Археология мен этнологияның зерттеу әдістері бойынша

Авункулат (лат. Avunculus- шеше жағ ынан ағ а) – шеше жағ ынан ағ аның жиендерімен тығ ыз туыстық қ арым- қ атынасты сақ тау ә деті, кө не халық тармен(гректермен германдық тар) жә не қ азіргі заманғ ы халық тарғ а(Африка, Океания) сақ талғ ан. Салт бойынша ағ асы жиендеріне ө з ұ лынан да артық қ арау керек.

Автохтондар (грек. Autos- ө зім, жә не chthon- жер) Бір елдің не территория мен аймақ тың байырғ ы тұ рғ ындары. «А» термині дә стү рлі тұ рмыстағ ы аз халық тарғ а қ олданылады. Бү гінде бұ л термин мемлекеттік шекарасы белгіленген, алайда ө здерінің тарихи тұ рғ ан жерлерінде ө зіндік болмыстарын сақ тағ ан халық тарғ а да қ олданылады. Этнологияда бұ л термин сирек қ олданылады, себебі онда «абориген», «байырғ ы тұ рғ ын» термині қ олданылады. Бү гіндері Ресейде 60 автохонды этностар мекен етеді, олардың ішінде 26 халық Сібір, Солтү стік, Қ иыр Шығ ыста тұ рады. Автохонды халық тардың саны жү зден 50 мың адамғ а дейін жетеді.

Адаптация (этникалық) (лат- adaptatio- дағ дылану) – белгілі бір этникалық топтың жаң а этникалық, ә леуметтік, мә дени ортағ а ө зара байланыс ү шін дағ дылану. Физикалық А. барысында адам ө зге климатқ а ү йренсе, ә леуметтік А. барысында ө зге мә дениет талабына дағ дыланады. Этникалық А. негізі жаң а орта қ ұ ндылық тарғ а бейімделу болып табылады. А. ү рдісінде этноста жаң а ө зіндік жаң а ортада жеткілікті мө лшерде тұ рақ тылық пен қ амтамсыз ететін табиғ и стеротип қ алыптасады. Этникалық А. 2 тү рлі болады; белсенді бұ ндай А. этникалқ топ ортаны ө згерту мақ сатымен қ атынас етеді, келесі тү рі пассивті бұ ндай А. ол ортаны ө згертуге талпынбайды.

Аккультурация (лат. ad- k, cultura- қ ұ ру, даму) - ә р тү рлі этностардың мә дениеттерінің байланысу ү рдісі, ә детте ол даму дең гейінің ә р тү рлілігімен ерекшеленеді, нә тижесінде бір мә дениет екінші мә дениеттің кей элеметтерін ө зіне сің іреді. А. кө рінісі нашар дамығ ан мә дениет толығ ымен не бө лшектеп ө зге жақ сырақ дамығ ан мә дениеттін элементтерін қ абылдайды. Солай бола тұ ра біріншісі ө зінің мә дени модельін сақ тай отырып, кең тарағ ан мә дениеттің нормаларын қ абылдайды. А. ұ ғ ымын алғ ашқ ы рет 19ғ. соң ында солтү стік америка тайпаларындағ ы мә дени ө згерерістерді зерттеу барысында Америкалық мә дени антропология айналымғ а енгізді. Сонда американдық этнограф У. Хоумз алғ ашқ ы рет «А» терминінің бір мә дениет элементін келесіге беру деп қ олданысқ а. Алғ ашында ол тар шең берде қ арастырылып, «ассемиляция» мағ ынасында Америка қ ұ рлығ ындағ ы ү ндістерге байланысты қ олданылды. 1930 ж. бастап бұ л Американдық антропологияда нық бекіп, ассемиляцияның кө п тү рлілігі жә не этникалық консолидация ү рдістерін қ арастыруда қ олдануда. Ал проблемасы этнологияның негізгі мә селесіне М. Херсковица, М. Мид, Р. Редфилда, Р. Линтон жә не т.б ғ алымдардың далалық зерттеулердің нә тижесінде айналды. А. нақ ты тарихи жағ дайларғ а байланысты фрмасын ө згертіп отырады. Этнологияда А. негізгі екі бар; мә жбү рлі жә не зорлық пен, осылар этникалық қ ауымдастық тағ ы А.жағ ымды, жағ ымсыз жақ тарын белгілейді. А.ү рдісіне бү гінгі таң да ә лемдеге барлық этностар ә леуметтік-экономикалық айырмашылық тарына қ арамай қ осылуда.

Аксельерация (лат. Acceleration- тездету) ақ ырғ ы он жылдық тағ ы балалармен жасө спірімдердің физикалық тез жетілуі. Аталмыш ұ ғ ымды 1935ж. неміс дә рігері Э. Кохм енгізді. Отандық этнологияда А. мұ рагерліктін жер шарындағ ы халық тың қ оныс аудары салдарынан тү сіндіріледі. А. тағ ы бір болжамы сә билердің тамақ тануының жақ саруы.

Кросскузендік неке (ағ л. Kross-қ иылысу, жә не фр. сousin- немере туыс)- ағ айындас (қ андас) бауыр жә не қ арындастың арасында болатың неке тү рі.

Инкультурация (ағ л. enculturation- мә дениеттендіру) Адамды бала кезінен белгілі этникалық мә дениетке жә не болашағ ына қ ажет мә дени алу ү рдісі. И. ү рдісінде индивит ө зі мекен ететің мә дениетінің дә стү рлі ойлау жү йесімен іс ә рекетін бойына қ абылдайды. И. ұ ғ ымын ғ ылыми айналымғ а М. Мид енгізді. И. кең мағ ынасында балалық кезден басталатын ү рдіс емес, ү лкен индевиттің мә дени паттерларды иггеру ү рдісін айтамыз. Ақ ырғ ы жағ дайда И. ұ ғ ымы жаң а мә дени жағ дайғ а адаптациядағ ы эммигранттарғ а қ олданылады. И. ұ ғ ымы ғ ылымда кең таралмады, кө п жағ дайда американдық мә дени атрапологияда қ олданылады.

Маригиналдық (этно мә дени) (лат. Margo-шекара, шек) – бір уақ ыттаадамның екі этникалық мә дениетке жатуы. Маригиналдық жағ дайда адам ө зін терең дискомфортта сезінеді. Этникалық М. ә детте аккультурация мен ассимилация ү рдістерімен қ атар жү реді. М. басты ерекшелігі маригинал не ескі не жаң а мә дениетте ө зін идентификация ете алмайды. Бақ ылаулар кө рсткендей екінші ұ рпақ тағ ы маригиналды топ тө л мә дениетінен тезірек арылуғ а асық са, ү шінші ұ рпақ та кері ү рдіс байқ алады. Яғ ни тө л мә дениетке қ айта оралу.

Социум- ()ү лкен тұ рақ ты, ортақ мә дениетімен ерекшеленетін адамдардың ә леуметтік қ ауымдастығ ы. С. жоғ арғ ы формасы тұ тас ә леуметтік жү йе. С. ө зге тү рлілігі рулық, жанұ ялы туыстық, ә леуметтік таптық, ұ лтық этникалық, территориялық қ ауымдасдық. С. ішкі дү ниесі ә детте ә леуметтік жә не моралдық нормалармен, дә стү рлермен, салттармен, заң дармен реттеліп отырады. С. этноұ лттық формаларына; ру, тайпа, халық, ұ лт жатады. Жоғ арғ ы ә леуметтік этникалык қ ауымдастық ұ лт.

Фратрия (грек. –phrtria- бауырластық)- тайпа бө лігі, алғ ашында бір атадан тарағ ан ұ рпақ тардың ө зара некелесуі.

Харизма ( грек.charisma-.қ ұ дай сыйы, мейірім) -1) тұ лғ аның бас идіртетіндей қ асиетке ие болуы.; 2) қ андай да бір тұ лғ аның білімдарлығ ына, жеке тартылымдылығ ына, қ айтланбастығ ына, пә ктігіне илану.

Ә лемнің этникалық бейнесі. Этнос туралы жалпылама жү йелі іліммен ә лемдегі этникалық ү рдістердің мазмұ нының жиынтығ ы. «Ә.э.б» ә лем халқ ының этникалық сипатымен оғ ан қ алайда ә сер ететін ү рдістер жатады; демографиялық, ә леуметтік, саяси, миграциялық жә не этникалық ү рдістін ө зіде. «Ә.э.б» динамикалық қ ұ былыс себебі ә лемдік саханада маң ызды ө згерістер болып жатыр; саяси экономикалық жағ дайларғ а байланысты жаң адан мемлекеттер пайда болуда. Этникалық қ ақ тығ ыстар босқ ындардың миграциялық толқ ынын тудырады. Мұ ндай ө згерістер ә лемнің кез келген жерінде орын алады. Қ азіргі этностық ө згеріс ресейдің ішкі суперэтносында болуда.