Каваныя вырабы бытавога прызначэння

Шырока выкарыстоўвалася кавальства ў

аснашчэнні і вырабе рэчаў бытавога пры-

значэння: акоўванні транспартных сродкаў,

вырабе прылад працы, інструментаў, сель-

скагаспадарчага начыння і г.д. Мастацкія

якасці іх не адразу кідаюцца ў вочы, як,

напрыклад, на прадметах архітэктурнага

ўбрання. Бытавыя рэчы рэдка мелі яскрава

выяўлены дэкор. Асноўнымі крытэрыямі

ацэнкі кавальскай работы спажыўцамі былі

функцыянальнасць і даўгавечнасць выра-

баў, дэкор рабіў іх даражэйшымі, а калі

ўлічыць беднасць асноўнай часткі спажыў-

цоў, то гэта было немалаважным факта-

рам, які вызначаў знешні выгляд каваных

вырабаў.

Жалеза — матэрыял не такі даўгавечны,

як гэта здаецца на першы погляд. Асабліва

хутка зношвапіся рэчы, якія знаходзіліся ў

пастаяннай рабоце, а такіх сярод кавальскіх

вырабаў большасць. Таму сёння цяжка ад-

Шукаць у народным побыце рэчы 19 — па-

Чатку 20 стагоддзя. Небагаты, пераважна

разрознены матэрыял дазваляе толькі ў са-

Мых агульных рысах вызначыць месца ка-

ваных вырабаў мастацкага характару ў на-

родным побыце беларусаў і параўнаць іх з

аналагічным відам мастацтва суседніх на-

родаў.

Прыкметная ўвага надавалася знешняму

выгляду тых вырабаў, якія быпі навідавоку,

у першую чаргу транспартных сродкаў.

Аснашчэнне іх металічнымі дэталямі —

з'ява ў народным побыце беларусаў (як і

іншых суседніх народаў) параўнапьна по-

зняя. Да сярэдзіны 19 ст. сялянскія калёсы і

сані не мелі практычна ніводнай металічнай

дэталі. Аднак ужо ў наступныя дзесяці-

годдзі змены ў побыце парэформеннай

вёскі, уплыў горада, адносная даступнасць

прамысповага пракату, развіццё каваль-

скага рамяства ў вёсцы дазволілі забяспе-

чыць транспартныя сродкі самымі неабхо-

днымі металічнымі дэталямі. Перш за ўсё

гэта былі шыны на капёсы і палазы, восі,

шворны, буксы. Тым не менш яшчэ і ў па-

чатку 20 ст. ў некаторых глухіх кутках Па-

лесся сустракаліся «босыя» калёсы з драў-

лянымі восямі. Служыпі яны пераважна для

гаспадарчых мэтаў.

Разам з тым у ж о ў другой палове міну-

лага стагоддзя ў народным побыце заўва-

жаецца імкненне размежаваць транспарт

па меры магчымасці на рабочы, паўсядзён-

ны, і выязны, святочны26. Сяляне з пэўным

дастаткам, якія мелі магчымасць дазволіць

сабе некалькі відаў транспарту, заводзілі

спецыяпьныя «выязныя» калёсы (брычкі,

каламажкі) і сані (вазкі). Выязны транспарт

меў зграбныя формы, аздабляўся разьбою

і нават размалёўкай, а таксама рознымі

металічнымі шрубамі, заклёпкамі, колцамі,

падкосамі, кранштэйнамі. Значнае пашы-

рэнне дэкараваны выязны транспарт меў

сярод заможных сялян Заходняй Беларусі ў