Жердегі тіршіліктің пайда болуы

Ғ ылыми деректер бойынша Кү н жү йесіне жататын Жер ғ аламшары бұ дан 4, 5—5 млрд жыл бұ рын газды-шаң ды тұ маннан пайда болғ ан. Мұ ндай газды- шаң ды материя қ азіргі кезде жұ лдызаралық кең істікте де кездеседі. Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы ү шін ғ арыштық жә не ғ аламшарлық кейбір алғ ышарттар қ ажет. Ол ү шін ғ аламшардың ө зіне тә н мө лшері болу шарт. Ғ аламшардың мө лшері тым ү лкен болса, табиғ и радиоактивті заттардың атомдық ыдырауынан бө лінген энергияның ә серінен ғ аламшар ө те кызып кетуі мү мкін. Ғ аламшардың тым қ ызып кетуі қ оршағ ан ортаның радиоактивті заттармен ластануына жағ дай жасайды. Ал ғ аламшардың мө лшері тым кіші болса, ол ө з айналасындағ ы атмосфераны ұ стап тұ ра алмайды. Ғ аламшарлар жұ лдыздарды орбита бойынша айнала қ озғ алуы аркылы тұ рақ ты тү рде жә не біркелкі мө лшерде ө зіне қ ажетті энергия алып тұ руы тиіс. Ғ аламшарғ а энергия ағ ысы бір калыпты тү спесе тіршіліктің пайда болуы мен дамуы мү мкін емес. Ө йткені тірі ағ залардың тіршілігі белгілі бір температуралық жағ дайда ғ ана жү ріп отырады. Қ орыта айтқ анда, Жер ғ аламшарында тіршіліктің пайда болуының алғ ышарттарына — ғ аламшардың қ ажетті мө лшері, энергия жә не белгілі температуралық жағ дайлар жатады. бұ л айтылғ ан алғ ышарттар тек Жер ғ аламшарында ғ ана болғ андығ ы ғ ылыми дә лелденген. Тіршіліктің пайда болуы, адам баласын ө те ерте кездерден бастап- ақ толғ андырып келе жатқ ан кү рделі мә селенің бірі. Ол жайында кө птеген болжамдармен кө зқ арастар бар.

Аристотель

Ертеде ғ ылыми деректердің аздығ ынан тіршіліктің пайда болуы туралы тү рлі кө зқ арастар қ алыптасты. Ежелгі грек философы Аристотель (б.з.д. IV ғ.) бит — еттен, қ андала — жануар шырынынан, шұ балшаң — балшық тан пайда болады деген кө зқ арасты ұ станды.

іршіліктің пайда болуы туралы теореялар

Тіршіліктің пайда болуы жайында, негізінен, бір-біріне қ арама- карсы екі кө зкарас қ алыптасқ ан. Оның

біріншісі — тіршілік ө лі табиғ аттан пайда болғ ан деген абиогенездік теорияғ а келіп тіреледі. Екінші кө зқ арас — биогенездік теория. Бұ л кө зқ арас бойынша тіршіліктің ө здігінен пайда болуы мү мкін емес. Тіршіліктің пайда болуы жайындағ ы бұ л екі кө зқ арас арасындағ ы ө зара келіспеушілік пікір осы кү нге дейін жалғ асып келеді.

Тіршілік мә ң гі, ол ғ арыш кең істігінде кең інен таралғ ан. XX ғ асырдың бас кезінде швед ғ алымы С.Аррениус (1859—1927 жж.) панспермия тұ жырымын колдады. " Ол тіршілік ғ арыш кең істігінде кү н сә улелерінің қ ысымы арқ ылы бір аспан денелерінен екіншісіне ауысып отырады, " — деп тү сіндірді. бұ л тұ жырымды қ олдаушылар тіршілік Жерге метеориттер арқ ылы келуі мү мкін деген пікірде болды.

Тіршілік жер бетінде мә ң гілік деген теорияны 1880 жылы неміс ғ алымы В. Прейер ұ сынды. бұ л кө зқ арасты аса кө рнекті орыс ғ алымы В.И. Вернадский де жақ тады. бұ л теория: " Тірі организмдер мен ө лі табиғ аттың арасында ешқ андай айырмашылық жоқ ", — деген пікірге келіп тіреледі. Тіршіліктің пайда болуы деген ұ ғ ым тікелей тірі азғ алар туралы деректердің кең еюімен жене терең дей тү суімен тығ ыз байланысты. Бұ л салада неміс ғ алымы Э. Пфлюгердің (1875 ж.) нә руызды заттардың шығ у тегін зерттеуінің маң ызы зор. Ол нә руыздың цитоплазма қ ұ рамының негізгі бө лігі екендігіне ерекше мә н беріп, тіршіліктің пайда болуын материалистік тұ рғ ыдан тү сіндіруге тырысты.

Жер бетінде тіршіліктің пайда болуы туралы қ азіргі кездегі кө зқ арас биопоэз теориясы деп аталады (биохимиялық эволюция теориясы деп те атайды). Бұ л теорияны 1947 жылы ағ ылшын ғ алымы Дж. Бернал ұ сынды. Дж. Бернал биогенездің ү ш кезең ін ажыратты. Оның

бірінші кезең і — биологиялық мономерлердің абиогендік жолмен пайда болуы.

Екінші кезең і — биологиялық полимерлердің тү зілуі.

Ү шінші кезең і — менбраналы қ ұ рылымдар мен алғ ашқ ы ағ залардың (протобионттардьщ) пайда болуы.

Қ азіргі кездегі биология ғ ылымының жетістіктеріне сә йкес тіршілік деген ұ ғ ымғ а кө птеген анық тамалар беріліп жү р. Солардың ішінде орыс ғ алымы М.В.Волькенштейннің берген анық тамасы ғ ылыми тұ рғ ыдан дұ рыс деп есептеледі. Бұ л анық тама бойынша: " Жер бетінде тіршілік ететін тірі организмдер — нә руыздар мен нуклеин қ ышқ ылдарының биополимерлерінен тұ рады жә не олар ө зін-ө зі реттеп отырады. Тірі организмдер артына ө зі тектес ұ рпақ қ алдырып, тіршілік ү немі жалғ асып отырады". Бұ л анық тама ә лем кең істігіндегі басқ а да ғ аламшарларда жер бетіндегі тіршіліктен ө згеше тіршіліктің болуын жокка шығ армайды.