Кояш җилләре. 5 страница

Аң а якынрак булыр ө чен Таир театрга тө рле эшлә р башкаручы булып урнашты. Тө рле йомышлар ү тә де. Алтын куллы иде егет. Театрга кирә кле кеше булып чыкты.

Ә тагын да авыррак мә сьә лә - Хавасны ү зенә карату иде. Башкалардан аерылып тормаган Таирга бу авыр иде. Ә ле тагын аны бер сорау борчыды: кирә кме мин аң а? Утлы кү злә ре ү з эшлә рен эшлә делә р. Аны бик тиз саттылар. Кү з нурлары белә н яндырып тиз арада юкка чыккан егеткә игътибар итә башлады Хавас. Юкка чыккач та егет янә дә н ничек аның янында булуы турында тә ү леклә р буена планнар кора башлый иде. Планы килеп чыккач та аны куркытмас, яки биздермә с ө чен тизрә к китеп барырга тырыша иде.

Кызлар, хатын- кызлар! Кем генә соң аларның табигый бү лә геннә н кача ала. Хаваска яң алык тапшырдылар: сине ө зелеп сө юче, син дип янып кө юче бар, диделә р. Ул моны тыныч кабул итте. Миң а нә рсә гә яшь егет, диде. Аның тынычлыгын бозарга телә ү чегә хә тта ачуы да килде. Аның ү зенә сү з кушарга телә ү челә ргә аерым бер җ ирә нгеч караш ташлап тиз арада яныннан китә ргә мә җ бү р итә торган гадә те бар иде. Лә кин һ ә рвакытта да килеп чыга торган бу ысулы барып чыкмады. Таирның кү злә ренә карагач та ул аерым бер салкынлык катыш ут кү рде. Ул ү зенең ягымлы карашын керфеклә ре белә н яшереп дә шми - тынмый на ү теп китте.

Таир хисле, кешедә ге хислә рне дә тоючан иде. Менә хә зер дә аның ү теп китү еннә н тә вә ккә ллек чалымнарын аң лап алды. Һ ә м бу кү згә кү ренмә с хислә р аң а да кү чтелә р. Акылы да, барлыгы да аң а “Бар, нә рсә кө тә сең? ”- диделә р.

Таир ү зенә - ү зе ачулы иде. Ул ү зен аның каршында мескен итеп тойды. Хавасның дус кызларының хә йлә кә р елмаюлары аны чыгырыннан чыгардылар. Хавасны кү рми торса, ү зен читлектә ге кечкенә бер кошка тиң лә де. Сагыш һ ә м ялгызлыгы аны ашадылар. Аны кү ргә ндә ул аның кү з нурлары белә н пеште. Хавас аның ө чен буй җ итмә слек хыял иде. Вакыт ү тә торды. Ул ү з эченә биклә нгә ннә н - биклә нә барды. Тора – бара кипкә н яшү смергә ә йлә нде. Кү злә р, сө ю кү злә ре аны саталар иде. Алар тавышсыз гына ут булып яналар. Карашлары яшен ташыдай атыла. Тә не тулып киткә ндә й тоела, ө скә рә к тартылып кү клә ргә сузылгандай була. Салкын акылы, тыныч җ аны егетне якын китермә сә дә, алар арасында хислә р ялкынын йө гә рли торган кө рә ш бара. Бер - берсе белә н хә тта исә нлә шмичә дә ара саклыйлар иде алар. Йө рә к уты, сө ю уты телә сә нинди киртә лә рне дә вата, чө нки сө ю кә сә лә ре чын сө ю уты белә н мө лдерә мә тула.

Бу тамашаны читтә н кү зә теп йө рү челә р сө ю һ ә м акыл арасында барган ике йө рә к кө рә шенең уң ай тә мамлануын, ике йө рә кнең бергә кушылу тамашасын кө тә лә р иде. Хавасның танышлары:

- Йә инде, кызган яшь егетне. Алайса без аны ү зебезнеке итә рбез, - диеп кө лә лә р иде.

- Хавас коры гына:

- Мин инде бер сандугачтан кирә ген алдым. Монысы сезгә булсын, - дия иде.

(-)Кызганыч елмаеп:

- Лә кин бит бу сандугачка ү з гө лчә чә ге кирә к. Ул башкаларны тоймый.

Шулай бервакыт концерттан арып кайткан Хавас душ юынып чыккач та чиста, йомшак урын – җ иренә ятты. Киерелде, сузылды. Тә ннә рен сыйпады. Лә кин аң а нә рсә дер җ итми иде. Кү з алдына кемнедер китереп:

- Шайтан алгыры, ирлә р. Сезнең белә н дә начар. Сездә н башка тагын да начаррак.

Бу вакытта аның кү з алдына Таир килеп басты. Ятып торган җ иреннә н ул торып ук утырды. Ул ү з- ү зе белә н кө рә шкә н мә лдә бө тен яктан да аның карашын тойды. Йокыга киткә ч тә ул аның кү злә рен тө шендә кү рде.

Ничектер берсендә концерттан соң артистлар Заравшан елгасы буендагы “Туран принц» ресторанында зур банкет оештырдылар. Тирә - якта хуш исле гә лчә чә клә р ү сеп утыралар. Фонтаннардан чә чрә гә н вак тамчылар да бу чә чклә рнең хуш ислә рен баса алмыйлар.

Кичә уң ышлы оештырылды. Ашарга – эчә ргә мулдан. Монда тик опера артистлары гына. Алар яң а куелган операны “юалар”. “Илаһ и Зә кә рия” дигә н куелышны тамашачылар алкышлар белә н каршыладылар.

Бераз гына кү ң еллелә нгә н Хавас як- ягына каранды. Аны ә ле һ аман да кемдер кү зли сыман иде. Ут яктысында гө лчә чә клә рдә җ емелдә гә н нурлардан башка берни дә кү рмә де ул. Гө лчә чә кнең таҗ лары аң а елмаялар сыман иде. Улаклар буйлап Заравшан елгасының саф суы ага иде.

Бу гү зә л кичтә ул ялгыз. Аның ялгызлыгыннан чә чә клә р дә кө лә лә р сыман иде.

Кайткач та ул йокларга ятты. Икенче кө нне ял иде. Ул шуң а да тормады, йокы(ф)сы туйганчы йоклады. Ваннадан чыгып йокларга яткан булса да йоклый алмагач янә дә н шунда кереп ятты.

-Ни ө чен соң ә ле мин ялгыз? - дип сорау бирде ул ү зенә ү зе. Ходай Тә галә бар нә рсә не җ епле итеп яраткан. Тә н һ ә м җ анны хис һ ә м мә гънә белә н тутырырга кушкан. Парлы яшә гез, дигә н. Ә мин нә рсә? Мин – Хатын- кыз, ана, Ходай яратылмышы! Мин тормыш кә сә сен бө тенлә е белә н тамчысын да калдырмыйча эчеп бетерергә тиеш. Алай тү гел икә н, яшә ү нең мә гънә се дә юк. Ә нишлә п соң ә ле хатын- кыз пә йгамбә рлә р юк. Югыйсә, барлык пә йгамбә рлә р дә хатын- кыздан туганнар.

Ү з уйларыннан ү зенә кызык булып ул кө леп җ ибә рде.“Кайдан килеп чыкты соң ә ле бу бә ндә? ”дип уйлап куйды ул Таир турында. Кемдер аны Туран тигезлегеннә н килгә н икә н диде. Нинди яшь ул! Ә чыннан да ул минем хислә ремә, холкыма туры килә ме соң? Нишлә п була? Корбаны ү зе кулына килә. Хавас тешлә рен шыгырдатып: Ашыйм! Кызык ө чен. Тормышымда тагын бер бию артсын ә ле. Тик ул аны газапка гына салмасын.

Нечкә иреннә ре тагын да нечкә ргә ндә й булды. Аннан энҗ едә й ак тешлә р шатлыктан, ниндидер билгесезлектә н балкыйлар иде. – Яшен яшьрә к инде, тик хатын- кызның яшенә карап кына берни дә ә йтеп булмый. Ә гә р дә ә ле артистлар да булсалар. Ә н(ш)ә бит япь - яшь артистлар да җ итә рлек. Ә аң а менә ул кирә к. Ү зе сайлады.

Шушы уйларына чорналып ул иртә н эшкә килде. Репетициягә иртә рә к иде ә ле. Ул инде театрда иде һ ә м Хавасны кө ткә н кебек тоелды. Якынрак килгә н саен йө рә ге ярсып типте, ниндидер курку хисе билә п алды(п). Таир аны кү рмә гә нгә салышып, башын бер якка иеп, йө герек караш белә н нә рсә дер кү зә тә, шул арада Хаваска да карап ала иде. Хавас нә рсә дә н сү з башларга икә н дип уйлап куйды. Һ ә м исә нлә шергә булды. Таир да аң а тыныч кына җ авап бирде.

Берничә кө ннә н соң концерттан соң чиста, пө хтә, матур киенгә н Таир елмаюлы кү злә ре белә н тө з генә сә хнә гә менеп аң а ак гө лчә чә клә р бү лә к итте(.):

-Сезгә тиң нә р юк, - диде ул аларны биргә ндә һ ә м тиз генә тө шеп китте.

Хавасны бу дулкынландырды. Ак гө лчә чә к- саф дуслык нишаны. Шушы кө ннә н башлап ул аң а ак яисә кызыл гө лчә чә клә р бирә торган булды.

Сә хнә йолдызы ул! Ул бу җ ирнең гади бер яшә ү чесе. Нә рсә ә йтә ала соң ул аң а. Аның кебеклә р бик кү п бит. Байлыкка кызыктырып булмый аны. Бә һ асез ул. Акылын ә йтеп булмый. Ул ү зен тирә н акыллыга санамый да. Мә ктә птә укыганда математика укытучысы аң а: “Син акыллы, лә кин миең не бераз эшкә җ игә сең генә килми” дигә н иде. Тормышта аң а ә йлә нә - тирә дө ньяда кү згә ялтырап кү ренгә н барлыгы белә н кү ң елне тутыручы гади нә рсә лә р. Ү скә ч тә аң а математика бик кирә кмә де. Тө зү челек эшендә материалны һ ә м ө й салу ө чен материалларны санарга алган белеме җ итә рлек. Лә кин янә дә н кулга мә ктә п математикасы һ ә м геометрияне алмыйча булмады. Тимер белә н эш итә башлагач та тагын физика кирә к булып чыкты. Кешегә кү рсә тмичә, аң гырага санамасыннар дип формулаларны кабатлый - кабатлый укыды ул.

Мә хә ббә ттә ул куркак иде. Кызларның карашларыннан да курка. Сыйныфташ кызлар(р)ының кү злә ренә дә карарга курка. Ә нисе аң а:

-Улым, мондый булсаң, сине телә сә кайсы кыз ү зенә ө йлә ндерә чә к.

Менә шуң а ышанып ү сте дә инде ул. Ул ү зенең оялчанлыгы алдында кө чсез иде. Башка кызлар каршында ү зенең кө чсезлеген кү рсә тмә скә тырышты. Ниндидер могҗ иза кө ткә н бу егет чыннан да могҗ изаның ү зенә тап булды. Ул чын - чынлап йолдызга - биюче кызга гашыйк булды. Аң а мә хә ббә т егерме ике яшенә театрның нә къ ү зендә килде. Биюче кыздан сө юенә җ авап булырмы, юкмы, билгесез. Кирә к тә тү гел бу турыда ү зенең ә кияти хыялларында уйланырга, хыялы белә н бә хет кү клә рендә кү бә лә к булып очарга гына булышсын. Могҗ иза бар, ул килде. Биюче кыз сиң а ү зенең якты елмаюын бү лә к итә. Хә йлә кә р карашы, шома елмаюы аң а тиздә н буласы очрашуга ө мет уята. Кө тә һ ә м кө тә чә к ул якты кояшының нурлары сө ю юлына чакыруын. Ул аң а якынаюга тө рле юллар эзлә гә ндә Хавас башка уйлар белә н яна иде. Хә нифлә рдә н калган сү злә р исенә тө ште аның:

-Ә гә р гомер юлың да тормыш уты очраса, аны читлә п ү тмә, аны язмыш ү зе җ ибә ргә н.

Кешелә р арасында ошау бә йлә неше бар. Менә шушы ошау ике йө рә кне берлә штерә. Чын хис дулкыннары аша бә йлә нешкә керә лә р алар.

Хавас бер кө нне Таир яныннан узып киткә н булып кына, фатирындагы бикне алыштыра алмассың мы икә н диеп сорады. Кө тмә гә н бу чакырудан ул югалып калды. Йө зенә кан йө герде. Тизрә к җ авап бирергә булды. Барачагын баш селкү е белә н аң латты. Инде яшьлегеннә н аерылып баручы, кө чле холыклы Хана аның югалып калуын кү реп тантана итте. Матур хә йлә кә р нурланып торган йө зе, кечкенә кара кү злә ре, керфеклә р арасында тирә н чаткылар белә н аны хатын – кыз гү зә ллегенең чын алиһ ә се итә лә р иде. Ул ә ле һ аман шаккаткан хә лдә басып тора. Ә сә хнә патшабикә се җ иң ел, сыгылмалы гә ү дә се белә н аккоштай узып та китте. Моны кү ргә н булсалар һ ә ммә кеше Таирга сокланган булыр иде. Беркемнең дә буе җ итмә слек кү плә рнең якты хыялы булган горур хатын- кыз Таирга килеп ярдә м сорасын ә ле. Ә кү пне кү ргә н ирлә р аң лар иделә р моның нә рсә икә нен. Җ анвар корбаны артыннан килгә н диеп уйларлар иде алар мө гаен. Ашап туйгач та ташлап калдырасын белә лә р иде алар. Ә Таирга нә рсә торсын бу. Кө лү лә р, егылулар, намус аң а бернигә дә тормыйлар. Сө ю хакына, ул бер генә мизгеллек лә ззә т биргә н ө чен ул ү зен язмыш корбаны ясарга да риза. Шуның ө чен туган ул. Туран ир- аты булып туган.

Икенче кө нне тө штә н соң ул инде аның янында иде. Ак кү лмә ген кара чалбар белә н туры китереп, аягына бә йлә нгә н тире туфлилар киеп бер кулына купшы кызыл гө лчә чә клә р, икенчесенә шоколад конфетлар тартмасы белә н тотып килеп керде ул аның янына. Биленә аскан эш кораллары салынган букчасы да ү зе белә н иде.

Йө зе ялкынланып яна. Ябык тө з гә ү дә се артистларныкыннан кә м тү гел. Бернинди хушбуйсыз яшьлә рдә н генә килә торган хуш ис килеп тора. Хушбуйлар сибенергә яратмый да ул. Ә бисенең сү злә ре исендә “ ир- ат маймылдан аз гына матур булырга һ ә м ир- ат исе аң кытып торырга тиеш”- дия иде бит. Кө леп ә йтә иде инде ә бисе, ә лбә ттә. Лә кин менә сү злә ре исендә калган шул.

Ике бү лмә ле фатирда вакытлыча яши иде ул. Улы белә н. Лә кин улы ү зе янында тү гел, кү бесенчә шә һ ә рнең икенче башында ә бисе янына яши, чө нки Хавас ө йдә сирә к кунак. Ә малайга кү ң елсез. Ә ә бисе исә гел аның янында.

Килеп җ иткә ч тә Таир бераз ишек тө бендә тын да алмыйча басып торды һ ә м аннан соң башта кың гырауга таба сузылган кулын тиз хә рә кә т белә н тартып алып ишекне шакыды. Шул мизгелдә ишек ачылып та китте. Ә йтерсең фә рештә кә й аны кө теп ишек тө бендә ү к басып торган. Аның таралып торган кыска чә члә ре гаврош стилендә җ ыелган, ө стендә зә ң гә р халат, аякларында йомшак башмаклар. Ул кулында алып килгә н бү лә клә рен кыяр – кыймас кына аң а сузды. Рә хмә тен ишетелер – ишетемә с кенә ә йткә н Хавас аны кулы белә н ишарә лә п тү ргә ү тә ргә чакырды. Ү зе аш бү лмә сенә кереп китте. Таир ник килгә нен исенә тө шереп тышкы ишекнең биген ә керен генә, вакытны сузып кына алыштырды.

Ә хуҗ абикә бик телә п ө стә л ә зерлә де. Бу вакытта Таир да эшен тә мамлады. Бү лмә гә ә зерлә нгә н ризыклардан хуш ис таралды. Алар кара- каршы утырып ашадылар - эчтелә р. Аш арасында кискен кү з карашы белә н Таирны тикшерде Хавас. Янә се, кем, нинди син, яшь бө ркет?

Бераз утырып ашап эчкә ч, ике арадагы бушлык таралгач, бераз батыраеп якынаеп киттелә р алар. Җ айлы гына биген алыштырганга сө енепме, ә ллә инде моның Таирны китерү ө чен бер сә бә п кенә булуына хозурланыпмы, Хавас сө енеп утыра иде. Һ ә м ул аң а:

-Яһ ү ди хатын – кыз белә н бә йлә нү дә н курыкмыйсың мы? Коръә ндә бит бу тоелган, - дигә н сорау бирде.

Таир аны тө рттереп ә йтү ен, очлы карашыннан качып котыла алмаганлыгын аң лады. Аска карап кына елмаеп:

-Мин йө рә гем кушканча яшим, - диде.

Бу ир - атларча җ авап Хаваска, ә лбә ттә, ошады. Табигате белә н кискен, яндыргыч шә хес иде ул. Кырыс тоелырга телә сә дә, Таир аның эчке дө ньясын кү рде. Иң беренче булып шул эчке дө ньясына гашыйк булган булса, икенчедә н тылсымлы биюлә ренә, сихри матурлыгына гашыйк булды ул. Нә рсә дер бә йли иде аларны. Ниндидер җ еплә р. Ялгызлыкта да горур булып кала алган, тө рле хә ллә рдә н дә җ айлы чыгар юлларны таба алган, нә селенә, миллә тенә, мә дә ниятенә тугры кала алган бу хатын- кыз чын- чынлап мактауга лаек иде.

Ә Хавас бу вакытта ү з уйлары эчендә утыра иде. Нә рсә артыгырак соң аң арда, бу егеткә кызгану хисеме ә ллә хатын- кызның икенче җ енескә тартылу кө чеме? Ә Таирда нә рсә кү брә к? Хислә р утымы, ә ллә хыялый кү заллаулармы? Ул бит аның улыннан бераз гына ө лкә н. Ә нә аң а охшаган да бугай ә ле. Бераз дулкынланганда борын яфраклары киерелә. Ул аның дулкынлануын кү рә, бу исә аны тагын да кызыксындыра тө шә. Аның тө лкегә ә йлә неп аны куян итеп кү ршә се килә. Хә нифилә рдә н килгә н хә л: тө ркилә р һ ә м гарә плә р ү злә реннә н олырак хатын – кызларны сайларга тырышканнар. Димә к Хавас та шулардан искә рмә тү гел.

Юк- барны сө йлә шеп утыра торгач. Вакыт ү ткә не сизелмә де дә. Алар бу вакыт эчендә бер- берсенә якынайдылар. Шул вакыт Хавас кунак бү лмә сендә торган пианино янына килде. Йө зе бераз җ итдилә нде. Таирны бу билгесезлек куркуга салды.

Пианиноны ә керен генә ачып ө стеннә н иркә лә гә ндә й сыпырды да озын сыгылмалы бармаклары белә н тияр- тимә с хә рә кә тлә рдә башта ә керен, тора – бара кө члерә к тавыш белә н җ ырлый башлады.

-Кояш җ иле канатында килдең ялгыз тормышыма,

Тылсым сере булып килдең, ал мине дә юлларың а.

Җ ылы кояш җ иле дә шә алга зә ң гә р офыкларга,,

Тере ялкыннар ө стә дең сү неп барган учакларга.

Диң гез дулкыннары булып килеп бә релдем ярларга,

Кайсы якка барсам да яр, чыгып китә алмаем ла...

Илаһ и нурлы тө шемдә ә верелеп хыялларга

Кү к йө зендә ге болыттай очтым синең тарафларга.

Кайда соң мин? Аң ламадым. Бер тамчы яшь булып тамдым.

Синең барлыгың ны белгә ч бу дө ньяга кабат тудым.

Таир бу җ ырдан соң Хавасның йө рә генә юлны ачты. Ә бит ул аның хислә рен, кү ң елен аң ламаган икә н.

-Нишлә ргә миң а?

-Мин синнә н олырак...

-Нишлә ргә тиеш мин. Ө йрә т мине, нишли алам мин? Ярату һ ә м яраттыру ө чен нишлә ргә миң а? – диеп аның каршысына тезлә нде. Хавас аны тезлә реннә н кү тә реп, ягымлы, назлы тавыш белә н иреннә ре белә н аның кү злә ренә кагылды. Аларның гә ү дә нең кечкенә, лә кин иң кирә кле ө лешлә ре булган йө рә клә ре яктылык нурларында авырлыкларын, бө тенлә й дә барлыкларын югалтып бер сулышта кө телгә н сө ю ү ременә бә йлә неп, сө ю диң гезе ярларына бә ргә лә нделә р.

Сө юнең чын торышын кем аң лата алыр икә н? Тө шме бу, ө нме? Акылның ө лгерешеме, акылсызлык очышымы? Кешелек таң ында Җ ирдә ге барлыкка килү сө юнең биек ноктасында ү лемсезлек чыганагына ә йлә нә.

Кем син, Кеше туган! Исмә гыйл улымы син? Исхак кызымы? Син - Бө ек Акыл яратылышы. Кемгә генә, ничек кенә табынсаң да, син бер ү к Ходайның яратып, яратылу ө чен иң дергә н баласы. Җ ир йө зе яктылык, сө ю белә н яратылган. Шушы тавыш белә н бар кешелеккә кычкырасы килә.

Шуларны уйлап таң белә н Таир эшенә (т)юл тотты. Җ ә яү йө рергә ярата ул. Җ ә яү йө ргә ндә акыл сафлана. Ү зең не бу зур дө ньяның бер ө лешенә саныйсың. Яктылык белә н чагыштырганда кеше нинди кечкенә һ ә м кө чсез. Ә нинди кү п нә рсә кирә к кешегә.

Ник ямансулыйсың, йө рә гем?

Оялмыйсың яшьлә р тамудан?

Тормыш шундый – ул тө ш һ ә м ялган,

Кү к җ исемнә реннә н ал илһ ам.

Кеше каршысында елама,

Алардан син берни сорама,

Бала елмаюга горурлан,

Җ ил тавышы белә н хозурлан,

Аның белә н оч хыялың а,

Һ ични комачау итмә с сиң а.

Кеше бә хет дулкыннарында йө згә ндә аның тирә - юне аерым бер җ ылылык нурларына кү мелә. Иң салкын кө чле Туран даласы җ иле дә ягымлы һ ә м ү з булып тоела.

Таирга Татар иленең ап- ак карлары, елга, тугайлары, болын- кү ллә ре, анда калган ә нисе белә н сең елесе керә тө шенә. Аларның һ ә ммә се бер тавыштан аны туган иленә дә шә лә р. Монда бер нә рсә бә йлә сә, кү згә кү ренмә с туган як җ еплә ре аны ә керенлә п ү зенә тарта.

Ярты елдан соң Хавас Таирны ү зенең якыннары белә н таныштырырга булды. Ап - ак чә чле ә нисе София һ ә и улы Давид белә н. Аларны ү зенең ишеге тө бендә ак чә чле акыллы кара кү зле гади киемнә н сө йкемле ә би каршылады. Дө ньяның барлык аналары кебек аннан яхшылык һ ә м тынычлык бө ркелде. Аның артында ү з яшенә караганда кү пкә озын кү ренгә н сыгылмалы нә фис, ә нисенекедә й озын керфеклә ре арасына яшерелгә н кү ң елле нур сибә р елмаюлы ялкынлы карашлы яшү смер басып тора иде.

Хавас аларның икесен дә кочты, ү пте, аннан соң аларны Таир белә н таныштырды. Ул аны эшендә ге иптә ше диде. Ә ү зе алар кү рмә гә ндә генә нык җ ылы бармаклары белә н аның кулын кысты. Гү я, син аң ла мине, диде. Ө чә ү ө стә л артына кереп утырдылар алар. Давид олыларга кушылмады. Аларда бу гадә т юк иде.

Бераз ашап- эчеп алгач алар бер- берсе белә н аралашырга керештелә р. Элек дусларын бер дә алып килмә гә н Хаваска ә нисе сынап карады.

Тормыш тә җ ибә сеннә н чыгып ә нисе җ анлы ә ң гә мә не ү зе алып барды. Яшьлә ргә кү ң елселә нергә ирек бирмә де. Таир йө герек караш белә н генә ө йне кү здә н кичерде.

Иң кызыксындырганы шул булып чыкты: киштә дә ө ч дин китабы рә ттә н торалар иде. Болар: Тү ә рат, Коръә н һ ә м Инҗ ил. Болар янә шә сендә Һ индстан Махатмасы һ ә м ниндидер бер авторның Фэн- Шуй турындагы китабы иде. Бик кызыксынып китапларны кү зә теп утырган Таирны Хавас тиз аң лады. Ул сө йкемле елмаеп ә нисенә дә ште:

-Ә ни, Таир бик кызыксынучан. Аны синең китапларың кызыксындырды бугай. Ул кунак икә н инде, кем белә н аралашканын белергә тиеш. Ә нисе кысык кү злә ре белә н елмаеп Таирга карады. Аның шулкадә р кызыксынып каравына оялып китте. Карашын аска тө шерде.

Ә нисе кыскача гына ү зенең тарихын сө йлә де. Ул бай ата- аналар баласы булган. Лә кин байлыкка һ ә ркем кө нлә шә. Шулай ук кайберә ү лә р бу байлыкка кызыгып, акыл белә н берә ү гә дә комачауламыйча яшә ү лә ренә кө нлә шеп начарлык белә н эш иткә ннә р. Матур тормышларын җ имергә ннә р.

Ул вакытларда дө нья белә н ирексезлә ү хакимлек иткә н. Уйлап чыгарылган нә рсә лә рдә н кү п кеше югары белем ала алмаган. Бу ү з иллә рендә яшә гә н кече миллә тлә ргә кагылган. Дө нья яхшы якка ү згә рә. Кешелә р Акыл һ ә м Яхшылыкның якты нурларына очалар. Бу турыда Тә ү ратта да язылган. Таир чынлыкта Мө селманнарның изге китабы белә н таныш булып, бераз гына Инҗ илне белсә дә, Тә ү рат белә н бө тенлә й дә таныш тү гел ул. Ишетеп белә: Ходай тарафыннан җ иргә дү рт китап иң дерелгә н: Тә ү рат, Зә бур, Инҗ ил, Коръә н. Зә бурны бө тенлә й дә кү ргә не дә, ишеткә не дә юк. Менә беренче тапкыр Тә ү ратны кү рде ул. Кү ргә ч тә моның нә рсә икә нен белү телә ге туды. Хавасның ә нисенә шушы сорау белә н мө рә җ ә гать итте. Ә нисе ү зенең алдында җ итди кеше утыруына тө шенде. Акыл белә н эш итү ен аң лады.

-Без кү плә гә н гарә п кабилә лә ре арасында яһ ү дилә р буларак халык булып саклаганбыз икә н, димә к бу безнең Тә урат казанышы. Ул безне биш- җ иде мең еллар буена зур бер гаилә гә берлә штерде. Ү зара гына тү гел, башка кабилә лә р белә н дә тынычлык һ ә м ризалыкта яшә ргә ө йрә тте. Тә урат кешелә р турында болай дип аң лата: Кеше яхшы якка таба ү згә рә торган җ ан иясе. Ул инде ә зер җ ан иясе тү гел. Аң а ү зен камиллә штереп, ү зен- ү зе аң лауга ирешеп яшә ү хас.

Хавас ә нисен тың лап торганнан соң елмаеп куйды. Тә уратта да Ч. Дарвин эволюциясенә хас нә рсә лә р бар. Яшә ү ө чен кө рә ш, табигый сайлап алыш. Барлык җ ан иялә ренә дә кагыла ул. Ә нисе башын селкеде:

-Бө ек Акыл бер генә. Һ ә м ул барысыннан да кө члерә к. Ул ү зен һ ә м ү з юлларын сайлап (сайлап) алудан азат. Таир, син бә лки уйлыйсың дыр ә ле. Ни ө чен яһ ү дилә р мең ә рлә гә н еллар буена куылып яшә гә ннә р диеп. Яһ ү дилә р ү злә рең ү к акылларының ә сирлә ренә ә йлә нгә ннә р. Бө тен укучылар да ө йрә ткә ннә ре ө чен ү злә ренең укучыларына рә хмә тле булмаган кебек. Укучылар ә ле ү злә рен кайчакта укытучылардан ө стенгә саныйлар. Кө нкү решкә коллык салынган кешенең аң ына.