Жедел аҒымды бҮйрек жетіспеушілгі

Жедел ағ ымды бү йрек жетіспеушілігі (ЖБЖ) - бү йректің негізгі функцияларының кенеттен істен шығ уы.ЖБЖ ең бірінші шумақ фильтрациясының тө мендеуімен жә не диурездің азаюымен білінеді. Бү йректің негізгі функциялары гомеостаз тұ рақ тылығ ын камтамасыз етеді. Бұ ғ ан клеткадан тыс сұ йық тық кө лемі тұ рақ тылығ ы, электролиттер балансы жә не қ ышқ ыл-сілті тепе-тең дігі, азоттық заттардың калыпты дең гейі жатады. Соң ғ ы кезде ЖБЖ терминінің орнына «бү йректің жедел зақ ымдалуы» (БЖЗ) терминін қ олданыла бастады. Оның негізгі мақ саты - нақ жетіспеушілік дамығ анғ а дейін болатын бү йрек зақ ымдалуының ерте сатыларын анық тау. Ол емді де уақ ытында жү ргізуге кө мектеседі.

Баланың анатомиялық -физиологиялық ерекшеліктеріне байланысты жасы неғ ұ рлым кіші болса, солұ рлым бү йрек жұ мысы тез бұ зылады.

Этиологиясы, жіктелуі. ЖБЖ-ның себептері ә р тү рлі. Оларды 4 топқ а бө луге болады: 1) преренальдық; 2) ренальдық; 3) постренальдық жә не 4) сирек кездесетін - аренальдық (жалғ ыз бү йректі алып тастағ анда). Преренальдық топқ а ә ртү рлі шоктар – қ атты жарақ аттан, зақ ым болудан, кү ю нә тижесі, қ ан ағ удан, дегидратациядан жә не анафилаксиядан, нә рестеде - сепсис, асфиксия салдарынан дамитын ЖБЖ. Ренальдық ЖБЖ - гломерулонефрит, пиелонефрит, бү йрек ауытқ улары, бү йрек қ антамырларындағ ы тромбоз, эмболиясы салдары. Ренальдық ЖБЖ-не нә рестелердегі ауыр сепсис, асфиксия жауапты. Сә билерде кездесетін гемолитикалық уремия синдромы (ГУС), нефротоксиндер (аминогликозид, қ абынуғ а қ арсы дә рілер) ә серінен дамитын бү йрек жетіспеушілігі жатады. Постренальдық ЖБЖ зә р жолдарындағ ы обструкциядан, тас, ісік салдарынан жә не нә рестелердегі екіжақ ты обструкция, екі жақ ты кистозды дисплазия жә не артқ ы уретра клапаны нә тижесінде дамиды.

Аталғ ан топтардағ ы кө п ауруларды негізгі ә сер ететін жағ дайғ а байланысты шоктың, токсиндік, инфекциялық ЖБЖ деп те ажыратады. Функционалдық жә не органикалық ЖБЖ айтылғ ан преренальдық, ренальдық ЖБЖ-не сә йкес. ЖБЖ олигуриямен де, олигуриясыз да болуы мү мкін. Органикалық ЖБЖ олигуриялық болып келеді, оның ағ ымы функционалдық ЖБЖ-дан ауыр болады.

Патогенезі, морфологиясы. Патогенез ерекшеліктері ЖБЖ себептеріне байланысты. Ең жиі кездесетін - шок кезіндегі ЖБЖ-де - ө згерістер бү йректегі қ анайналымының кү рт азаюынан болады. Қ ан ө мірге ең маң ызы зор орталық ағ заларды (ми, жү рек) қ амтамасыз етуге жұ мсалады да, бү йрек кантамырларында оғ ан байланысты спазм болады. Бү йректің қ ыртысты қ абатын қ анмен жабдық тау (перфузия) кү рт азаяды, сондық тан шумақ тағ ы фильтрация тө мендейді. Органикалық ЖБЖ бү йректің қ ыртысты қ абатындағ ы ө зекше некрозымен орын алады. Ө зекше эпителийіндегі ө згерістер оның қ ызметін тө мендетеді. Интерстиций ісінуі ө зекшелерге косымша кысым жасайды. Ә ртү рлі цитокиндер, зә р жү рмеюі (обструкция) ЖБЖ-ның патогенезінде тағ ы бір орын алатын жай - кан тамырларындағ ы қ анағ у блокадасы (іркілуі). Оның себебі - қ ан тамырларындағ ы жалпылама қ ан ұ юы (ДВС синдромы). Бұ л ГУС, гломерулонефрит жә не тромбоз себептерінен дамитын ЖБЖ-нің шешуші даму жолына жатады.

Негізгі дертті қ ұ былыс ө зекше эпителийінің нефротоксин, улы заттар, дә рі-дә рмек, кейбір вирус, бактериялардан тіке зақ ымдануынан басталуы да мү мкін. Эпителийде аталғ ан жағ дайлар да некроз туғ ызады, интерстицийде ісіну, инфильтрация дамып, қ ан тамырлары да зақ ымданады.

Клиникасы. Жедел ағ ымды бү йрек жетіспеушілігінде 4 кезең ажыратылады: алғ ашқ ы, олигоанурия, полиурия жә не айығ у (реконвалесценция).

Алғ ашқ ы кезең інің клиникасы ЖБЖ-ның себептеріне байланысты, яғ ни шок, сепсис, улану т. б. дертті жағ дайлар кө рінісі. Ішек инфекциясымен ауырғ ан балада сусыздану салдарынан ангидремиялық (гиповолемиялық) шок дамиды. Қ ұ су, іш ө ту салдарынан сусыздану (эксикоз) дамиды да, ол гемодинамика ө згерістерін туғ ызып, қ ан қ ысымы тө мендеп, зә рі тоқ талады. Алғ ашқ ы кезең індегі мұ ндай зә рдің азаюы бү йректегі органикалык ө згерістерге байланысты емес, функционалдық бұ зылыс негізінде дамиды. Мұ ны зә рдің салыстырмалы тығ ыздығ ын тексеріп, бү йректің концентрациялық қ ызметінің ә лі бұ зылмағ анына кө з жеткізуге болады - бұ л кө рсеткіш қ алыпта не жоғ ары. Бірақ уақ ытында кө мек кө рсетілмесе, ангидремиялық шок органикалық ө згерістер – жедел тубулярлық некроз (ЖТН), яғ ни шын ЖБЖ туғ ызады. ЖБЖ-нің себебі ГУС болса, қ анда гемолиз, тамырда қ анұ ю белгілері (ДВС синдромы) анық талады. Кейде токсин, инфекция (менингококк, йерсиниоз, геморрагиялык кызыну т. б.) ә серінен тубуло-интерстициалдық нефриттің клиникасы білінеді. Бұ л ауруларда гематурия жә не азотемия негізгі аурудың белгілеріне (қ ызу, бө ртпе, геморрагиялар) қ оса анық талады.

Олигоануриялық кезең. Зә р мө лшері азаяды. Анурия деп сә билерде зә р мө лшері 10 мл-ден, ал ү лкенірек балаларда 50 мл-ден аз болғ анда айтады. Зә рдің салыстырмалы тығ ыздығ ы ЖТН болса, міндетті тү рде тө мендейді. Биохимиялық қ ан сынағ ында азотемия, мочевина, креатининнің ө те жоғ ары дең гейі табылады, бұ л кезең 3-10 кү н, сирек жағ дайларда (гемодиализге кө шіргенде) 4 аптағ а дейін созылады.

Қ азір Дү ниежү зілік нефрологтар мен реаниматологтар қ ауымдастығ ының келісімі бойынша бү йректің жедел зақ ымдалуын критерийлер ұ сінілді. Екі белгінің дә режесіне қ арай - 1) креатинин дең гейі мен шумақ фильтрациясының дең гейі; 2) диурез мө лшері - арқ ылы бү йрек зақ ымдалуының 3 дең гейі жә не 2 тү рлі болжамы анық талаы. БЖЗ дең гейін сипаттау ү шін 2002 жылдан бастап Дү ние жү зілік тә жірибеге RIFLE жіктелуі деп кірді (54-кесте).

54 кесте