Бабыл шәле 2 страница

Дала кешелә ре шунда яшә ү че хайван һ ә м кошлар авазлары белә н аралашканнар. Урман агай - энелә р урман һ ә м җ ил авазлары чыгарып аралашканнар. Елга ярында, диң гез буйларында яшә ү челә р су, кошлар, җ иллә ргә охшатып аралашканнар.

Җ ил - ул бө тен җ ирдә, бө тенесен дә белү че, кө чле. Аның тавышы һ ә м кө че бө тен җ ирдә дә чалына. Җ ил - ул галә м кө че. Аннан башка җ ирдә тереклек, галә мдә яшә ү булмас иде.

Җ ил - ул Ходайның яратылышларының берсе. Ул - тылсымчы. Телә сә, тормыш барлыкка китерә, телә сә юкка чыгара. Ул серле хатын - кыздай мә хә ббә ттә иркә лә п йоклата да ала. Агулы угын кадап ү терә да ала. Ниһ аять, җ ил ул - дө ньяның ике башлангычының берсе.

Кешелә рдә элек хә зерге кадә р ү к кимчелеклә р булмаган. Алар гү я кешелекнең бишегендә тирбә лгә ннә р. Ашарга да җ иткә н, яшә ргә дә урын булган. Кешелек алга барган саен нә фес арткан. Алгарак киткә н саен да без бу нә рсә лә рдә н аерыла алмыйбыз. Бу безнең җ аныбызга, каныбызга сең гә н, генетика буенча нә селдә н - нә селгә кү чкә н.

Җ имерелү кө че - бу тә кә бберлеклә ре белә н җ имерелү коралы ясаучы авыру кешелә р эше.

Мең еллар буенча Акыл белә н Шайтан арасында кө рә ш барган. Фә лсә фә челә рнең бө ек эшлә ре белә н без мә гърифә тле дө ньяга, дө рес хакимлек ителгә н дө ньяга барабыз. Яң а шартлардагы яң а дө нья белә н акыллы кеше хакимлек итә чә к. Яң а галимнә р, кешелә рнең тә ннә рен генә тү гел, җ аннарын, хә тта акылларын да сихә тлә ндерү челә р дә килә чә к. Шундый ярдә млеклә р булачак, кешенең акылындагы һ ә м тә нендә ге кимчелеклә рне җ иң еллек белә н бер мизгелдә алып ташлап юк итә чә клә р. Ходай безне моның ө чен каргамаячак. Чө нки ул безне ү зе эзлә нү че, тынгысыз итеп яраткан. Ул безгә кабатланмас акыл, хә тер һ ә м хислә р биргә н.

Менә шундый уйлар белә н сө йкемле елмаеп тузанлы юлдан ү зенең Каршын даласы буйлап Фирганә нең алтын даласы юлыннан тимер корыч дустына утырып Азат килә.

Тә не белә н җ ә йге һ аваның эсселеген тоеп килсә дә тә рә зә дә н кергә н һ ава аны җ иллә ндерә. Кара бө дрә чә чле, кысык кара кү зле, очкынлы карашлы кү ң елле ир - ат идарә итә машина белә н. Ара - тирә аның ү зә к ө згеч моң лы тавышы җ иллә ргә иярә.

Тимер ат ә крен генә, бер тө рле җ иң ел генә сулап хуҗ асы кушканнарны ү тә п бара. Хуҗ асын ничек тың ламасын. Ул бит аны яратып “дустым ” дип дә шә. Җ айлыйсын җ айлый, майлыйсын майлый. Кулы белә н генә тү гел, теле белә н дә рә нҗ етми. Җ анлы нә рсә гә караган кебек карый. Һ ә м корыч ат та аң а шулай ук җ авап бирә. Бер кайчан да юлда ватылып хуҗ асын җ ә фаламый. “Сә ламе нинди, җ авабы шундый ” дилә рме ә ле?

Хыялый Азат корыч атында барганда тылсымлы татлы хыяллар дө ньясына кереп чума. Бигрә к тә дала һ ә м таулы юллар ошый аң а. Ул ү зен ә ле Һ ималай тау башыннан очып баргандай тоя, ә ле хуш исле кыр чә чә клә ре арасында итеп сизә.

Ү з машинасына “туганым” дип дә шү че Азат тау кешелә ре ө чен кү чтә нә члә р ташый. Армиядә н соң ул Урта Азиянең кү пмиллә тле геологларның эзлә нү лә р идарә сендә машина йө ртү че булып эшлә п калды. Аның балачак хыялы – сә яхә тче булу телә ге тормышка ашты, чө нки ул монда иллә р гизә иде. Ә ле гомеренең башы гына булуына карамастан ул инде Азиянең кү п кенә җ ирлә рендә булды. Ү зен ә йлә ндереп алган дө ньяны кү рү һ ә м ү з - ү зен белү телә ге барысыннан да зуррак иде. Бу зур сихри дө ньяда яшә венең максатын һ ә м мә гънә сен эзлә де ул. Ни ө чендер ашыкты ул моны белергә. Гомере бик тиз ү теп китә р дә аң лый алмый калыр тө сле иде. Кеше гомере бер мизгел, бер сулыштан гына тора бит.

Гаилә корасы да килмә де аның. Гаилә не ул чылбырга тиң лә де. Бә йлә п куярлар да, бер кая да ычкына алмас кебек иде.

Башта ул археология белә н кызыксынды. Борынгы халыкларның кө нкү реше һ ә м мә дә ниятеннә н сакланып калган ә йберлә рне табу турында хыялланды. Лә кин чын - чынлап дингә бирелгә н ә тисе каршы килде. Кү мелгә н мә етлә ргә тотынырга, аларны кузгатырга ярамый, югыйсә, аларның җ ә сә длә ре сине эзә рлеклә рлә р, диде. Ә тисе шул кадә р ышандырып сө йлә де ки, малай моң а чыннан да ышанды һ ә м бу уеннан кире кайтты.

Сигезенче сыйныфка кү чкә ч тә аларга яң а физика укытучысы килде. Ул ү зен исеме белә н тү гел, абый дип кенә атауларын сорады. Азат укыган сыйныф укучылары гына тү гел, бө тен мә ктә п мө киббә н киттелә р бу укытучыга. Ул укытучы гына тү гел, балаларның кү ң еленә юлны тапкан тылсымчы да иде. Дә реслә ре бер мизгелдә ү теп китә. Бу дә рестә без кемнең кем икә нен, ничек укыганлыгын оныта идек. Бө тенебез дә бер тө р, тигезгә ә йлә неп калабыз. Ә йлә нә - тирә дө ньяның һ ә м Җ иһ анның серлә рен эзлә ү че сә яхә тчелә ргә ә йлә нә идек без бу дә реслә рдә. Абыебыз оста, аң лаешлы итеп фә ннә рнең бер - берсенә бә йлә нү лә ре турында, аларның барысының да бер чылбырга ү релгә н булуларына ышандырды безне. Мә ктә п фә ннә ренең шигърият һ ә м матур ә дә бият белә н бә йлелеген дә ул аң латты безгә.

Ул безнең белә н һ ә рчакта да бә йлә нештә торырга тырышты. Һ ә м һ ә рвакытта кабатларга яраткан сү злә ре: “Без зур космос балалары һ ә м аның кебек ү к ү лемсез. Ү лем юк. Ү лемнә н курку гына бар. Ә мә гърифә тле, эзлә нү дә ге кешегә ү лем куркынычы да юк. Ул бу дө нья кебек ү к ү лемсез” дия иде ул.

Азат шушындый укытучысы булганы ө чен язмышына рә хмә тле булды. Шушы укытучысы аркасында ул ә йлә нә - тирә дө ньяны һ ә м ү з - ү зен яратырга ө йрә нде.

Менә инде кү п еллар ү зе генә кичен урамга чыгып йолдызлы кү кне кү зә тә, аң а соклана. Йолдызлар бик ошый аң а. Бигрә к тә Зө һ рә йолдызның биеп януын кү зә тергә ярата ул. Барлык йолдызлар да яшь балалар кү зе белә н аң а кү ктә н карап торалар сыман.

Йолдызларга сокланганда ү зен бу җ иһ ан белә н тә ң гә л диеп уйлый. Һ ә м бу мизгелдә шатлыктан аның бар галә мгә, кү клә ргә кычкырасы, кү з яше аша кө лә се, тә ненең авырлыгын тоймаенча йомшарасы, дө нья мә шә катьлә ре белә н арынып җ иң ел болытка ә йлә неп шул йолдызлар янында очасы килә. Кү ң еленең бу торышыннан ул ө йгә кергә ч тә бераз тынычлана алмыйча, йокыга китә алмыйча ята.

Нинди кыска кешенең гомере. Һ ә м нинди кө чсез ул ү з - ү зе каршында.

Башында ә рле - бирле йө ргә н ә леге уйларыннан ул корыч атын туктатып бераз ял итен алмакчы булды. Кабинадан ә керен генә чыкты. Як - ягына каранды. Нинди тормыш белә н яши дала? Ерак тү гел бер һ ә м ике бө креле дө ялә р утлап йө рилә р. Дө я чә нечкесе ашыйлар. Шул ук чә нечкелә р тирә сендә чыркылдашып чыпчыклар очалар. Боргаланган - сыргаланган хә рә кә тлә р ясап кә лтә еланнары чабышалар. Кыр тычканнарының чиелдашканнары ишетелә. Тө рле тө слә рдә ге ү рмә кү члә р, кондызлар чабышалар. Кабан чә нечкелә ре кыска гына булып ү сеп утыралар. Ә гә р дә аягың белә н басасың икә н, ул кычыткан кебек чагып ала. Бик ү к исле булмаган дала ү лә ннә ренең ә чкелтем исе тоела. Даланың илаһ и исе ү зенә бер тө рле. Дала җ иле аерым бер серлелек белә н тө рле яктан иркә лә п, бераз гына тавыш чыгарып исә.

Даланың исе дә, тормышы да Азат белгә н тормыштан ү згә. Мондагы тереклек бер - берсен ашау барә бә ренә яши. Ү зеннә н кечерә кне ашаучыны ү зеннә н кө члерә ге тотып ашый. Шуның белә н яши. Ү лемнә ре белә н башкаларга яшә ү бү лә к итә лә р.

Бертуктаусыз ә йлә нү, ә верелү - мә ң гелекнең яшә еше.

Азат юлга дип җ ыйган ризыклар тө релгә н тө ргә ген җ ә еп салды һ ә м ү зе дә шунда утырды. Кечкенә шешә сендә ге суы белә н кулларын юды. Ашый башлады. Шул вакыт ул янында гына аң а текә лгә н карашларны тойды. Чыпчыклар, кә лтә еланнары, кыр тычканнары барысы да барыр юлларыннан туктап калып, ризык исен сизеп булса кирә к, аны кү зә тә лә р иде. Менә бит Азат ү зен ялгыз диеп кү ң елсезлә нгә н иде. Ялгыз тү гел икә н бит. Менә кү пме җ ан иясе икә н аның янында. Аның тере дуслары. Ашап туеп, кулларын юганнан соң ипи, ризыктан калган валчыкларны ул җ иргә какты. Бу исә карап кө теп торучы дусларына бү лә к иде. Аң а ул тагын бераз ипи валчыклары, ваклап чиклә веклә р ө стә де. Ул кечкенә дә н кошлар ашатырга ярата.

“Дустын” тө рле яклап карап ә йлә нгә ч тә, кайбер җ ирлә ренә кулы белә н кагылды. Ә йлә неп даланы карап, уйлары белә н хушлашканнан соң, корыч атына утырып ерак юлына кузгалды.

Кү ң еленә тагын тө рле уйлар килә башлады. Бу юлы ул ү зенең апасы Зө һ рә белә н аның дус кызы Корбанайны исенә тө шерде. Аның яшь, матур йө зе яктырып китте һ ә м ул кө леп җ ибә рде. Ике тапкыр кө чле итеп йө ткерде. Ә кө лү е исә апаларының ничек шаян энелә ренә ү ч кайтаруларыннан иде. Азат тагын уйларына чумды.

Сезнең кайчан да булса бака ите ашаганыгыз бармы? Юкмы? Димә к, сез бик кү п нә рсә не югалткансыз! Ә минем ашаганым бар! Ышанмыйсызмы? Һ ә м мин кызганмыйм! Бу бик тә тә мле булды.

Менә хә зер мин кытай һ ә м француз халкының ни ө чен шундый кү ң елле булуларының серен аң ладым. Чө нки алар бака ите ашыйлар. Алар итнең тә мен аералар. Бигрә к тә ул тө рек борычы һ ә м суган белә н кыздырылган булса...

Ә эш болай булды. Безнең зур кү пмиллә тле мә хә ллә бездә кү ң елле, тыныч яшилә р. Кайгыны да, шатлыкны да бү лешә лә р. Кү ң елле вакыйгалар да гел булып тора. Теллә р, йолалар һ ә м мә дә ният буталган, кү ң елсезлә нергә җ ай юк.

Минем якын дустым Махам бездә н еракта яшә ми. Безнең гаилә лә ребез дус. Махамның гаилә сендә җ иде бала ү сә. Махам апасы Корбанайдан соң икенче бала. Ә Корбанай минем апам Сатига белә н дуслар. Махамның гаилә се башлыча ө рек, узум сатып кө н кү рә. Шулай ук аларның сарык, кә җ ә ише терлеклә ре дә бар.

Ике гаилә нең балалары – без туганнардай якын булып ә ле беребезнең, ә ле икенчебезнең гаилә сендә ашап - эчеп, кунып калган чаклар да була иде. Апаларыбызның холыклары коры. Алар без шаян малайларның шукланып йө рергә вакытларын калдырмыйлар да диярлек, ә ле бер, ә ле икенче эшне кушып кына торалар. Туп тибә ргә, балык тотарга аларга кә митлә р кү рсә тергә вакытыбыз калмый да диярлек. Берничә тапкыр без аларның дорфалыкларын кү ргә нгә бераз гына шү рли дә идек.

Махам белә н безгә ундү ртә р яшь булгандыр. Җ ә йге эссе кө ннә рнең берсендә без апаларыбыздан кө лә ргә уйладык. Моны дустым Махам уйлап тапты. Ул кә бестә дә й беркатлы иде. Без алманлы дустыбыз Роберттан дуң гыз мае сорап алдык. Аның нә рсә гә кирә клеген аң латтык. Роберт безгә зур бер кисә к дуң гыз мае бирде. Без тиз генә кайттык та, дуң гыз маен бә рә н ите белә н турап, бутап кыздырырга куйдык. Ә че борычны кү брә к ө стә дек, кү п итеп суган турадык. Яхшы итеп кыздырдык без моны. Дуң гыз мае кү згә бик чалынмасын ө чен кишер чыгарып аны да куштык. Бик тә мле кыздырма килеп чыкты. Алдыбызга тә линкә белә н кашыкка кыздырманы сылап куйдык. Яшел чә й пешердек. Бер тарелкага узум тә лгә шлә ре куйдык. Апаларыбызның җ илә ктә н кайтканын кө теп тора башладык. Алар озак кө ттермә делә р. Кыздырмабыз суынып та ө лгермә де, кайтып та җ иттелә р. Без тыныч кына кыздырмабыз турында сө йлә дек. Аларга да кыздырмабызны тә къдим иттек. Мин кө леп ү земне сатмас ө чен бераз янга киттем. Кө лә сем килү е кү крә гемә сыймыйча ярып чыгарга җ итте. Нишлә ргә белмичә битемне ышкыдым.

Ә Махамның йө зендә ник бер кө лке ә сә ре булсын. Ул ахырына кадә р җ итди булып калды. Апаларыбызны ышандырып кыздырманы ашатып бетерде бит тә ки. Кү злә рен яндырып ашап бетерделә р.

Инде тә млә п чә й эчә ргә генә тотынмакчылар иде, Махам җ итди генә:

-Йә, ничек соң дуң гыз ите, тә млеме? - дип сорап куймасынмы!

Апаларыбызның икесенең дә авызлары ачылып һ авада эленеп калды. Алар нә рсә ә йтергә дә белмә делә р, тотлыга ук башладылар. Ә Махам уенының килеп чыгуына сө енеп авызын ерып сө енеп утыра иде. Дуң гыз ите ашау мө селман кешесе ө чен ү лә ксә ашаудан да җ ирә нгечрә к булганлыктан, апаларыбыз акылларын җ уеп утыралар иде. Бик сө енечле кыяфә ттә ге энесенә ачуы кабарганнан - кабара барган Корбанай бераздан телгә килде:

-Син... нә рсә... сө йлисең..., ә? - диде.

-Бер нә рсә дә сө йлә мим, кызыксынам гына, дуң гыз ите тә мгә ничек, дим. Хә зер генә тә млә п ашап бетердегез бит. Ышанмасаң кара, аш бү лмә сендә сө яклә ре, калдыклары. Миң а ышанмыйсың икә н, Азаттан сора.

Алар икесе дә утлы карашларын миң а тө бә делә р. Мин янып кө лгә ә йлә нә яздым. Бу карашларда ачуның иң биек ноктасын кү рергә була иде. Инде безгә сакланырга гына кала. Алар бездә н ү ч алачаклар. Ниндиен генә ә ле. Яхшылык кө тә ргә дә кирә кми. Аларның алсу йө злә ре кызарганнан - кызара, кү злә ре канлана барды. Сатига апам бер нә рсә дә ә йтмичә миң а таба якынлаша башлады. Ә Корбанай апам пычагын ө скә кү тә реп Махамга якынлашты. Без капкага чаклы алардан кү зебезне алмыйча артыбыз белә н бардык. Анда килеп тө ртелгә ч тә кулларыбыз белә н абайлап келә не ачтык та артыбызга да карамастан йө гердек тә, йө гердек. Тыныбызга кабып туктаганда инде ө йдә н ерак китеп авылның кыр капкасы янына барып җ иткә н идек. Җ иллә неп безнең шә ү лә без генә калды. Бу мизгелдә алар безнең тү гел, без аларның корбаннары идек. Ә алар - безнең кыргый аучыларыбыз. Ә ле безгә һ аман да кызык. Нишлилә р икә н алар бу мә лдә? Кире ө йгә кайтып ятып капка астыннан карасак, ни кү рик? Яннарына чилә к белә н су куйганнар. Шуны эчә лә р дә бармакларын авызларына тыгып космакчы булалар. Лә кин бу аларның килеп чыкмый. Аң лап булмый, ә ллә елыйлар, ә ллә кө лә лә р... Бераз вакыттан соң алар бу шө гыльлә рен ташладылар. Корбанай Сатига апама нә рсә дер сө йлә де. Алар эчлә рен тотып кө лә башладылар. Безгә бик кызык иде: нә рсә аң лата иде икә н бу кө лү?

Тынычланганнарын кү рсә к тә, кү злә ренә кү ренергә базмадык. Ә ле сү релмә гә ннә рдер, янә дә н кабынырлар, диеп курыктык. Ә ле икенче кө нне дә апаларыбызның кү злә ренә кү ренмә скә тырыштык. Кө не буе елга ярыннан кайтмыйча балык тоттык. Ярый ә ле ә нилә ребез моны сизмә делә р. Апаларыбыз да сө йлә мә делә р. Алайса ә тилә ребезнең чыбыкларыннан качып котыла алмаган булыр идек.

Кү п вакытлар ү тте. Инде бу вакыйганы оныттык дигә ндә... Юк, апаларыбыз онытмаганнар икә н, киресенчә...

Ходаем! Сакла ир - ат халкын хатын - кыз ү ченнә н. Алар беркайчан да кимсетү һ ә м тү бә нсетү не кичермилә р икә н. Ә ү ч алу вакытын сабыр гына кө тә лә р. Һ ә м агулы елан кебек йө злә рендә ге елмаю белә н сизмә гә ндә генә чагалар. Тө рек мә кале бар бит ә ле: “Хатын - кызны юк итеп була, ә тү бә нсетеп булмый.”

Җ ә йге эссе кө ннә рнең берсендә апаларыбыз безгә ү злә ренең узумнан ясалган ак шә раб эчә селә ре килү е, безнең моң а ярдә м итү ебезне һ ә м беркемгә дә ә йтмә вебезне сорадылар. Ә кайдан алырга соң аның агын? Барлык ө йлә рдә дә кызылын гына эчә лә р бит. Ә … Госман ә зи. Ул агын да ясый белә. Аннан сорарга була. Лә кин ничек сорарга соң? Яшебез яшькә җ итмә с борын бу турыда сорап буламы? Җ аен таптык тагын. Малае Искә ндә рдә н сорадык. Ул бирергә вә гъдә итте. Һ ә м чыннан да кү п тә ү тмә де, ул безгә табып та бирде. Апаларыбызга сө енеп алып кайтып бирдек. Иртә гә тө шке ашка Чуя кавыны алып кайтуыбызны сорадылар алар. Безгә бә йрә м оештырулары турында бер - берсен уздырып сө йлә делә р. Анысын да алып кайттык. Тө шке ашка ә зерлек бара иде. Без дә шми - тынмый гына читтә н кү зә теп йө рибез. Тә мле итеп ашап эчеп утыруыбызны кү заллыйбыз. Менә алар сыйларны ташый башладылар. Яң а гына пешкә н мә кле җ ә ймә лә р, кызыл һ ә м ак узум, зур җ ә йпә к савытта туралган кавын һ ә м ике савытта тө рле тә млә ткечлә р белә н бизә лгә н кыздырылган ит. Монда борыч, суган, тә млә ткечлә р кү п итеп салынган. Ә ле шуның ө стенә Корбанай апа зур кашык белә н кызыл шә раб сипте. Тагын да сыйлар чыкты. Суган салаты, помидор, тө рек борычы... Дү рт кә сә гә дә шә раб салынды. Барыбыз да зурлар кебек кә сә лә рне кү тә реп эчеп куйдык. Без Махам белә н тә линкә лә рне тартып китердек тә суган, борыч, кишер, тә млә ткечлә р белә н буталып пешкә н итне ашый башладык. Ул бераз гына лайлалыракмы шунда, йомшагракмы иде. Анысы да монысы, борычны кү брә к җ ибә ргә ннә р бугай, авызга гү я ут капты. Авыз януны сиздермә скә тырышып (зурлар бит инде без, шә раб эчеп утырабыз), итне чә йнә п тә тормыйча йоттык та йоттык. Тамактан тө шми торганда яшел чә й белә н юлладык. Ниһ аять, ашап бетердек. Сатига апам кә сә лә ргә тагын шә раб бү лде. Сындырып куйдык. Телемлә п киселгә н кавынны ашадык. Авызның януы ә ле һ аман да бетмә гә н иде. Лә кин моң а да карамастан бу мизгелдә инде без чын - чынлап зур кешелә р идек. Зурлар һ ә м бә хетлелә р!

Кү злә р ә ле һ аман да ә че борычтан яшьлә нә лә р. Баштагы уйлар бутала. Теллә р бә йлә нә. Ә йтә се килгә нне дә ә йтеп булмый. Басып торып булмый. Гә ү дә каядыр китә. Җ ырлыйсы, биисе, кычкырасы килә. Ә апаларыбыз! Нинди гү зә ллә р алар бу мизгелдә! Ә гә р дә алар телә сә, уйламыйча да утка керергә дә риза без! Махам - бә йрә мебезнең йө рә ге. Ул шаяра, кө лә, кызык нә рсә лә р сө йлә мә кче була. Без бә хетле очышта. Рә -ә -ә хә -ә -ә т тә соң!

Махам ниндидер кө й куйды һ ә м барыбызны да биергә дә шә башлады. Тылсымлы дала кө е иде бу. Махам бии башлады. Ә Корбанай апа кулларын чә бә кли, Сатига апама да чә бә клә ргә куша:

-Кадерле энелә ребез! Рә хә тлә неп биегез! Кү ң ел ачыгыз. Ә ле без сездә н бакалар биюе биюегезне дә сорыйбыз!

Сатига апам тагын да катырак кычкырып:

-Бию, бию! Бакалар биюен сорыйбыз!

Махам елмаеп:

-Бакалар? Шундый бию дә буламы? Ә ни ө чен бакалар биюе?

Корбанай апа ү зе кө лә, кө лү дә н кү злә реннә н яшьлә р ага. Бу астыртын мыскыллы кө лү дә безгә булган дуң гыз ите ө чен ү ч ярылып ята.

-Ничек сезгә бакалар биюен биемә скә? Сез бит ә ле генә тозлап борычлап бака итен ашадыгыз!

Аларның эчлә рен тотып ә ле анда, ә ле монда бә релеп кө лү лә ре инде шашынуга ә йлә неп бара иде.

Ә без... Без бу мизгелдә шаккаткан хә лдә. Яшен ташы сукса да бу кадә р исебез китмә гә н булыр иде.

Сатига апам:

-Кадерле энекә шлә р! Тиз барып табибларга кү ренеп кайтыгыз! Алайса сез тиздә н кечкенә бака балалары тудырачаксыз! - ди. Ү зе ятып - ятып кө лә...

- Бака итенә без тагын аларның кү кә йлә рен дә кушкан идек. Алар хә зер сезнең ашказаныгызда.

Без бер агарып, бер зә ң гә рлә неп тораташтай катып торуыбызда булдык. Эчкә н шә рабыбыз да инде каядыр юкка чыккан иде. Корбанай апам аш бү лмә сенә кереп китте һ ә м аннан бик тиз генә тө ргә к тотып ә йлә неп тә чыкты. Ачып җ ибә рсә... анда чыннан да баканың аяклары, башы һ ә м эчә гелә ре җ ә елеп ята... Бө тен тә нем буйлап кечкенә бакалар чабыша тө сле тоелды. Эчемдә дә бакалар сикерә, хә тта бакылдый да башладылар бугай.

Минем бу хә лдә н башым ә йлә неп, чайкалып киттем. Миң а искиткеч кыен иде. Дуң гыз ите, ү злә реннә н кө лгә н ө чен менә нинди ү ч ә зерлә гә н иделә р безгә “кадерле” апаларыбыз. Бер кайгысыз балачагыбыздагы сый мә җ лесенең рухи тө шенкелеккә бирелгә н бер мизгеле иде бу.

Инде тагын бер кайгы бар бит: бака кү кә йлә ре. Алардан ничек котылырга? Бу уйдан аң ыбызны җ уяр дә рә җ ә гә җ иттек. Нишлә ргә? Мыскыллы елмаюлы апаларыбыздан булдыра алганча ераккарак китә ргә телә дек без. Бака балалары хакында медицина белгеченнә н сораштырасыбыз килде. Ни булыр безнең белә н? Безнең урамда гына яшә ү че, шә фкать туташы булырга укып йө рү че Лилия янына киттек. Беркемгә дә сө йлә мә скә вә гъдә алгач та аң а хә лне сө йлә п бирдек. Нә рсә дә н куркуыбызны сө йлә дек. Ә ул:

-Кешенең ашказаны ө й миченә охшаган, ул бө тен нә рсә не дә юкка чыгара, ягъни эшкә ртә. Ашказанындагы тере организмнарны аның согы ү терергә сә лә тле. Ә бака итен кайсыбер халыклар чыннан да ризык буларак, ә ле “деликатес” дигә н иң яхшы сыйфатлы тә мле ризыклар рә тенә кертеп ашыйлар.

Безгә бераз җ иң ел булып китте. Бу хә лдә н соң һ ә рвакыт шат кү ң елле дустым елмаюын да оныта башлаган иде инде. Махам белә н бер - беребезгә карап елмаешып та куйдык хә тта. Дө ньяның тагын бер серенә тө шенгә ндә й булдык.

Бу ерак балачагының хә тирә лә рен искә тө шерү дә н Азат кө рсенеп елмаеп та куйды. Корыч аты армый - талмый дала юллары буйлап алга элдертә. “Ә йе, апа булу ү зе бер бә хет! Алар беркайчан да безне сатмадылар, кү ң елсезлә нергә дә ирек бирмә делә р”, - дип уйлады ул.

Шул мизгелдә кү рә се килде Азатның аларның икесен дә. Ул аларның икесен дә чын кү ң елдә н ярата. Ә тисе нә рсә ди иде соң ә ле? “Ир - ат хатын - кыз янында булганда гына кө чле. Алардан башка алар каргалганга охшаганнар, кешегә тү гел, ү злә ренә дә кирә кмилә р”. Менә шунда гына Азат апасының кадерен белмә гә нен, аң а бү лә клә р бирмә вен, тормышын ничек тә булса җ иң елә йтергә тырышмавы турында кызганды. Кечкенә генә бә йрә мнә р дә ясамады апасына. Ул тө зә лергә булды.

Корыч ат тауларга якынайды. Юлдан ерактарак тә бә нә к ү лә ннә р арасында җ ыелган кара болытлар - майна кошларын кү рде. Болар һ инд сыерчыклары иделә р. Бу кошлар себер саесканнары кадә р булып ү злә ренең усаллыклары белә н ала каргаларны гына уза алмыйлар иде. Майналар телгә тиз кү негә лә р. Бу кошлардан барлык җ ә нлек һ ә м җ анварлар да куркалар. Ә гә р кешелә р аларның оялары янына килсә лә р качып котылырга гына кала. Кызыксынуы арта барган Азат корыч атын туктатырга булды. Кабинасыннан чыгып майналар җ ыелып торган җ иргә китте. Ә леге кошлар искиткеч кү п иде. Ә тавышлары даланы яра. Ул якын килмичә генә аларга карап торды. Кайсысы кайсы якка очып беткә ч тә алар бик кү п җ ыелып чыелдашкан урынга таба китте. Анда таланып тешлә неп беткә н ике кош ү лә ксә се ята иде. Бу ике кошчыкның нинди гө наһ лары булды икә н соң? Кү ренеп тора, боларны кошлар ү злә ре җ ә залап ү тергә ннә р. Кошларның да ү з кануннары бар тү гелме соң? Алар да берлә шеп җ итди карарлар кабул итә лә р ахры? Кошларның кануннары кырысрак та бугай?