Сперматогенез процесіне жалпы сипаттама беріңіз.

Аталық жыныс кл-ы сперматозоидтар д.а. сперматозоидтың бас жағ ында ядро мен акросома орналасқ ан. Хромосомалар ядроның ішінде орналасады. Хромосомалар ұ рпақ қ а берілетін тұ қ ым қ уалайтын белгілерді тасымалдайды. Акросомада жұ мыртқ а кл-ң қ абық шаларын ерітетін фермент гиалуронидаза болады, ал ол фермент ұ рық тану кезінде жұ мыртқ аның қ абық шаларын ерітіп сперматозоидтың жұ мыртқ ағ а енуіне жағ дай тудырады. Спернматозоидтың мойнында 1-ші центриоль орналасқ ан. Центриольдің екіншісі микротү тікшелерді ө сіреді де сперматозоидтың қ ұ йрығ ын қ ұ райды. Сперматозоидтың аралық бө лігінде митохондриялар орналасқ ан. Митохондриялар энергия кө зі қ ызметін атқ аратын заттарды ө ндіреді. Сперматозоидтар ө те ұ қ сас болады, олар қ ұ йрығ ын толқ ынды қ имылдату арқ ылы қ озғ алады. сперматозоидтың кө лемі микрометрмен ө лшенеді, мыс., бұ қ анікі – 65 мкм, торғ айдікі – 200 мкм, адамдікі – 53 мкм. Ал саны миллиондап ө лшенеді. Адамда 1 текше сантиметр сперма сұ йығ ында – 60-100 млн. сперматозоидтар болады.

Сперматозоидтардың реотаксис қ асиеті бар. Реотаксис дегеніміз сұ йық тың ағ уына қ арсы қ озғ алу. Сперматозоидтар аталық жыныс бездерінде дамиды. Сонымен қ атар аталық бездерінде жыныс гормондары да тү зіледі. Аталық бездердің сыртында тығ ыз дә некер ұ лпалардан тұ ратын қ абық шасы болады. Бездің ішкі жағ ын тығ ыз тығ ыз дә некер ұ лпадан тұ ратын перделер кішкене бө ліктерге бө лген. олардың ә рқ айсыс иректелген шә ует тү тікшелерімен толтырылғ ан. Тү тікшелердің арасында борпылдақ дә некер ұ лпа орналасқ ан. Иректелген шә ует тү тікшелерінің қ абырғ аларының сырты дә некер ұ лпасынан тұ рады, ал ішкі жағ ы эпителий кл-н қ ұ ралғ ан. Ол Сертоли кл-ы. Сертоли кл-ң арасында жас жетілмеген жыныс кл-ы сперматогоиялар орналасқ ан. Тү тікшелердің кө лденең кесіндісін қ арағ анда жыныс кл-ң дамуының ә ртү рлі кезең дерін кө руге болады. Жетілген жыныс кл-ы, яғ ни сперматозоидтар тү тікшенің ортасында жинақ талады.

Борпылдақ дә некер ұ лпасында (иректелген тү тікшеледің арасында) Лейдиг кл-ы (эндокриноциттер) болады. Олар аталық жыныс гормоны – тестостеронды ө ндіреді. Сперматозоидтардың дамуын сперматогенез деп атайды. Сперматогенез 4 кезең ге бө лінеді: 1. кө бею; 2. ө су; 3. жетілу; 4. қ алыптасу; Сперматогенездің алғ ашқ ы жыныс клеткалары сперматогониялар депи аталады. Олар иректелген тү тікшенің ең шетінде жатады. Сперматогониялар ө зінің кө бею кезең інде митозбен бө лінеді, мұ ның ө зі олардың санын айтарлық тай кө бейтуге ә келіп соқ тырады; Ө су кезең інде жыныстық кл-р бө лінбейді, ө суін кү шейтеді, сперматогониялар 1-ші реттік сперматоциттерге айналады. ­Ө су кезең інде олардың ядорларында кү рделі ө згерістер болады, ол мейозды дайындауғ а ә сер етеді; Жетілу кезең інде клеткалар мейоз жолымен бө лінеді. Мейоздың 1-ші бө лінуі 2-ші реттік сперматоцитті қ ұ рады. 2-ші бө лінуінен кейін сперматидалар қ ұ рылады, Мейоз бө лінуі нә тижесінде хромосомалардың саны екі есе азаяды. Сондық тан сперматиданың ядросы гаплоидты болады; Қ алыптасу н/е спермиогенез кезең інде сперматидалар сперматозоидтарғ а айналады. клеткалардың ядролары тығ ыздалады да, олар кл-ң бір шетіне орналасады. Оғ ан қ арама-қ арсы болып центриольдер шығ ады. 1-ші проксимальді центриоль сперматозоидтың мойнына қ алады. Дистальдік центриольдан қ ұ йрық тың жіпшесі ө се бастайды. Гольджи аппараты кл-ң ұ ш жағ ынан акросоманы қ ұ руғ а қ атысады. Сперматозоид қ ұ йрығ ының лық бө ліміне митохондриялар жиналып митохондриялық спиральді қ ұ райды. Осы ө згерістердің

нә тижесінде сперматидадан ерекше кл-а сперматозоид қ алыптасады.