-нетиканың пайда болуымен байланысты. Сонымен қ атар, бул кезде физикамен бірге хймия, биология жә не жер туралы ғ ылымдар басым дамыды.

XX ғ асырдың ортасынан бастап ғ ылым мен тех:: ика тутасымен бірігіп қ азіргі ғ ылыми-техникалық революцияғ а ә келді.