Кояш җилләре. 4 страница

-Син исә нме, Вася? Берә р җ ирең сынмадымы?

Васясы ү зен- ү зе капшаштыргалап:

-Исә н бугай, - диде.

Мидхә т аң а җ ирә неп кенә карап:

-Кабатларга кирә к, син ә зерме? - диде.

-Юк, мин башка алай эшлә мим...

Яшь кенә бер егет килеп:

-Нигә сез алай эшлә дегез? Сез бит киресенчә кешелә рне коткарырга тиешсез, - диде.

-Ә йе, кешелә рне, ә кан эчү челә рне тү гел. Ү зен ү терергә телә гә н кеше болай эшлә ми. Ул бит сатулаша. Кеше йө зле тере мә етлә р бит алар. Җ итмә сә ә ле якыннарының язмышлары белә н дә уйныйлар.

-Ә кайчакта кешелә р ялгышалар, абый...

-Биш яшькә кадә р ялгышырга була. Аннары инде алар ү з тормышларын ү злә ре тө зилә р. Биш яшьтә н унбишкә чә алар кө чле ү сештә булалар.

-Ү зе ү скә н мохит аның кеше буларак формалашуына аз тә эсир итә мени?

-Ә йе, биш яшеннә н соң бала белә н бик җ итди эш итә ргә кирә к. Аның горурлыгын аяк астына салмыйча олы кешелә р белә н сө йлә шкә н кебек. Шуклыкларын тө рттермичә генә. Унбиш яшеннә н инде бала ү сеп беткә н кеше, Һ ә м аның белә н ү з- ү зең белә н сө йлә шкә ндә й сө йлә шергә һ ә м эш итә ргә кирә к.

-Ничек итеп аларны олыларны хө рмә т итә ргә ө йрә тергә соң?

-Шә хси ү рнә к белә н. Тө ньяк Кытайдагыча. Балаларына сез дип эндә шә лә р алар. Җ итмешенче еллар башында Мидхә тнең абыйсы Мә сә ллим Рязань шә һ ә рендә Дяговали хә рби шә һ ә рчегендә бө тен Союздан да солдатлар хезмә т итә лә р иде. Монда фаҗ игале ү лем булды. Бу ү лем алар белә н бергә хезмә т иткә н егет бө тен нә рсә гә дә тыныч караган хезмә ттә шлә ре аркасында якты дө ньядан китте. “Бабайлар” тө нлә дү ртә ү кайтып керә лә р. Кизү торучы солдатка бә йлә нә лә р. Тө нге уникелә р тирә се була бу. Ә дусты аны яклап каршы тө шә. Алар дү ртә ү лә п егетне кирз итеклә р белә н тибеп- тибеп кыйныйлар. Бу вакытта башка хезмә ттә шлә р моны карап торалар. Лә кин берсе дә каршы тө шә ргә батырчылык итмилә р.

Дү ртесен ачык хө кем белә н хө кем итә лә р. Хө кем залында алар оялмыйча кү з яшьлә ре белә н елап кичерү сорадылар. Бу хө кем ү з ө стеннә н вө җ дан һ ә м ирлек намусын югалтып карап торучы хезмә ттә шлә рен яшерен хө кем итү дә иде. Чө нки бит алар тыныч кү ң ел белә н карап тормаган булсалар ул егет ү лмә гә н дә булыр иде. Хезмә тлә рен тә мамлап ө йлә ренә кайтып киткә нче бу солдатлар бер- берсенең кү злә ренә карарга читенсенделә р. Кычкырып кө лмә делә р. Ә бу исә фронт старшинасының кү ң еллә ргә кереп калырлык сү злә реннә н соң булды.

-Дошманнан тү гел, бернигә дә исе китмә гә н дуслардан куркыгыз. Алар кешелә рнең шә ү лә лә ре. Алар кешелә р дә хайваннар да тү гел. Ә ү лә ксә лә р. Ялгыш юлдашлар.

Шул вакыйганы сө йлә гә ннә н соң Мидхә т аң а:

-Ничек һ ә м кем белә н яшә ргә соң? - дигә н сорауны бирде.

-Намус һ ә м вө җ дан белә н яшә! Кө члелә ргә ияр. Хатын- кыз һ ә м балаларга булыш. Тү бә н җ анлы кешелә рдә н кач. Ялкауларны жә ллә мә!

Мидхә тнең җ ирлек милиционеры булып эшлә ргә җ ыенуын белгә н абыйсы аң а:

-Җ ирлегең дә рухи яктан исә н, шә хси горур кешелә р тә рбиялә ргә тырыш. Һ ә м синдә тә ртип бозучылар аз булыр, - дигә н иде. Аның сү злә ре ничек дө рес булганнар икә н. Абыйсының сү злә ре хак булган икә н.

Явыз Иванның ерткычларына мө рә җ ә гать итеп Кол Шә риф болай дигә н: ”Батыр бер тапкыр, куркак ү з гомерендә кү п тапкыр ү лә...”

Таир иртә дә н ү к Фатыйма янына китте.Фатыймага Кол Шә риф мә четенә барачаклары турында белдерде ул. Алар Муса Җ ә лил һ ә йкә ле янында очрашырга сү з куештылар. Язмышлары хә л ителә иде. Фатыймага да ә нисе кү ң елне тынычландыргыч сү злә р ә йтте:

-Кызым, Ана йө рә ге сизеп тора. Бә хетең ишек шакый. Мә четкә сафланып, башың а яулыгың ны бә йлә п, җ иң еллек, тыныч кү ң ел белә н бар.

Очрашкач та бер мә лдә бер- берсенең кү злә ренә карашып тордылар. Икесе дә кулларын сузып кү рештелә р һ ә м кулларын ычкындындырмаган хә лдә мә чет ягына таба атладылар.

Фатыйма тыйнак кына сары тө стә ге озын бө ркә нчектә н, ак яулыктан, аякларында бик биек булмаган ү кчә ле тү флилә р иде. Йө зендә бизә нү нең ә сә ре дә юк. Ул болай да бизә нергә яратмый. Ходай аны гү зә л итә р ө чен матур тө слә рне кызганмаган иде.

Таирның кү лмә ге ачык тө стә булып, тө рки каракү л папахасы болай да озын гә ү дә сен, кискен карашын тагын да җ итдилә ндерә, карарының ныклыгын исбатлый иде.

Алар очрашу белә н Фатыйма оялган йө зен аска тө шерде. Озын керфеклә ре астыннан сө т аклыгындагы йө зе, бө дрә лә неп тузгыган, яулык астыннан чыгып торган чә члә ре белә н кү к фә рештә сен хә терлә тә лә р иде.

Аның сабыйларча сафлыгыннан бер мә лдә ул югалып калды. Тынычлангач та, тә ненең ү зенә кү рә бер дерелдә век аша Ходайдан иң дерелгә н сө ю дулкыннары белә н тулуын тойды.

Алар сө йлә шмичә генә атладылар. Йө рә к тавышлары гына ишетелде. Мә четкә якынлашкан саен Таирның сө йгә ненең җ ылы кулларын кулына аласы, аның ризалыгын сорыйсы килде. Кире какмасмы дигә н уйлар да килде башына. Ул адымын ә керенә йтте. Фатыйма да ә керенлә п тукталды. Алар мә четнең эченә керделә р. Мондагы кү ренеш таң калырлык иде. Лә кинн Таир ү зенең монда нинди максат белә н килү е исенә тө шереп:

- Фатыйма, газиз Фатыйма! Сез ризамы минем йө рә гемнең уты, гомеремнең назлы чә чә ге булырга?

Фатыйманың нурлы йө зе оялып, сө енеп балкыды. Аның йө зе алсу буяуга манылды. Таирга бу мизгелдә аяк астыннан җ ир киткә ндә й тоелды:

-Сезнең йө рә гегездә минем ө чен урын табылырмы?

Бу сү злә рдә н аның хә тта тыны кысылды. Аның Гө лсинайга булган хислә ре, ачыклыгы? Җ итди булырга тырышты. Лә кин йө зе аның ярдә мсезлеген кү рсә тте.

-Йө рә гем сезнең белә н тулы. Ә йтегез ә ле, мин бө тен барлыгым белә н сезнең йө рә гегезгә сыярмынмы?

Ул ү зенең ялкынлы кү злә рен аерып алды.

-Мин сезнең йө рә к ялкыныгыз булырга риза.

Ул шатлыгыннан аның тулы җ илкә лә реннә н кочып алды. Чә члә ренә н ү пте.

Җ ылы кочакны ү зенә гомерлек терә к итеп кабул иткә н Фатыйма язгы боздай эреп китте. Яшьлә ренә буылды. Яшь арасында еш- еш сулады.

-Фатыйма, җ аным, мин яратып һ ә м сө енечтә сезнең гомерегез белә н яшә рмен.

Фатыйма инде чыныннан да ү ксеп- ү ксеп елый иде. Алар яныннан ү тү челә р аларның тынычлыгын бозмаска тырышып аң лагандай ү теп киттелә р.

-Мин бит сезне гомер буе кө ттем. Сез кайда идегез соң?

-Мин сезне яшь һ ә м ү земне сезгә лаек тү гел дип аң ладым.

-Утыздан узган кыз яшь булаламы?

-Ничек кенә ә ле!

-Хатын- кыз саф кү ң елле һ ә м зә выклы булганда гел яшь булып кала.

Һ ә м менә шулар кешене илһ амландыра да инде.

Алар сө йлә шеп тә бетерә алмадылар, алар янына Насыйр белә н Гө лсинай килделә р. Аларның килү лә ренә Таир аптырап калды. Гө лсинай ирлә ргә сиздермә стә н Фатыймага кү з кысты. Ә тегесе Фатыймага рә хмә т йө зеннә н шатлыгын яшерергә тырышып аны кочаклап ү пте.

Насыйр Фатыйманың бабасын яхшы белгә нлектә н анда барырга тә къдим ясады. Бу Фатыйма ө чен дә сө енечле тә къдим иде.

Фатыйманың бабасы сиксә ннә н узган ап- ак чә чле ак чырайлы карт, аларны елмаеп каршы алды. Фатыйма аның хә ллә рен сорашканның соң ында дуслары белә н таныштырды һ ә м ни ө чен килгә нлеген аң латты. Бабай бу яң алыкка чын кү ң елдә н сө енде. Оныгының ялгызлыгына кү птә н эче поша иде инде аның. Бигрә к тә аң а Таирның тә къдимне Кол Шә риф мә четендә ясавы ошады.

-Анда бит безнең ата- бабаларыбызның Ватанны, миллә тнең иреген һ ә м килә чә ген, телен, мә дә ниятен саклап каннары тү гелгә н, - диде ул. Тө рки халыкларның йолалары буенча кыз һ ә м егет никахка кадә р кү решергә тиешлә р тү гел. Ата- баба йолаларын ү тә мә гә н кеше беркайчан да бә хетле булмаячак. Кеше ү зенең миллә тенә, теленә, йолаларына тугрылыклы булган вакытта гына бә хетле була, - диде.

Хатын – кызлар ү зара аралашкан чакта бабай ир- атларга мө рә җ ә гать итте:

-Улларым. Сез тормыш иптә ше итеп сайлаган мә ликә лә р, бикә лә рне кү рү – минем ө чен сө енеч булды. Сез бә хет таратып шундый җ иң еллек белә н килеп кердегез ки, мин сезгә чын кү ң елдә н сокландым. Һ ә м миллә темә горурлык хислә ре уянды. Шушындый яшьлә рне кү рү – миң а җ ан азыгы. Авырлыклардан курыкмыйча бә хет эчендә йө зегез. Хатын – кызларны һ ә м балаларны саклагыз. Ир – атның гомер озынлыгы да, бә хете дә – ү зенең миллә тенең туганлык җ еплә ре. Миң а чит кө йлә р, чит җ омаһ бакчаларына караганда халкыбызның ачы сү злә ре, халкым мә хә ббә те белә н сугарылган кырыс туган ягым якынрак.

Яшьлә р килеп киткә н шатлыктан бабай сарык суйдырды. Якыннарын, тирә - кү ршелә рен чакырды. Бө тенесенең дә каршысында болай диде:

-Яшьлә р кунакка килделә р миң а. Димә к тиздә н бездә туй, ә нә селебездә яң а гаилә артачак. Оныгымның туен ү з кулларыма алам, ә сез миң а ярдә м итә рсез диеп ышанам. Туй ул якыннар, туганнар җ ыелып бергә бә йрә м итә торган бердә нбер чара.

Туйны мин монда, ү зебезнең авылда, ата- бабалар җ ирендә дә уздырачакмын. Монда урын иркен, ашарга бө тен кешегә дә җ итә чә к. Чирмешә н елгасы буендагы ү лә ннә рнең һ ә м чә чә клә рнең хуш исе, татлы саф һ ава илаһ и тө шкә тиң.

Алар кө зге кояш нурлары җ иле белә н уяндылар. Бакчаларда яшелчә лә р һ ә м җ илә к – җ имешлә р алтынсу тө слә ргә буялган тормыш дымы белә н сугарылганнар иде. Бу кө зге мизгелдә бар тереклек дө ньясы йокыга җ ыена. Ү зенә кыш чыгарга азык ә зерли.

Яшьлә р башта бабаларына бардылар. Аннары гына кайтып ә ти- ә нилә ренә ә йттелә р. Башта олы нә селнең иң олы кешелә ре белергә тиеш дигә н фикердә иделә р алар. Бу йола сирә к кенә ү тә лми кала иде. Олы кешелә рне олылаган балалар гына бә хетле һ ә м киң кү ң елле булып ү сә лә р.

-Авыл тулы безнең туганнар, - диде Таир берсендә Фатыймага.

-Шулай да буламы?

-Ник булмасын? Алар авылда гына да тү гел ә ле бар дө ньяга сибелгә ннә р. Безнең ата- бабаларыбыз тулы бер миллә тне, телне, җ иребезне саклый һ ә м арттыра алганнар. Дө нья хә зер бар кешегә ачык. Кө члә ү лә рсез һ ә р зур яки кечкенә миллә т ү зенең урынын ирекле дө ньяда табачак. Кайбер миллә тлә рнең олылыгы, аермалыгы юкка чыга бара. Аң а алмашка кө члә п тагылган ризасызлык килә.

Бабайның сү злә ренә караганда ул ү з гомерендә бик кү п җ ирлә рне гизгә н Ауроазия континентының кү п почмакларында булган. Анда кешелә рнең бә хетле һ ә м бай яшә ү лә рен кү ргә н. Кешелә р начармы, яхшымы, бар җ ирдә дә бер тө сле яшилә р. Яхшы яшә ү челә р туган Ватаннарында ялкауланмыйча, ү злә ренең башларын эшлә тү бә рабә ренә яшилә р. Финляндия, Норвегия, Швеция, Исландиядә салкын климат булса да алар муллыкта, башкаларга булышып яшилә р. Казахстан, Ү збә кстан, Тө рекмә нстанда кешелә р су җ итмә ү гә дә карамастан җ иң елчә кү ң елле яшилә р. Ватан алар ө чен буш сү з тү гел. Бә хетне башка җ ирлә рдә тү гел Ватаның да эзлә ргә кирә к. Башка илл(ф)ә р ө чен ү зең нең эшлә рең не сарыф итү дө рес гамә л дә тү гелдер ә ле ул. Кайсы илдә тугансың һ ә м ү скә нсең – шунда яшә ргә дә кирә к.

Тө реклә р мең ә рлә гә н еллардан алып таджикларны ү лемнә н, сугыштан, ачлыктан сакладылар. Таҗ икстан дә ү лә те берничә бө ек эшлекле аркасында барлыкка килгә н. Алар ү злә рен таҗ га санап һ аман да кулларын сузып йө рилә р.

Татарларның килә чә клә ре дә ү з диннә рендә ге башка миллә тлә р белә н кушылган. Ул моң а дине, мә дә нияте, мә хә ббә те белә н килә.

Ә би ә зерлә гә н ризыкларны ашагач та яшьлә р җ ыелышып китеп бардылар. Алар ү злә ренең моң лы, назлы, гү зә л, тө рки- татар дө ньясының изге җ ире булган Казаннары урамында алга атладылар.

Туганнар һ ә м дуслар Таир белә н Фатыйманың туена ә зерлә н(е)делә р.

Таир да бу уйлары белә н тулып, хислә неп, илә слә неп йө реде. Менә бер кө нне ул Мә скә ү районы паркын ә йлә неп кайтырга булды. Гаилә корулары турындагы уйларына чорналып атлады. Уйлар бер- бер артлы килә һ ә м китә тордылар.Фатыйма белә н икесенең язмышлары хә л ителә торган чак. Гаилә нең тылсымлы бә йлә нмә лә ре нә рсә бү лә к итә р икә н аң а?

Парк буйлап кечкенә балалар ү злә ренең яшь ә ти- ә нилә ре белә н анда – монда йө рилә р, карусельлә р тирә сендә бө терелә лә р. Шулвакыт бер хатын- кыз берничә мә ртә бә:

-Хавас, Хавас...- дип кычкырды. Бу исем аны йокысыннан уяткандай булды. Дулкынланып ул паркның бар җ иренә кү з тө шерде. Кү злә ре белә н борынгы Сә мә ркандта очраткан биюче кызны эзлә де. Ялкын чә чкә н ягымлы серле кү зле беренче мә хә ббә тен эзлә де Таир.

Лә кин юк, бу ө ч – дү рт яшьлә рдә ге сап- сары чә чле кыз ә нисе янына йө герә иде. Бу кызның Хавас икә нлеген аң лагач та, ул моң суланып таш юлның чит- читлә рендә ү скә н агачлар һ ә м чә чә клә р арасына кереп китте. Аң а уйлары белә н ялгыз калырга кирә к иде.

Кө ньк кешелә ре бик еш кушалар мондый исемнә рне балаларына. Бу “Соклану ” дигә нне аң лата.

Армиядә хезмә т иткә ннә н соң дуслары чакыруга карап Азия якларында яшә п калырга булды. Ә нисе дә хуплады моны. Гаилә белә н бә йлә нгә нче дө нья, чит җ ирлә р кү рсен, диде. Тө ркмә нстан һ ә м Казахстанда һ ә м барлык Туран алтын даласында булды ул. Ике ел яшә де ул монда. Сә мә ркандта яшә ү че хезмә ттә ш дустында яшә де. Сә мә рканд кешелә ренә хө рмә т уянды анарда. Алар да туган татар халкы кебек шул ук дин, охшаш, аң лаешлы тел, ә хлаклы аралашу һ ә м таныш мә дә ният, гореф- гадә тлә р барысы да ү зенеке иде. Нә къ монда, Алтын Туран даласында бик кү п еллардан бирле мә һ ә бә т кар таулары арасында иң гә - иң куеп кү п кенә тө рки этнослар, аларның мә дә нияте, тарихы яшә гә н. Ул барысы ө чен дә бер булган.

Таир кечкенә дә н ү к опера һ ә м балетка гашыйк иде. Ә Сә мә рканд – шигърият һ ә м театр ү зә ге. Театр сә хнә лә рендә Кө ньяк – Кө нбатыш иллә ренең йолдызга тиң артистлары һ ә м кө йчелә ре чыгыш ясыйлар. Аның монда яши башлагач та иң зур телә ге шул Сә мә рканд театрына бару булды.

Телә генә дә иреште. Кө ннә рнең берсендә килделә р алар бу театрга. Монда таетрның фойесыннан ук ү зенә бер тө рле кү ң еллә рне илә слә ндергеч хислә р билә п алды. Кечекнә дә н ү к яратты шул Таир театрны. Чө нки ә нисе белә н алар бер генә премьераны да калдырмадылар. “Театр яктылыкка, нурга илтә ”, диеп кабатларга ярата иде ә нисе. Ул гү зә ллеккә сокланырга да ө йрә тте инде.

Шушы уйларга бирелеп зур залга кереп утырдылар алар. Тамаша башланды. Сә хнә гә кү ктә йө згә н аккошны хә терлә теп биюче кыз килеп чыкты. Аның хә рә кә тлә ре шуның кадә р җ иң ел иде ки, ә ллә бу кеше тү гел ә мамык микә н дип уйлап куйды хә тта Таир. Аның сә хнә дә матур- нә зә кә тле хә рә кә тлә ре биюнең серле телендә кешенең акылын сихерлә п кенә дә калмыйча матурлык һ ә м илаһ илык кү генең ә кияти дө ньясына ү зе белә н алып китә иде.

Калган кешелә р бу кичерешлә рдә н аң нарына килсә лә р дә, Таир сихерлә нде дә калды. Инде шушы мизгелдә н башлап ул башка бер генә нә рсә турында да уйлый алмады. Бу кыз аң а сулышы кебек кирә к иде. Тормышының мә гънә сен бары анарда гына кү рде.

Хавас исемле бу башкаручы катнашындагы бер генә тамашаны калдырмас булды Таир. Барган саен барасы, баргач кайтасы килми иде аның аннан. Нинди генә хә рә кә тлә р ясамады ул. Нинди генә бию башкарса да, ү зенең мамыктай җ иң ел гә ү дә се белә н тө рле тө слә рдә ге кү бә лә кне хә терлә теп тө рле утлар яктысында биеде дә, биеде. Аның биюе башкаларныкына һ ич ошамыйча бию теленең матурлыгы белә н аерылып тора иде.

Зур зал аның фә рештә и матурлыгына чумган да, тын да алмыйча аның җ ан һ ә м тә н очышын кү зә тә иде. Тамаша беткә ч тә сихерлә нгә н халык аң а рә хмә т йө зеннә н басып кул чаба. Алкышлар, чә чә клә ргә кү мелгә н Хавас бә хет диң гезендә коена.

“Мин аның янында була аламмы соң? ”- дигә н сорауын бирде Таир берсендә ү з- ү зенә. Юктыр, мө гаен.

Йө рә ге кушуы буенчамы, ирексездә н Таир аны театр ишеге тө бендә кө теп тора башлады. Тамаша беткә ч тә барлык башкаручылар кайсылары тө ркемлә п, кайсылары берә м- берә м караң гы тө н яктырткычларыннан ераклашкан саен тө нге караң гыда эреп югала бардылар.

Таир инде тынычсызлана башлады. Кайсысы соң ул? Танырмы ул аны башка киемнә рдә н, кичке караң гылыкта? Тормышта алар башка хатын- кызлардан аерылмыйлар да диярлек. Шулай да бер аерма бар. Алар җ ирдә н йө реп бармыйлар. Гү я кү бә лә клә рдә й очалар.

Хавас башка балериналар кебек тыныч табигатле, тырыш бал кортларыдай эш сө ючә н, сә хә нә дә гү зә ллек фә рештә се иде. Ул балет кү гендә ге йолдызларның берсе булып, Аравия чү ленең һ ә м Туран даласы кызы иде. Ябык, уртача буйлы, карасу тә нле, янып торган кара кү зле кызның ә би- бабалары бө тен Кө ньяк буйлап сузылып гарә плә р кабилә сенә барып тоташа. Ул- зирә к һ ә м язмыш тарафыннан куылган Исраил халкының газиз баласы иде.

Язмыш иреге белә н ул Сә мә ркандта эшлә де һ ә м яшә де. Кө нен – тө нен эшкә чумганга бердә нбер улын ә нисе карап ү стерә иде. Иллә р, шә һ ә рлә р буйлап берө злексез гастрольлә рдә йө рү кемгә генә охшар икә н? Аның ире тү гел, якын дуслары да юк. Чө нки бу анардан аерым вакыт талә п итә иде. Ә нисенә ул:

-Мин ү зем ө чен, ү земне яратып, беркемгә дә корбан булмыйча яшә ргә телим, - дип кабатларга ярата. Ә улына исә ә керен тавыш белә н икә ү дә н – икә ү генә калып:

-Син минем тормышымда иң мө һ им ир- ат. Син миң а бар кешедә н, бар нә рсә дә н артык. Сиң а тиң нә р юк. Мин нә рсә эшлә сә м дә сине яратып, синең ө чен эшлим. Һ ә м сиң а булган ана мә хә ббә те миң а кө ч бирә. Минем тормышым синең кулың да. Белеп тор: кайда гына булсам да, җ аным гел синең яның да. Шуны онытма, улым...

Ул аны кочаклады, битлә реннә н ү пте. Йө рә генең тибешен тойды. Бу кө чле ана мә хә ббә те һ ә м бә хете иде.

Чыннан да ана мә хә ббә тен берни белә н дә тиң лә п булмыйдыр. Бу иң изге, иң рә хә т, иң татлы хис. Балаң ны кочкандагы рә хә тлекне берни белә н дә чагыштырып булмый. Бө тен барлыгың, кайгыларың онытыла. Сә мави рә хә тлек кенә кала.

Хавасны кечкенә чагында Хана дип атыйлар иде. Ә тисе ү з итеп яратып кыскартып шулай атады. Ә тисе аяк киеме цехы башлыгы иде. Кү бесенчә ә тисе эшеннә н моң су кайта. Шул чакларда ул кызына биергә куша. Ә кызы аң а ә ле испан, ә ле аккошлар биюе бии. Бә хетле кыз сө енеп, елмаеп оча- оча бии. Куллары белә н җ илпенә, очы китә ргә торган кошны хә терлә тә. Ә ә тисе кө меш савытын ә йлә ндереп куеп бармаклары белә н кө йгә китереп думбырада каккандай кагып утыра.

Кичен балалары йоклап беткә ч кенә ул аның ә нисенә кө ндез нә рсә лә р булганын, нидә не борчылганын сө йли.

-Безне кечкенә дә н ү к ө йрә теп ү стерделә р. К(У)еше хайваннар һ ә м ү семлеклә р дө ньясыннан аермалы буларак акыл бирелгә н. Юк, бу дө рес тү гел. Ү семлек һ ә м хайваннар дө ньясы да бездә н акыл(д)сызрак тү гел.Һ ә м беркемнә н, бернә рсә дә талә п итмилә р. Ә кешегә гел җ итми. Аң а ә ле бу җ ирдә яшә ү генә җ итми, бу җ ирнең аның кул астында булуын да тели.

-Лә кин бит бу җ ирдә тә ртипне кеше ү зе урнаштырган.

-(Лә кин) Шуның кадә р ү к булырга тиеш тү гелдер бит инде ул. Ирекле ачык дө ньяда кешенең ү сеше тизрә к бара.

Хана ү зенең татлы йокысында олылар дө ньясының барлыгын да белмичә ү зен кү бә лә ккә тиң лә п бакчадагы гө ллә р арасында очып йө ргә н итеп хис итә. Һ ә м гомер буе шулай яшисе килә аның. Бернә рсә дә белмичә, бары тик очып.

Менә инде хә зер дә бию дө ньясында яшә гә н Хавасның биюлә ре белә н җ ирдә н, кешелә р арасындагы аң лашылмаучанлыклардан кү клә ргә очып китә се килә.

Ташкент бию мә ктә бендә укыганда аң а дус кызлары яратып Хавас дигә н исем бирделә р. Ул каршы килмә де. Ү зенә дә ошады. Мә ктә птә дә, биюдә дә ул эш сө ючә нлеге белә н аерылып торды.

Иреннә н аерылгач та ул ү зенең янына беркемне дә китермә де. Аның йө рә генә юлны кү п кенә бай, акыллы, зирә к ирлә р эзлә п карадылар. Лә кин аның йө рә генә юлны беркем дә таба алмады. Ү зенең эчке дө ньясында гына яшә де ул. Тышкы дө ньядан аермалы буларак ул анда гына тынычлык тапты. Ә иң зур дө ньясы – сә хнә, улы һ ә м ә нисе иде аның. Хисле тә не җ аны белә н биегендә тә ң гә л килә иде. Биегә ндә ул кешелә рне кү рми дә аларның барлыгын тоя һ ә м шә ү лә лә рен шә йли иде. Алардан килгә н тавыш, аларның сулышлары, шатлыклары, кайгылары, кү з яшьлә ре сизелеп тора иде аң а.