Кояш җилләре. 8 страница

- Нишлә п шулай тө рлегез тө рле җ ирлә ргә таралыштыгыз, - дидем мин.

- Ә тием шулай телә де. Ул бездә туган илебезгә, туган телебезгә мә хә ббә т тә рбиялә де. Тө рлегез тө рле җ ирдә булып миллә тне кү тә регез, безнең кем икә нлегебезне, мең ъеллык мә дә ниятебезне саклаган халык икә нлегебезне бө тенесенә дә аң латыгыз, - диде. - Урман агайларының сү злә рен кыстырып сө йлә гә нне дә яратмый ә тием. “Бү ре кө тү е бер телдә генә аң лаша, шуның белә н ул кө чле дә ”, ди. - Телегезне онытмагыз, - дип кабатларга ярата. Ә гә р дә бер телдә сө йлә шмә сә гез, чү л бү релә ренә ә йлә неп, койрыкларыгызны болгап аларның канлы тә пилә рен яларга калырсыз, - ди. Бу сү злә рне ә йткә ндә Михринең йө зе усалланып китте.

“Ү зен- ү зе тү бә нсеткә н кеше - начар, ә ү зен хө рмә т итмә гә н кеше - ул юкка чыккан кеше, - дигә н гарә п халык мә кале исемә тө ште бу сү злә рдә н соң.

Без Рә шит бабайның авылына килеп җ итә идек инде. Бу авылга килеп кергә ч тә иң кызыгы тә рә зә тө плә рендә ге тамчы гө ллә р булды. Тамчы гө ллә рне халык ярата, тик монда алар бө тенлә й дә башкача, янып торган зур чә чә кле һ ә м һ ә рбер тә рә з тө бен балкытып торалар.. Ө йнең тә рә зә лә реннә н ү к монда нинди кеше яшә гә не кү ренеп тора. Тә рә зә лә р - ө йнең кү злә ре алар. Авылда бар кешелә р дә ү злә ренең эшлә ре белә н мә ж килә лә р. Бер мә лгә миң а ү земнең эшсезлегем кә мит тоелды.

Капка тө бендә безне Рә шит бабай һ ә м Алия ә би каршыладылар. Кулымнан кызымны алып, бабай:

-Менә, ө йдә фә рештә лә р артты, - диде һ ә м җ итә клә п йортка алып кереп китте. Без дә шунда таба атладык. Алия ә би хә ллә рне сораштырды. “Озын юл бит, юлда талчыкмадыгызмы? ” - диеп сорады.

Кызлары Михри чын - чынлап ә нисенә охшаган булып чыкты. Ә тавышы менә ә тисенеке, яң гырап тамак тө беннә н чыга.

Бакчадан 10 яшьлә р тирә сендә ге малай яныбызга йө гереп килде. Ул аларның оныклары, җ ә йге ялга Казаннан кайткан иде. Бабасы оныгын мактап алды, җ илә к-җ имешлә р, яшелчә лә р ү стерү дә аң а тиң нә р юк икә н. Бигрә к тә узум ү стерергә ярата икә н малай. Ә татарчаны сиптереп сө йлә ве ө стенә тагын гарә п һ ә м инглиз теллә рен дә ө йрә нә икә н ә ле.

-Ә ти ә йтә, ә гә р дә унбиш яшькә чә теллә рне ө йрә неп ө лгермә сә ң, аннары теллә р ү злә штерү авыр, - ди.

Бабай да сү згә кушылды.

-Кызым. Син менә укытучы, ә йт ә ле. Кайсы теллә рне ө йрә нү авыр, ә кайсылары җ иң елрә к ү злә штерелә?

-Һ ә рбер телнең ү зенең җ иң еллеклә ре, авырлыклары бар. Һ ә ммә сен ө йрә нү ө чен дә тырышлык кирә к.

Бераз сө йлә шеп утыргач та без, юынып, ашап-эчеп йокларга яттык. Авылның тыныч хуш исле һ авасында изрә п йоклап та киттек.

Минем монда килү емнең тө п сә бә бе булган казан минем тө шемә керде. Бабай казанын кү тә реп һ аман да миннә н ераккарак китә имеш. Йокыдан торгач та иң беренче эш итеп казан турында сорамакчы идем, бабай минем тел тө бемне аң лап:

- Ә ле вакыты җ итмә де. Син бераз гына безнең якны ө йрә нергә, кү рергә, кү нә ргә тиеш. Ә леге хикә ятне тың лар ө чен бу мохитта бераз яшә ргә, туган ягыбызны без яраткан кебек яратырга, асылына тө шенергә кирә к. Вакыты җ иткә ч тә мин аны сиң а ү зем сө йлә рмен, тик бө тен кеше каршысында. Ә легә ял ит, - диде.

Без ә крен агылган татар кө йлә рен тың лап тыныч кына сө йлә шеп утырдык.

Миндә җ аныма ү теп керерлек рә хә тлек хө кем сө рә иде. Бу кешелә р миң а туганнарымдай, юк, алай да тү гел, рухи яктан якын кешелә р иде. Мин ү земне бу ө йдә бик бә хетле итеп хис иттем. Чыннан да бит без барыбыз да бер тамырдан чыккан тө рки гаилә дә н, ә иң мө һ име безне назлы, моң лы, ягымлы туган татар телебез, уйлар берлеге, җ ан иреге берлә штерә. Ә гә р дә халкым бә йлелектә икә н, бу исә аның тыйнаклыгы, яхшы кө нгә ышанычы. Теле дә бар аның, җ ире дә. Аң а башка җ ир дә кирә кми, Ходай аң а инде биргә н, ул шуң а риза. Якты кояшны вакытлыча кара болытлар белә н каплап булмаган кебек безне чылбырда тотып булмаячак.

Икенче кө нне иртә н балалар шау- шуына уянып киттем. Ә ничек тыныч йокладым мин. Юлда арыганлык, мунчада юыну, хуш исле бү лмә минем йокымны илаһ и иткә нә р иде.

Уянгач та беренче эш итеп бакчага чыктым. Бакча бик зур һ ә м анда нә рсә генә ү сми. Коймаларны ә йлә ндереп алган узумнар дисең ме, чияме, алмагачлармы, сливалармы, бакча кү пъеллык һ ә м җ имешле агачлар тө рле- тө рле иде.

Йортның ө йгә якын ө лешендә чә чә к тү тә ллә ре. Алар бар да тә ртип белә н утыртылган, уталган. Карап торырга да кү ң елле. Ө йдә н бераз китеберә к бакча артында шактый зур бассейн ясалган. Анда кү ренеп- кү ренеп балыклар йө зә.

-Артыгызда гына елга, ни ө чен тагын бассейнда да балыклар ү стерә сез? - диеп сорадым мин.

-Алар ү зебез һ ә м кунаклар ө чен. Менә кичкә кыздырып ашатырмын ә ле, тә ме нинди икә нен ү зең дә ашап карагач аң ларсың. Без бит тө бебез белә н Кө нчыгыштан килгә н халык, ә анда һ ә р гаилә балык ү стерә. Бу бит бик кирә кле ризык. Элек - электә н аның файдасы турында кү п сө йлә нгә н. Балык ризыклары сө яклә рне ныгыта, йокыны яхшырта. Тө нлә дө рес тө шлә р дә кү рә сең икә н.

-Ә менә кабакны терлеклә ргә ү стерә сездер инде, - дидем мин, ү зем кабакны бик якын итмә гә нгә.

- Син нә рсә, кызым, булмаганны. Кабак - ул иң файдалы ризык. Кабак ашказаны - эчә к авыруларын дә валый, сугыш вакытында кү п кешене ачлыктан саклап калучы да ул. Без аң а бик рә хмә тле.

Сү згә Михри дә катнашты:

- Ә йе, ә ни, син дө рес сө йлисең. Ул чыннан да файдалы азык. Анда сө т, шикә р һ ә м кү п кенә файдалы элементлар кү п.

- Бә лки безгә зур шә һ ә рдә талантлы сынчылардан аң а һ ә йкә л салдырыргадыр, - димен мин елмаеп. - Кабактан гына да тү гел бакчада ә ле тагын да файдалы ә йберлә р кү п ү сә.

- Сез нә рсә, балалар, ә ллә миннә н кө лә сезме? - диде Алия ә би бераз гына турсаеп.

- Юк, ә ни, без чынлап сө йлибез, син чыннан да зирә к һ ә м акыллы. Без синең белә н горурланабыз.

Бу сү злә рне ишетеп алган Рә шит бабай да сү згә кушылды:

-Дө рес, дө рес, балалар. Ә ниегезнең йө рә генә юл салыр ө чен миң а бик нык тырышырга туры килде. Хә тта мин ү земнең холкымны да ү згә ртем. Киң кү ң елле итте ул мине. Ү зенең дә зирә к һ ә м киң кү ң елле булуы йө рә гемне яулады.

- Ә мин тагын сиң а ышанган идем: имештер минем кара кү злә рем дә, бө рдә чә члә рем ә сир иткә н сине.

-Ә йе, мине синдә ге һ ә р нә рсә ә сир итте. Мин ә ле дә шул ә сирлектә.

Безгә Михри белә н бу сү злә р кызык булып тоелды. Бу озын гомер юлы узган ике олы кешенең балаларча сө йлә шеп торулары сокланырлык иде. Алар бер- берсенә ихтирам хисе, хө рмә т һ ә м сө юне югалтмаганнар. Шуң а да бу гаилә дә һ ә ркемгә дә тыныч һ ә м рә хә т иде.

Менә шулай ике кө н вакыт сизелмичә дә ү теп китте. Кояш батканда Михри безнең иртә гесен сә яхә ткә чыгасыбызны ә йтте. Ө ченче кө нне без иртә н юлга җ ыена идек инде. Михри, Сө лә йман (оныклары), мин һ ә м кызым Илү зә. Без биштә рлә ребезгә кирә к- яракларны тутырдык. Михри ү зе белә н казанны да алды. Һ ә м без Сө н елгасының ө ске кушылдыгына кү тә релдек. Кү рше авылда бер ө йдә машинаны калдырдык. Михринең танышлары буларак аларның 15-16 яшьлек малайларын да ү зебез белә н чакырдык. Ул ә тисенең ау мылтыгын, зур пычак, кармак алды. Без аны ү зебезнең саклаучыбыз һ ә м җ итә кчебез дип атадык һ ә м безне бу җ ирлә р белә н таныштыруын сорадык.. Сакчыбызның исеме Ә хмә т иде. Бу егеттә батырлык белә н беррә ттә н бө ркетлә ргә тиң кыю караш аны куркусыз итә. Яшь малайларга һ ә м егетлә ргә аларны акыллы һ ә м кыю икә нлеклә рен тө шендерсә ң, алар чынлап та кү п нә рсә гә сә лә тле булалар. Ә инде Сө лә йман һ ә м Илү зә нең аң а сокланып карап торганын кү ргә ч тә, аң арда кө ч тагы да артты. Ә аларны карап тору безгә ифрат та кү ң елле иде. Без бу кө нне кү п җ ирлә рдә булдык. Таулар, урманнар, кү ллә р кү рдек. Саф сулы елгада су кердек. Казаныбызда малайлар тоткан балыклардан аш пешереп ашадык. Малайлар ү злә ренең кү ргә н – белгә н нә рсә лә ре белә н уртаклаштылар. Без бу тө нне урманда палаткаларда кунарга булдык, шулай итеп табигать белә н тә ң гә л килергә, якынаерга тырыштык. “Бу адә м баласына бик кирә к”, диде Михри. Без җ ир- анабызны якыннан аң а ятып йоклап тоярга тиеш, чө нки без аның бер ө леше, - диде ул. Ә йе, бер ө леше. Бер тө ре булып ө лгереп җ иттекме соң ә ле без? Кемнә ндер курыкмый һ ә м беркемне дә куркытмый торган тө р булып. Ә ле яши белсә к иде тә ртип һ ә м намус тө шенчә лә рен пычратмыйча һ ә м башкаларга комачауламыйча. Ә гә р кешелек кайчан да булса юкка чыга икә н, ул моң а ү зе гаепле. Ялган, ялкаулык, нә фес кешелә рне агулый. Ә менә табигатьтә бар да башкача. Монда ялган да, нә фес тә юк. Бар нә рсә дә ү з урынында, бар да камил.

Менә шушы камиллектә яшә дек тә инде ө ч кө н. Безнең бу сә яхә тебез белә н Михри идарә итте. Ашау – эчү ягыннан да, йоклау ягыннан да, барысын да ул җ айлады. Ә безнең башлыгыбыз Ә хмә т безгә балыклар тотты, хә тта ике куян да атып алды. Шулардан аш пешердек. Ә тө рле урман җ илә клә рен кайнаган суга салып шифалы су ясап эчтек. Ү зебез белә н алган онга су һ ә м тоз салып казанда җ ә ймә дә пешердек. Ә белсә гез сез бу җ ә ймә нең тә млелеген! Андыйны ә ле мин беренче кабат ашадым.

Учак ягып казан асарга Сө лә йман белә н Ә хмә т шулкадә р остарып киттелә р ки, гомер буе учак ягып казан асканнар диярсең. Ашарга тө рле кө нне тө рлечә, кем тели - шул пешерде. Монда кемнедер ө йрә тү, эш кушу юк иде. Һ ә ркем ү з эшен белә, һ ә рберсе хә леннә н килгә нчә файда китерергә тырыша. Табигатьтә ге язылмаган кануннар тә эсирендә һ ә ркемгә искиткеч рә хә т иде.

Тө нлә учак яктысында кабак тешлә ре ашыйбыз, ә Михри безгә һ аман саен табигать, ү семлеклә р, аларның ү сү рә вешлә ре, файдалары турында сө йли. Ул чыннан да тумыштан килгә н талантлы укытучы һ ә м чын фә нни хезмә ткә р. Мин аң ардан:

-Гади генә фә н эшлеклесе ү зенең эш бү лмә сендә ачыш ясый аламы? - дип сорадым.

Ул:

-Буладыр, лә кин моның ө чен Ньютон һ ә м Эйнштейн кебек галимнә р кирә к. Ә алар мең елга бер генә тапкыр туалар. Хә зерге заманда болай да ачышлар ясалып тора. Математика, физика, биология, химия фә ннә ре бергә берлә шеп шуң а музыка белә н шигьриятне дә кушып ә ле без бө тен дө ньяны ү згә ртербез, - диеп тө тен кергә н кү злә рен кысып елмайды Михри.

Бу сү злә рне тыныч кына тың лап утырган Ә хмә т тә сү згә кушылды:

-Менә минем дә сезнең кебек кү п белә сем килә. Лә кин укытучыларның аң латканы миң а бик ү к барып җ итми, аң лаганымны да бик тиз арада онытам.

-Син татарча ачык һ ә м матур итеп сө йлә шә сең. Ә укуың бә лки рус телендә дер?

- Ә йе шул, - диде Ә хмә т.

-Менә шулай шул. Кеше барлык фә ннә рне дә ү з телендә ү злә штерергә тиеш. Кешенең уе һ ә м теле бер булырга тиеш. Ул ү з телендә ге мә гълү матны яхшырак аң лый, ү злә штерә һ ә м исендә дә калдыра. Балаларын ү з телендә укытмаган ата - аналар кү п нә рсә югалталар. Имештер алар шә һ ә ргә киткә ч тә телне белмә ү сә бә пле иза чигә чә клә р, югары уку йортларына керә алмаячаклар. Ә нишлә п соң ә ле алайса барлык шә һ ә р, район, оешма җ итә кчелә ре дә татарлар? Нә къ менә татар мә ктә бен татарча бетереп рус телен бары мә ктә птә тырышып - тырышып ө йрә нгә н татарлар. Димә к, ү з теллә рендә белем алу аларны аң - белемле, алгы карашлы кеше иткә н, аларның акыллары икегә бү ленмә гә н. Беръюлы ике тө рле мә дә ният, тел, уйлар тө рлелеге татарны маң кортка ә йлә ндерә дә инде. Һ ә р кешегә ү зен хө рмә т иткә н, аң лаган җ ирдә генә уң айлы.

Мин кү реп торам, син акылсыз малай тү гел, синең уйларың дө рес. Һ ә м мин сиң а булышачакмын. Белә сең ме, гарә плә рдә шушындый сү злә р яши: “Кешене кемнедер хө рмә т иткә н ө чен зурламыйлар, ә ү з - ү зен хө рмә т иткә не ө чен зурлыйлар”. Иң беренче ү зең не хө рмә т итә ргә кирә к.

Менә инде Актанышка килгә немә ничә кө ннә р узды, ә ле мин казан турында һ аман да берни дә ишетмә дем. Инде аптырагач, Михридә н дә сорап карадым. Лә кин ул:

-Мин моны сиң а сө йли алмыйм. Бу ә тиемә ошамас. Менә тиздә н кайтырбыз да, ул тә мле итеп бө тен шартын китереп ү зе сө йлә р. Бу аның яраткан эше. Бу казан бит аның горурлыгы, монда аның тормышының мә гънә се ята, - диеп минем кызыксынуымны тагын да арттырды ул.

Без йокларга яттык. Бу тө ндә мин учакны караучы кизү идем. Йокламаска тырышып кү ктә ге йолдызлар тантанасын карап яттым. Ни хозур! Нинди рә хә тлек! Мин шул җ ирдә шушы йолдызлар арасында, тереклек дө ньясында яшим. Һ авадагы йолдызлар балкышы Ходайның безнең ө чен ялтыраган кү з яшьлә редер. Без дә йолдызлар кебек бар һ ә м мә ң ге булырбыз. Кечкенә чагымда ү лем турында уйлаганда минем гү я эчемдә нә рсә дер ө зелә, нә рсә дер суына иде, ү лем мине чын - чынлап куркыта иде. Ә еллар узган саен мин куркып яшә ү нең никадә р акылсызлык икә нлеген аң ладым. Ә ле бернинди ә сбаплар да булмаганда да кешелә р бар нә рсә нең берө злексез хә рә кә т итү че кү зә нә клә рдә н торуын, аларның бер торыштан икенчесен кү чү ен белгә ннә р. Без дә нә къ шулай уттан шә ү лә гә ә йлә нә алабыз һ ә м киресенчә. Менә шушы уйлар белә н мин йокыга киткә нмен. Бу безнең табигать кочагындагы соң гы тө небез иде.

Иртә гесен торгач та без ә керенлә п юлга җ ыена башладык. Безнең бу сә яхә тебез кү ң елле ү тте. Беркайчан да аяк басмаган җ ирлә рдә булдык. Шундый кешелә рне аң лый алмыйм: ни ө чендер һ ә р ел саен бер ү к җ иргә сә яхә ткә баралар. Барган саен яң а җ иргә барырга кирә к югыйсә. Менә шушы уйлар белә н без инде сагынып ө лгереп ә би белә н бабай янына кайтып бара идек. Ел буена җ ыелган ару - талулар, кү ң ел тө шенкелеклә ре барысы да онытылып китте бу берничә кө н эчендә. Кү ң еллә рдә җ ылылык, җ анда ниндидер шатлык бар иде сыман. Уйларым җ иң елә еп, яктырып киттелә р, Миндә яң а тормыш уты кабынгандай булды. Бу ут алга, каядыр еракка, биеккә дә шә иде. Менә бит Михрине генә ал. Ничек ярата ул ү зенең хезмә тен, укыткан фә нен.

-Минем фә нем бар дө ньяның башлангычы. Табигать тә, кеше дә керә монда. Табигатьне без сакламыйбыз, ә ле ул шуң а да карамастан һ аман яшә ргә, ү сә ргә, чә чә к атырга тырыша, тырмаша. Ә кешедә бер ү к вакытта фә рештә дә, дию дә яши. Кайсысы җ иң ә, шуның белә н китә чә к тә инде безнең дө нья.

Инде кайтып җ итә без. Шулчак Ә хмә т елмаеп куйды. Мин:

-Йә ле, нигә елмаясың? Нә рсә сине шулай сө ендерде, елмаерга мә җ бү р итте? - диеп сорадым.

-Болай гына...

-Болай гына булмый. Без бит укытучылар, һ ә м кайсы баланың кайчан, нә рсә ө чен кө лгә нен чамалыйбыз.

-Лә кин бит мин сезнең укучыгыз тү гел.

-Син безнең энебез.

-Ә йтсә м, хә терегез калыр.

-Ә йтмә сә ң, тынычлыкта калдырмабыз.

-Бабамның хатын- кызлар турындагы сү злә ре исемә тө ште.

-Һ ә м нә рсә ә йтте инде ул безнең турыда?

-Хатын-кыз бө тен дө ньяны да ү зенеке итеп кү рә, - диде.

-Ә синең чә дө нья кемнеке соң?

Ә хмә т оялып кына:

-Беркемнеке дә тү гел, - диде.

-Ничек инде беркемнеке дә тү гел, - дидем мин, - дө нья барыбызныкы да.

-И, энем, син чыннан да акыллы һ ә м зирә к, -диде Михри һ ә м аны апаларча кочып алды. Ә хмә т моң а бераз оялып кызарып китте. Безнең тимер атыбыз инде ә би белә н бабай ө енә кайтып җ итте.

Һ индстанның Бомбей урамнарында ике кү ренекле һ инд һ ә м тө рек гаилә лә ре яшә гә н. Катнаш гаилә лә р булганнар алар. Бер гаилә мең еллар буена сә ү дә гә рлек белә н шө гыльлә нгә н. Ү злә ренең җ итештергә н барлык нә рсә лә ре белә н Кө нчыгыш һ ә м Азия иллә ре буйлап сә ү дә иткә ннә р. Бу гаилә ү зенең сә ү дә се белә н Болгар дә ү лә тенә дә килеп чыккан. Кама аръягындагы шә һ ә р булган ул. Бу гаилә йө ргә н юллар буйлап тө ньяк һ ә м кө ньяк ярымшарларының карталарын тө зеп булган. Бу гаилә лә рдә укымышлылык зур урын алып торган. Алар берничә чит тел белеп, аны ө йрә нер ө чен чит иллә рдә н укытучылар да китерткә ннә р. Бу укытучылар белем бирү белә н беррә ттә н ө йрә ткә н теллә ренең мә дә ниятенә, тә рбиясенә дә тө шендергә ннә р. Сә ү дә гә рлә р белемне дә сә ү дә гә санаганнар. Лә кин ул кү ң ел һ ә м илһ ам сә ү дә се булып торган. Мә гърифә ттә н, илһ амнан кала бер генә сә ү дә гә р дә тормышын кү з алдына китерә алмаган. Ә алларына куйган иң зур бурычлары - ү злә ренә һ ә м башка халыкларга хө рмә т булган. Бу сә ү дә гә р гаилә се Хә рә зми шахиншахы Мә хмү т вакытында кү чеп килгә н.

Изү челә р, кан эчү челә р, шахиншахлар, кенә злә р, ү злә рен явыз җ итә кче итеп кенә тү гел, акыллы һ ә м саф йө рә кле дә итеп кү рсә тер ө чен халыкка кө нкү решне дә яхшытырга тырышканнар. Ү злә ренең нә фес галә мә тлә рен, биеклеклә рен кү рсә тү ө чен ү злә рен бу заманның галимнә ре һ ә м мә гърифә тчелә ре итеп танытканнар. Бу кешелә р язучылар, шагыйрьлә р, тарихчылар, фикер иялә ре, кө йчелә р, сынчылар - ү з эшлә ренең осталары булганнар. Шуң а да башка иллә рне яулап алганда, ә сирлеккә тө шкә н кешелә рне алар ү з сарайларында хезмә тче итепме, башка эш бирепме калдыра торган булганнар, янә се алар “ү злә рен коткаручыларга” дан җ ырлап торсыннар.

Сә ү дә гә рлә р шундый аерым кешелә р ки, алардан башка бер генә хө кү мә т җ итә кчесе дә яши алмаган, алар аша башка иллә р турында мә гълү мат тупланган.

Менә шушы сә ү дә гә р гаилә лә ре кургаш коючы осталар белә н бер урамда яшә гә ннә р. Металлның кө чен аң лаган хө кү мә т җ итә кчелә ре, бу осталарны бик хө рмә т иткә ннә р һ ә м аларга эшлә ре ө чен яхшы тү лә гә ннә р. Бу осталык бө тен кешедә дә булмаган, моның ө чен Ходайдан бирелгә н сә лә т кирә к булган. Мондый кешелә р чыннан да сирә к була. Алар кешелекнең ә йдә п баручы кө члә ре икә н.

19 нчы гасыр ахырында Казаннан Бомбейга укымышлы шагыйрь һ ә м язучы, җ ә мә гать эшлеклесе Атлаши килә. Аның максаты чит иллә рдә ге тормышны, мә дә ниятне ө йрә нү була. Ул ү зенең гарә п дуслары, ү зе сыман ук укымышлы кешелә р белә н Франция вә киллеге аша монда килеп элә гә. Ү зе белә н малаен, булачак тел галиме Абушины да алган була. Алар менә шушы сә ү дә гә рнең ө енә вакытлыча яшә п тору ө чен урнашалар. Чө нки сә ү дә гә р Хә рә зми һ ә м Болгар белә н элемтә дә була. Кайчандыр бу ике як бер кебек була. Хә тта аларны туганлык җ еплә ре дә бә йли. Алар бу яклардан кияү гә кызлар алалар, осталарга булышалар, кайгы һ ә м шатлыкларын уртаклашып яши торган булалар. Менә шушы Абуши сә ү дә гә рнең кызына гашыйк була.

Берничә елдан соң бу ике гаилә гө рлә теп туй итә лә р. Һ ә м кү ршелә рендә яшә гә н кургаш кою осталары туйга шушы казанны бү лә к итә лә р. Казан буш булмый, анда ә ле тагын бер уч алтын тә ң кә лә р һ ә м һ инд бизә нү ә йберлә ре була. Шагыйрьнең улы туган ягына ә йлә неп кайта алмый. Ул шунда гомер кичерә.Лә кин ү зенең кече улына мирас итеп ә леге казанны калдыра һ ә м аны казанны биреп Татар иленә яшә ргә кайтарып җ ибә рә. Ә леге казанны буыннардан – буынга гаилә ядкаре итеп тапшырырга куша. Бу казан кулына кергә н кө ннә н һ ә р гаилә гә уң ыш елмая, гомерлә ре байлык, муллык, рә хә ттә ү тә торган була. Ү зе Һ индстанда калса да, олы улы ә тисенең туган ягы Татарстанга кайтып китә. Болар исә Рә шит бабайның ерак буын бабалары икә н. Менә шундый бай тарихлы, ничә мә - ничә еллар аша нә сел җ ебе буйлап сузылып аң а килеп ирешкә н гаилә ядкаре икә н бу казан.

Татарстанның башкаласы да Казан диеп аталганга шат бу нә сел. Бу атама юктан гына бирелмә гә н. Бу байлык, уң ыш билгесе. Рә шит бабайның ерак бабасы Кама буенда яшә гә н икә н. Кама - тө рек теленең камаляк сү зеннә н алынган. Ә мә гънә се исә - салават кү пере. Бабасы ә йтә торган булган, имеш: биектә н, Урал тауларыннан караганда Кама елгасы ө стендә ге Кояш, Ай, йолдыз нурлары иртә нге сә гатьлә рдә барысы бергә кушылып салават кү перенең тө слә рен чыгара икә н. Менә шуң а да аны башта камаляк, соң рак Кама диеп кыскартып исем биргә ннә р.

Менә шуларны Рә шит бабай аерым бер горурлык белә н сө йлә гә ндә без дө ньяларыбызны онытып, йотылып тың лап тордык. Менә шундый бай тарихы бар икә н казаныбызның. Юкка гына ничә кө ннә р ү ткә реп кө тмә гә нмен икә н мин казан тарихын. Ә казан хә зер нишан. Байлык, уң ыш нишаны. Бабайның ө ч улы, бер кызы ү злә ренең ә тилә рен гомер бә йрә ме белә н котларга кайткач та моның шулай икә ненә чын - чынлап ышандым.