Кояш җилләре. 7 страница

Сө йкемле бу картның маң гае киң, чаларган кашлары, озын керфеклә ре арасыннан караган картайган карашы аның озын тугры һ ә м тулы гомер кичерү ен сө йлилә р иде.

Ә сабыр, тыйнак карчыгы исә тыныч караш белә н дө ньяны кү зә теп, кемнең кем икә нен ачыклап утыра иде.

Гомеремдә беренче мә ртә бә кү ргә н карт һ ә м карчык белә н ү земнең арамда якынлык тоеп утырганда карт миң а сораулы караш ташлап:

- Кызым, кө тә р вакытыбыз бик озын. Авыр булмаса без картларга сө йлә ә ле, кем син, кайдан син һ ә м кая ни ө чен юл тоттың?

- Мин ү зем дә ә ле юлымда сездә й кү ркә м ә би белә н бабайны очратуыма сө енеп һ ә м ниндидер якынлык тоеп утырадыр идем, - дидем мин бабайның сү з башлавына сө енеп.

Бу сү злә рдә н ә би белә н бабай бераз оялгандай аска карадылар. Мин Алисә, Мә хмү т кызы. Тумышым белә н Аксубай районыннан, Такталы авылыннан. Ү зем мә ктә птә балаларга туган тел һ ә м ә дә биятны укытам. Лә кин буш вакытымда туган ягымны, аның мә дә ниятен, тарихын ө йрә нә м. Сә яхә тлә рдә кү п йө рим, туган илемнең урман- кырлары, елга- таулары буйлап сә яхә т итә ргә яратам. Татар миллә те, ү зем яшә гә н җ ир турында кү брә к белә сем, бу тормышның серлә ренә тө шенә сем килә.

- Бик хуп, - диде бабай уйланып торгандай башын кагып.

- Мин ә ле тагын кешелә рне тың ларга, аларның тормыш тә җ рибә лә ре белә н уртаклашырга, шул турыда мә калә лә р дә язарга яратам. Ү земнең хикә я һ ә м шигырьлә ремне милли журналларда да бастырам.

- Рә хмә т, рә хмә т, кызым. Синең бу гамә ллә рең изгелә рдә н. Һ ә м алар миллә тебезне алга илтеп ү злә ренең җ имешлә рен дә бирерлә р ә ле.

- Бабакай, җ авап бирә алмассың мы икә н? Синең шушы озын гомерең дә иң истә калган якты берә р вакыйга булмыйча калмагандыр. Шул турыда сө йли алмассың мы?

Бабайның кара кү злә ре кечерә еп сузылып калды. Алар нур сибеп, булган вакыйгаларны кү заллап ялтырыйлар иде.

- Бар, ник булмасын! Озын гомер юлымда кү п вакыйгалар булды минем. Лә кин, мин аны сиң а хә зер сө йли алмыйм. Алайса синең кызыксынуың бетә чә к һ ә м син безгә кунакка килмә ячә ксең.

- Сә яхә тче юлдашыбызны без ү зебезгә кунакка кө тә без, - диде моң арчы сү згә кушылмыйча гына тың лап утырган ә би.

- Без, кызым, гаҗ ә еп матур җ ирдә, илаһ и Сө н белә н Ык кушылып бормаланып аккан шифалы сулы, серле тау итә клә ре ылыслы агачлар һ ә м сусыл дару ү лә ннә ре белә н капланган искиткеч серле табигатьле гү зә л Актаныш тө бә гендә яшибез.

Бабай ү зенең туган тө бә ге турында сө йлә гә ндә кү злә рендә очкыннар уйнады. Ә ә би ымнар белә н башын чайкап утырды.

- Бабакай, ә нишлә п ул Ык елгасы, ә Ак елгасы тү гел?

- Ул урман агайлары ө чен ак, ә безнең ө чен ул Ык. Бу бик борынгы заманнардан ук шулай аталган. Аклык, сафлык иле ул. Мине, карт кешенең сү злә рен тың ла ә ле, кызым. Безнең Актаныш тө бә ге яң а “ак таныш”улар, ачышлар, ә Агыйдел елгасы сиң а шатлык китерер. Хә зер аң ладың мы инде безнең кайда яшә гә небезне? Менә шулай, кызым, син һ ичшиксез безгә кунакка кил, ү з кү злә рең белә н кү реп китә рсең.

- Бабакай, тагын бер генә сорау бирсә м ярыймы сезгә? Нинди казан ул сезнең? Аның ә һ ә мияте нидә?

- Менә безгә килгә ч тә сө йлә рмен мин сиң а бу казанның серен.

- Сез мине чыннан да кызыктырдыгыз бит ә ле. Сезгә килми булмас ахрысы.

Шушы җ анлы сө йлә шү белә н минем утырып китә се вакытым сизелмичә дә килеп җ итте. Мин бабай белә н ә бигә шушындый кү ң елле ә ң гә мә ө чен рә хмә тлә р ә йтеп, саубуллашып, тиздә н бу гаҗ ә еп якларга барып чыгасымны ә йтеп автобуска утырдым.

Мин автобуста. Уйланып барам. Мин- тирә ягымда яшә ү че кешелә рнең бер ө леше. Акылым, уйларым һ ә м хислә рем янымдагы кешелә р белә н тыгыз бә йлә нгә н. Һ ә м бу кешелә рнең дә мин бер ө леше.

Ә леге картлардан аерылгач та аларда җ анымның бер ө леше калгандай булды. Ә ү земне исә алардан тере илһ ам алгандай сиздем. Бар хә ят яктырып киткә ндә й тоелды.

Ү зенең мең тө рле хыяллары, эшлә ре, чишелмә гә н мә сьә лә лә ре белә н тагын җ ә йге ял вакыты җ итте. Мин ү земнең Рә шит бабай белә н Алия ә бигә биргә н вә гьдә мне һ ич онытмадым. Тормыш мә шә катьлә рен, вак- тө як эшлә рне бераз гына җ айга салдым да алты яшьлек кызымны җ итә клә п юлга җ ыендым.

Юл ерак һ ә м серле иде. Нә рсә булыр? Бу сә яхә тем миң а нә рсә бирер? Олы юлга кадә р биш чакрым араны җ ә яү лә п кузгалдык.Ү з- ү земне табигатьнең бер ө леше итеп исә плә п, ирекле коштай тоеп бертуктаусыз ә йлә нгә н җ ир шарыдай алга бардым да бардым. Искә н җ ил минем чә члә ремне сыйпады, ә кызым бертуктаусыз йө герде, кү бә лә клә р куды, туктап аяк астында гына йө герешкә н бө җ ә клә рне кү зә тте, алар белә н сө йлә ште. Без бу мә лдә табигать белә н тә ң гә л идек. Ә нә, имеш мин ак болытлар ө стендә, биектә н кү кне кү злим икә н. Нинди рә хә тлек, җ иң еллек, балаларга хас хыяллар, уйлар. Унбиш ел мә ктә птә балалар укыткан укытучы ү зем югыйсә, ә уйларым һ аман да балаларныкыдай. Ә бит мине бергә эшлә гә н укытучыларым да, укучыларым да акыл кергә н, тө пле кешегә саныйлар. Ә хыялымда мин һ аман балаларга хас хыяллар эчендә йө зә м, дө ньядан могҗ изалар кө тә м. Хислә ремнә н ү земә дә кө лке тоела, мин ирексездә н елмаям. Ә кызым, озынкерфеклә р астына яшерелгә н шомырт тө сле кара кү злә рен зур итеп ачып:

- Ә нием, нигә кө лә сең? - ди.

Баламның мамыктай йомшак җ илкә лә реннә н сө еп, кү злә реннә н ү беп:

- Минем кечкенә патшабикә м! Мин сине бик яратам. Син гел янымда булганга сө енә м, шуң а елмаям да.

- Мин дә ә нием сине яратам. Син иң яхшы, иң матур ә ни. Минем ә нием!

Шулвакыт тузаннарын туздырып җ иң ел машина килеп туктады. Без Чаллыга кадә р баруыбызны ә йттек, руль артында утырган ир - егет телә гә н җ иребезгә кадә р утыртып кайтырга булып безне кабул итте. Яшь егет безнең белә н танышып кая баруыбызны сорашач та, сузып җ ырлап җ ибә рде. Ә ле минем кызымның да кушылып җ ырлавын сорады. Кызым да бу яң а гына танышкан абый белә н бик тиз уртак тел тапты, аң а карап кө лде, утырган урынында сикеренде. Бер авылны узган чакта туктап кибеткә кереп бер тө ргә к җ илә к-җ имеш, сулар алып чыкты һ ә м кызыма:

- Болар сиң а, миннә н - Сә лим абыең нан. Моннан соң син миң а ү з сең елем кебек, оялма, тә млә п аша, ә ниең не дә сыйла, - диде.

Мин рә хмә т ә йтеп кулыма бер алманы алдым. Ә аның кулларында груша иде.

- Сезгә кү ң еллерә к булсын, бергә лә п ашыйк, - диде.

Ашаганда безне оялтмас ө чендерме, читкә борылып ашады.

Бераз гына барганнан соң тынлыкны бозып мин аның кем һ ә м кайдан булуын сорадым. Ул ү зенең Чаллыдан ерак булмаган бер авылдан булуын, шә һ ә рдә тикшерү че булып эшлә вен ә йтте. Аң а 28 яшь булуын, ә тисенең Закир, ә ә нисенең Айгө л исемле икә нлеген сө йлә де. Ә хә зер аның укулардан кайтып баруы икә н. Тә җ рибә ле белгечлә рдә н эшенең серлә ренә тө шенеп кайтуы.

- Сез ә ле бик яшь кү ренә сез, сезгә 28 яшьне биреп тә булмый, - дидем мин, чыннан да гаҗ ә плә неп.

- Мин ү земне чын мө селманнарча тотарга тырышам, тә мә ке тартмыйм, аракы да эчмим. Җ анымны, тә немне дә чиста тотарга омтылам, бә лки менә шулар ярдә м итә торганнардыр, - диде ул.

- Ә тә ртип бозучылар белә н кө рә шне ничек алып барасыз?

- Гади генә: аларның ни ө чен шулай эшлә гә ннә рен ачыклыйбыз. Ә инде белгә ч аң лату эшлә ре алып барабыз һ ә м дә яң адан тормышка кайтарырга тырышабыз.

- Ә гә р дә бу мө мкин булмаса?

- Ә гә р дә ө мет юк икә н, аларны Конституция кануннары белә н дә валарга кирә к.

- Ничек җ иң ел икә н...

- Юк, апа, бу бер дә алай җ иң ел эш тү гел. Бу озакка сузылган тә фтишле хезмә т.

- Сез ү зегезнең эшегездә н берә р кызык вакыйга искә тө шерә алмассызмы икә н?

- Ә йе... Кү птә н тү гел генә эшчелә р бистә сендә булган бер хә лне сө йли алам. Шулай тө нлә эчке эшлә р бү легенә бер шалтырату кабул ителә: яшь бер кыз елый - елый ү зенең кеше ү терү е турында хә бә р итә. Яшә ү урыны буенча килсә к, ни кү рик, идә ндә башы канаган бер ир-егет ята, ә янында 12, 15 яшьлә рдә ге ике кыз елап басып торалар. Рус телендә бик ә йбә т сө йлә шмә гә ннә н, куркуларыннан да, русчаны вата- сындыра алар. Бу башына оек кигә н кешенең ө йлә ренә килеп кереп: “Акчаларыгызны, алтыннарыгызны чыгарыгыз”, диеп кычкыруына сең елесенең ккркынып елап җ ибә рү е, бу кеше елаган кызга борылган арада апасы аның башына таба белә н китереп сугуы, куркытучының егылып тө шү е, аларның шул арада шалтыратулары турында елый - елый, берсен - берсе бү лдерә - бү лдерә сө йлә п бирделә р. Тиз арада табибны чакырып алып, башына кигә н оекны салдырып салкын су белә н битен югач, 20-22 яшьлә рдә ге ир- ат аң ына килә. Без кызларны кеше ү термә ү лә ренә тынычландырабыз, алай да бу рус кешесенең йө зен карарга чакырабыз. Кызлар курка - курка гына кереп аның йө зенә карасалар, ни кү злә ре белә н кү рсеннә р, аларның каршысында ә нилә ренең бертуган энесе басып тора. Кызлар бу хә лгә шаккаталар:

- Камал абый! Бу сез! Ничек инде алай?

Ике кызның да гаҗ ә плә нү лә ренең чиге - чамасы булмады. Авызларын ачып, кү злә рен шар ясап карап торуларында булдылар. Алар инде безне кү рми дә иделә р. Абыйларының ә ле артына, ә ле алдына тө шеп:

-Камал абый, башыгыз авыртмыймы? Ничек болай булды соң ә ле бу? - диеп бер- бер артлы сорауларын яудыра башладылар.

Авыртудан ишетелер - ишетелмә с тавыш белә н кызганыч елмаеп:

-Мин сезгә кү ң елсез булмасын диеп, кызык ясарга гына уйлаган идем, - диде.

Ә бу шаяру ү зенең гомеренең бә һ ә се була язды. Ә леге кызның батырлыгы мине сокландырды. Менә чын татар кызы нинди була ул, - диеп ә йтеп куйды юлдашыбыз Сә лим. - Ә йе, апа, шушы хә ллә рдә н соң мин ү земнең хатыным белә н сез диеп сө йлә шә башладым, кем белә, ул да бит татар кызы! - диеп елмайды.

Без инде ү зенең тө зеклеге, матурлыгы белә н сокландырган Яр Чаллыга килеп җ итә идек. Кызым машина кагудан йоклап киткә н. Машина тә рә зә сеннә н кырлар, сукмаклар, урманнар, авыллар кала бара. Алар калган саен мин ү земнең алга баруымны сизә м. Баш очыннан карасу болытлар йө зә лә р, кояш ү зенең алсу нурларын сү ндереп ә керен генә офыкка байый, салкын җ ил исә иде.

Бу озын юл мине бераз гына арытты. Минем сө зелеп йокым тө ште. Лә кин тынгысыз юлдашымның тавышы мине уятты:

-Апа, сез миң а ү зегезнең кая, ни ө чен баруыгызны сө йлә мә дегез, һ аман- һ аман мине генә сө йлә ттегез, - диде юлдашыбыз.

Мин аң а ү земнең кем, кайдан, нишлә п йө рү емне сө йлә дем. Ул ү зенең минем хезмә темә соклануын белдерде. Гомумә н дә дө ньяның тормышы белә н кызыксынып, аның турында язучы кешене мә гьрифә тче дип атады.

-Сезнең кебек кешелә р аркасында, татар телен саклап калучы мә гьрифә тчелә ребезнең хезмә тлә ре аша безнең телебез ү сә һ ә м бик тиздә н ул иң кө чле теллә р исә бенә дә кертелер ә ле. Телебезнең ү сешендә сездә й кешелә рнең дә хезмә тлә ре зур, - диде.

Менә без Чаллыга килеп җ иттек. Мин Сә лимнә н безне шунда юл читендә генә калдыруын сорадым, кунакханә дә кунасымны белдерде

-Юк инде апа. Мин сезне шундый кечкенә кызыгыз белә н тө нгә каршы юл чатында калдыра алмыйм. Бу безнең чә, чын татарча булмас иде. Мин сезне ү земнең гаилә мә алып кайтам. Хатыным мунча да ягып куйгандыр. Ял итеп тө н кунарсыз. Ә иртә гесен ү з җ аегыз белә н Актанышка юл алырыз, -диде ул.

Шушындый җ ылы чакыруга, бу ир- атны ү пкә лә тмә ү йө зеннә н дә мин риза булдым. Без Чаллыны ү теп бераз баргач та, шә һ ә ргә тоташкан диярлек зур гына авылга килеп кердек һ ә м бер ө й янына барып туктадык. Матур, зур, ак таштан салынган йорт иде бу.

Биек капкалар артыннан ике мә ктә пкә чә яшьтә ге малай килеп чыгып, ә тилә ренең муеннарына килеп сарылдылар. Малайлар берсен - берсе уздырып:

- Нихә л ә ти, кайттың мы? - дип сораштылар.Ә тилә ре аларның битлә реннә н ү беп, җ илкә лә ренннә н кагып ү зе белә н алып кайткан “куян кү чтә нә чен” тапшырды. Ә малайларның артында бизә кле озын кү лмә к кигә н чибә р генә хатын- кыз басып тора иде. Малайлар тынычлангач, артта сабыр гына басып торган хатынына елмаеп:

- Йә, хуҗ абикә м. Ни хә ллә рдә? Бар да тә ртиптә ме? - дип сорады.

- Яхшы, бар да яхшы, - дип җ авап бирде хатыны, башы белә н ымлап.

Сә лим гаилә сен безнең белә н таныштырды, безнең ни ө чен монда килеп элә гү ебезне аң латты.

- Мин бик шат, - диде хатыны. Чә й ә зерлә гә н арада мунча юынып чыгыгыз, - диеп безгә алыштырырга киемнә р биреп, мунчага озатты.

Юлда утыртып алып килгә н ир - атның хө рмә тлә п ө енә дә шү е, хатынының каршы алуы миндә шушы гаилә гә соклану уятты. Менә нинди булырга тиеш икә н ул чын татар гаилә се диеп кенә уйлый алдым. Бер - берсенә хө рмә т, ышаныч. Менә шушындый гаҗ ә еп гаилә лә р кү брә к булса безнең туган илебездә тынычлык хө кем сө рер, аерылган гаилә лә р, ятим балалар саны азрак булыр иде.

Мунчадан кайткан җ иргә безне тү р якта бай итеп ә зерлә нгә н ө стә л кө тә иде. Ашыкмыйча гына, сө йлә шә - сө йлә шә тә мле итеп ашадык, эчтек. Аннан соң кә нә фигә утырып ял иттек. Кә нә фи янындагы ө стә л ө стендә берничә тө ргә к журналлар. Араларында “Мирас”, “Идел ”, “Сө ембикә ” кебек татар халкы яратып укый торганнары да бар. Болардан тыш китап киштә лә рендә кү п кенә журналлар, татар ә дә бияты классикларының ә сә рлә ре дә тупланган. Бу китапларны кү ргә ч тә мин Мә рьямнан кайда эшлә вен сорамыйча булдыра алмадым. Ул исә ө йдә хуҗ абикә булуын, буш вакытларында исә сорау буенча тегү эше белә н шө гыльлә нү ен ә йтте. Аның теккә н ә йберлә рен бер ханым шә һ ә ргә алып китеп тә сата икә н. Ул ү зенең кибетен ачу турында хыяллануын, эшен җ ә елдереп җ ибә рә чә ген белдерде.

- Тора- бара бә лки ә ле кү лмә клә ребезне чит илгә дә чыгара башларбыз, - диде ул кү злә рендә нурлар уйнатып, хыялын яшермичә.

Ә йе, яшь буынның хә леннә н килә торган эш бу. Миллә тчелек белә н басылмаган буын кешелә рнең тормыш рә вешен алга киткә н иллә р дә рә җ ә сенә кү тә рә ала. Дө ньяви мә гълү мат, дә ү лә тара чиклә рнең ачыклыгы кешелекне яхшы якка ү згә ртергә тиеш.

Илемнең тө рле якларына булган сә яхә т миң а халкымның тигезлә рдә н тигез, яхшылардан яхшы икә нлеген кү рсә тә, ә туган илемнең тө рле тө бә клә рендә ге халык кунакчыллыгы, тырышлыгы белә н таң калдыра.

Бу кичтә без Мә рьям белә н шулкадә р якынайдык ки, ул мине икенче кө нне дә җ ибә рмә де. Җ ир җ илә клә ре ө лгергә н чак булганлыктан, без аның белә н якында гына урнашкан урманга җ ә яү лә п җ илә к җ ыярга киттек. Минем кызым Илү зә белә н Мә рьямның малайлары да дуслаштылар. Бигрә к тә олысы белә н яшьтә шлә р булып чыктылар. Җ илә ккә аларны да иярттек, алар бергә уйнап - кө леп бардылар, кечкенә се бу дуслыктан кө нлә шепме, араларына кереп елаштырып барды. Бик ү к җ илә кле ел булмаса да кайнатма кайнатырлык җ ыя алдык. Кайткач урман җ илә клә ре белә н чә й эчтек. Камыр куеп тә мле кү мә члә р пешердек.

Ә икенче кө нне Сә лим мине Минзә лә гә баручы дустына утыртып җ ибә рде. Мә рьям исә кү чтә нә чкә урман җ илә клә реннә н кайнатма һ ә м кү мә члә р бирде. Менә шулай итеп бу гаилә белә н саубуллаштым мин. Туганнарыма тиң дусларымны чын кү ң елдә н кунакка чакырдым. Алар килә чә клә рен белдерделә р.

Сә лимнең дусты безне бик тигез булмаган юлдан алып барды. Лә кин бу кыр юллары шулкадә р матур иде, тә рә зә дә н кергә н җ ылы җ ил безнең чә члә рне иркә лә де. Бә лки бу җ ирлә ргә минем ата - бабаларым да аяк басканнардыр һ ә м монда аларның җ аннары яшидер. Мин йө ртү чебездә н бер ничә генә минутка машинасын туктатуны сорадым һ ә м кыска гына агачлар артына барып тезлә неп кулларымны җ иргә куйдым да зур ә нием ө йрә теп калдырган догаларны укып миннә н ө мет итү че ә би - бабаларым рухына багышладым, Ходайдан аларның җ аннарына тынычлык, ә исә ннә рнең кү ң еллә ренә мә рхә мә т сорадым. Аминымны иттем дә тыныч кү ң ел белә н урыныма барып утырдым һ ә м кузгалып та киттек.

Без Минзә лә гә якынлаштык. Бу шә һ ә ргә минем беренче генә килү ем. Минзә лә елгасы буена урнашкан бу шә һ ә р ү зенең яшел урамнары белә н аерылып тора. Зур шә һ ә рлә рдә н аермалы буларак монда артык тавышлар юк. Кечкенә генә тыныч шә һ ә р. Ә Минзә лә елгасы ү зенең оялчан яшь килендә й назлылыгы белә н тереклеккә яшә ү дымы биреп агып тора.

Без автовокзалга якынлаштык. Мин йө ртү чебезгә акча суздым, лә кин ул дусларымның дуслары - минем ө чен дә дуслар, мин алардан акча алмыйм, диде. Бу акыллы һ ә м тыйнак урманчыга рә хмә тлә ребезне ә йтеп без автовокзал янында машинадан тө шеп калдык. Билетлар алдык та автобус кө теп тора башладык. Халык бик кү п тү гел, кайсы керә, кайсы чыга, кайсысы кө теп утыра. Шуларны кү зә теп утырып бер сә гать вакыт ү теп тә китте.

Актанышка баручы автобуска кереп утырдык. Ә крен генә кузгалдык. Автобусны йө ртү че безгә борылып карап елмайды да:

-Барыгыз да ә зерлә негез, хә зер очабыз, - диде, кү ң еллә ргә ү теп керерлек җ ырлар куйды. Шуларны тың лап, кырлар киң легендә “очтык”.

Озак та ү тми без елга аркылы салынган арыган йө зле озын кү пер аша чыктык. Бу Сө н елгасы иде. Ә леге тынгысыз елга бер - берсенә теллә ре һ ә м диннә ре белә н якын булган ике тө р Уралның тө ньяк һ ә м кө ньяк татарларын берлә штерә. Татарлар нинди генә тө рлә ргә бү ленмә гә ннә р. Шулай булуга да карамастан аларда бер исем, бер рух яши.

Кешелә р дә кошлар кебек ү злә ренә яшә ү ө чен урын сайлыйлар. Һ ә рвакытта да яхшы урын гына булмый, яши алмаслык җ ирлә рдә дә, салкын Гоби чү ллә рендә дә, аякны яндыра торган Аравия комлыкларында да, биек кыяларда да, кү ң еллә ре кайда телә сә - шунда коралар. Моң а һ ичнинди аң лату юк. Бары тик җ ан авазларын гына ишетә лә р алар. Ниндидер эчке бер хис идарә итә монда.

Тә рә зә дә н карап кечкенә һ ә м зур кошларның хә рә кә тлә нгә ннә рен карап, шундый карарга килә м: без, тою ә гъзалары булган тынгысыз йө рә кле җ ан иялә ре һ ә рвакытта кү згә кү ренмә с дө ньяны һ ә м ү з - ү зебезне эзлә нү дә яшибез.

Тыныч кына агылган кө йлә рдә н һ ә м автобусның чайкалып баруыннан без изрә п киттек. Балаң ның йомшак кына җ ылы тә нен тоеп, аның йоклагандагы фә рештә лә ргә тиң саф, самими йө зен кү рү дә н дә рә хә трә к нә рсә бар микә н дө ньяда? Кайчакта ү зең не батырга санап кызып китеп аларны рә нҗ етү лә рең ә оялып та куясың. Оят һ ә м намус - бертуганнар. Менә шулар кешене тү бә нгә тә гә рә ү дә н саклап калалар да инде. Шулай ук ят балалар да булмый. Алар безнең - кешелекнең ү сентелә ре.

Минем йө з тө рле уйларымны бү леп салонда бала елаган тавыш ишетелде. Утырып баручылар бар да ү релеп баланы карадылар. Янә се яшь ә нигә нинди дә булса ярдә м кирә кмиме? Алып баручы кешелә рнең арыганлыкларын аң лап урманга борып автобусын туктатты. “5- 10 минут ял итеп алабыз”, диде. Без барыбыз да салоннан чыктык.

Таулы яктан иртә нге дымлы, сусыл, салкынча җ ил исә иде. Яшел ү лә ннә р чык тамчыларыннан ялтырыйлар. Кояш ә ле тө нге салкынны җ ылытып ө лгермә гә н. Табигатьнең чә чә клә ргә кү мелгә н чоры бу. Урман буенда аяк асларында нинди генә чә чә клә р ү сми.Алар тө рлесе тө рлечә: кайсылары нык, кайберлә ре нә зберек, араларында сабырлары да, яралылары да бар. Кайберлә ре кө ндез, ә кайсылары тө нлә йоклыйлар. Тик алар кешелә рнең кыргыйлыклары каршысында ярдә мгә мохтаҗ.

Кеше ү зен бу җ ирдә чын хуҗ аларча тота, кирә к икә н тө зи, кирә к икә н бар нә рсә не дә җ имерә. Ү зенең кылган гамә ллә ре ө чен һ ә рвакытта да җ авап бирми. Ә гә р дә ул моны аң ласа - тормыш илһ амлы, ү зенә һ ә м тирә - якка мә хә ббә т белә н тулы булыр иде. Кызганыч, кеше бик озак ө лгерә.Ө лгергә ч тә, башкаларга ү зенең тә җ рибә сен бирә алмыйча мә ң гелеккә китә.

Автовокзалга килеп җ иткә ч тә мин Рә шит бабай биреп калдырган номер буенча шалтыраттым. Ул бераздан кызының безне килеп алачагын ә йтте.

Озак та ү тмә де озын кара толымлы яшь чырайлы буйчан хатын- кыз безнең яныбызга килеп:

- Сез буласызмы инде Алисә ханым? Мин Рә шит бабаң кызы Михри булам. Ә йдә гез, мин сезне алырга килдем, - дип безне ү зе белә н чакырды.

Без яң адан юлга кузгалдык. Руль артында - Михри.

Мин бу аяк басмаган яклардан кү з дә алмыйча тә рә зә дә н карап барам. Тигез җ ирлә р, бик биек булмаган таулар, җ ылы коры һ ава, аксыл- яшькелт ү семлеклә р дө ньясы, биек кү ктә йө згә н болытлар. Кешелә р монда кояшта янган тыгыз тә нле, башларын ө скә кү тә реп, туры йө рилә р. Хатын- кызлар тиз хә рә кә тле, эшлеклелә р. Актаныш та Минзә лә кебек ү к бик зур тү гел, лә кин яшеллек, чә чә клә р кү брә к.

Бу саф татар мохиты сакланган чын татар районнарына килеп кергә ч тә халкының гел татарча сө йлә шү ен кү реп кү ң ел җ ырлый.

Тын гына барганны ө нә п бетермә де булса кирә к, Михри сү з башлады. Ул ү зенең шә һ ә р мә ктә бендә укытучы булып эшлә вен, ә ле тагын аспирантурада биологияне тирә нтен ө йрә нү ен, кечкенә чакларында ә бисе белә н бабасы янында Чирмешә н белә н Сө лчә елгалары кочаклашкан урында, Норлат шә һ ә реннә н ерак булмаган авылда яшә вен, дү рт туган, ягъни ө ч абыйсы һ ә м аларның тө рлесе тө рле җ ирлә рдә яшә ү лә рен сө йлә де.