Бабыл шәле 4 страница

-Кадерле Гө лсия! Ә гә р дә кү ң елең ә охшамаган берә р нә рсә ә йтсә м, син аны чынга алмавың ны һ ә м мине кичерү ең не алдан ук ү тенә м.

-Сө йлә п кара, мин сине аң ларга тырышырмын.

-Син аш бү лмә сенә кереп киткә ч тә мин бик нык курыктым... Син мине мә ң гегә калдырып киттең дип уйладым. Мине сине беркайчан да югалтасым килми, - диде ул һ ә м ү з сү злә ренә ү зе ү к оялып та куйды.

- Син бит ү зең не ил гизү че дидең. Кү п йө рисең, кү пне кү рә сең. Бардыр ла сине сө юче һ ә м бары сине генә кө теп торучы сө йгә н кызың. “Бары сине генә ” дигә нне ул басым ясап ә йтте.

-Юк, мине ә тием, ә нием һ ә м олы апамнан башка берә ү дә кө тми.

Азатка инде бераз гына батырлык кереп ояларга чамалый иде:

-Гө лсия, син минем белә н урамга чыгарга риза булсаң, мин сиң а ү земнең кү ктә ге яраткан йолдызларымны кү рсә тер идем. Ышан, алар безне кө тә лә р. Һ ә м аларның берсе сиң а бик тә сиң а охшаган. Ә ллә ул синең игезә к сың арың микә н?

-Ә йдә, тизрә к, кү рсә т миң а игезә к сың арымны, - диеп кабаланды Гө лсия, ишеккә кү рсә теп.

Ул ишегалдына беренче булып чыкты. Гө лсия аның артыннан. Кү к йө зенә эреле - ваклы йолдызлар чә челгә н иде. Тө нге кү к йө зенең хуҗ асы Ай кү ренми. Ул ү зенең юлы белә н киткә н. Кичке караң гылыктагы Гө лсиянең йө зеннә н дә нурлар сибелгә ндә й тоелды Азатка. Бу бит теге кү злә р иде. Сә фә р белә н барган туйда кү ргә ннә н соң тө н йокыларын, тынычлыгын җ уярга мә җ бү р иткә н кү злә р...

Таулар ягыннан салкынча дымлы җ ил исә. Ул назлап аны гү я йокысыннан уята.

-Гө лсия! - диде ул бераз тынычрак тавыш белә н. Зур кулы белә н җ ылы, нечкә бармакларына кагылды. - Кара безгә сө ю йолдызы Зө һ рә карап тора. Нинди якты ул, матур. Аның елмаюы синекенә охшаш. Гашыйк йө рә клә рне яндыра. Ул биюче йолдыз! Биюе дә синекенә охшаш. Ул җ ирдә н кү ккә менгә н синең тө смерең.

Шушы сү злә р белә н ул аны сак кына ү зенә якынайтты. Гө лсия дә кирелә нмә де. Яң а дустына чын кү ң еленнә н ышанган Гө лсия җ аны һ ә м тә не белә н аң а тартылды. Ү зенең кырыслыгы белә н аң а ырынудан куркып Азат бик кискен хә рә кә тлә р ясаудан сакланды. Ә керенлә п кенә бит очларына, кү злә ренә кү чте. Кайнар сулышы белә н эрегә н Гө лсиянең татлы иреннә ренә тияр - тимә с кенә кагылды. Фирганә шә фталуларыннан да татлырак иреннә р сө ю белә н җ авап бирделә р. Бу вакытта икесе дә җ ү лә р сө ю суы белә н туеналар иде.

Ике гашыйк утлы татлы дә рт белә н бер - берсенә булган сө ю утларында кү клә рдә очтылар. Аларның акыллары да, сулышлары да, хислә ре дә бу зур дө ньяның бербө тен бү ленмә с берә млеге иде. Чә члә ре арасына кереп адашкан куллар чыгар юлларны җ илкә лә рдә, кулларда, биллә рдә эзлә делә р, лә кин анда да адаштылар...

Шашынган ү бешү дә алар акылларын гына югалтып калмыйча бар дө ньяларын оныттылар. Гө лсия ө чен дә, Азат ө чен дә бу хислә р тә ү ге иде. Кыз егетнең таулар, далалар исе аң кып торган хуш исеннә н исерде. Ә егеттә исә кыз кеше белә н шулай якын булудан, ү бешү дә н, ү зенә терә леп ү к торган кү гә рченнә рдә н телә к ү сетесендә гомер сулары кайнады. Гө лсиянең алсу иреннә ре тулыланып киттелә р. Кү крә генә кунган ике кү гә рчен инде очып китә ргә ә зерлә нә лә р иде. Дә ртле ү бешү лә р, бер - берсенә якынлык, сө ю ялкынының кайнар сулары, бер - берендә эреп юкка чыгу телә ге башка чыдый алмаслык дә рә җ ә гә җ иттелә р. Шул мизгелдә тә ннә ре буйлап гү я яшен ташы ү тте. Һ ә м алар да шул яшен ташы белә н бергә Галә мнең башлангычы Бинг - Бонг кебек янар таулардагы кө ч белә н шартладылар.

Ә ле дә бер - берсенә сыенып бә хет һ ә м елмаю эчендә басып тордылар. Бу озын тө н аларга кыска мизгел булып кына тоелды. Тө нге кү кнең йолдызлары аларның беренче татлы сө юлә ре тууга шаһ ит булдылар. Бер - берсенә тотынышып, сө югә изрә п ә ле һ аман да басып торалар иде. Татлы хислә рдә н аларның йө рә гендә беренче мә хә ббә т чаткылары пә йда булдылар. Һ ә м алар ү скә ннә н - ү сә, зурайганнан - зурая бардылар. Иртә таң яктылыгында Азат аны яшә гә н ө енә озатып куйды. Хушлашканда:

-Назлым, мин сине сө ям. Син минем бердә нберем. Без бит ә ле тагын очрашырбыз, - диде.

Гө лсия бә хетле елмаеп аң а башын какты.

Хатын – кызлар табигатьнең ү зе кебек ү к зирә клә р. Алар тормыш юлдашы буларак ү злә рен - ү злә ре ир - ат тарафыннан сайлаталар.

Инде бер ел элек туйда кү ргә ч ү к Гө лсия Азатны тормыш юлдашы итеп сайлады. Ул моның ө чен табигатьнең барлык кө члә рен һ ә м ү зенең барлык тө смерен дә кулланды. Ә леге сә яхә тчене ү зенә каратыр ө чен Ходайга да, сө ю фә рештә лә ренә дә ялынды, бар кө чен куйды һ ә м ахыр чиктә моң а иреште дә.

Һ ә рбер акыллы хатын тормыштан нә рсә кирә ген алып телә генә ирешә ала. Ә ир - атка бу мә сьә лә дә авырырак, чө нки ул моны тө бенә тө шеп аң лый, чишә, баш вата, очына чыгарга тели. Шуның белә н кү п вакытта да ялгышырга да мө мкин, чө нки хатын - кыздан аермалы буларак алдан кү рү чә нлеклә ре кө чсез.

Ир- ат – табигать баласы. Ә хатын – кыз аның ханбикә се.

Бу татлы тө ннә н соң таралып йоклаган Азатны таң белә н ү к килеп уяттылар. Болар исә Гө лсиянең абыйлары иде. Аларның караң гы чырайларын кү реп йокысыннан айнып та бетмә гә н Азат аптырап китте. Ул бит бернинди дә начарлык эшлә мә де. Ә ле тө нлә Гө лсия белә н булуы да татлы тө шкә генә охшап тора иде. Ул бит аның намусына кагылмады һ ә м моны эшлә мә с тә иде. Бу тө рки кабилә лә рга хас сыйфат тү гел. Ходайдан килү еннә н курка иде ул. Җ ә мгыять кичерми иде мондый намуссызларны. Ә гаепле кешенең моннан соң җ ирдә яшә ргә дә хакы юк.

Гө лсиянең агалары аның белә н ә дә пле итеп исә нлә штелә р. Йокыдан уятуларына гафу сорадылар. Олы абыйсы Борһ ан сү зне болай дип башлады:

-Энекә ш, без синең яның а болай гына килмә дек. Синең алгы кө нең турында нинди уйларда яшә вең не белергә дип килдек. Һ ә м безне инде иң беренче ү зебезнең сең елкә шебез кызыксындыра.

-Нә рсә ишетә сегез килә инде сезнең миннә н Гө лсия турында?

-Ничек нә рсә?

-Синең безнең сең елебезне барлык яшьлә рдә н аерып алып китеп таң атканчы аның белә н икә ү генә булуыгыз турында бө тен кеше белә.

-Ә йе, мин аң а безнең космос балалары булуыбыз турында сө йлә ргә, йолдызлы кү кне кү рсә тергә һ ә м шуның турында сө йлә шергә дип алып киттем.

-Безне синең аң а нә рсә сө йлә вең яки кү рсә тү ең кызыксындырмый да диярлек. Ә менә сең елебезнең язмышы кызыксындыра. Хә зер Гө лсиябезнең язмышы хә л ителә.

-Мин Гө лсия турында бик яхшы фикердә һ ә м мө нә сә бә ттә. Аны бик ихтирам итә м. Аның белә н минем арада бернинди акылсызлык та булмады.

-Энекә ш! Безне синең мө нә сә бә тлә рең кызыксындырмый да диярлек. Лә кин мең ә рлә гә н еллардан килгә н кануннар бар бездә. Аны ә ле беркемнең дә бозганы яки кире какканы юк.

-Мин аны боздыммыни?

-Юк, син ә ле аны бозмадың. Без сине ү зебезгә якын туганыбыздай, ил гизү че дә рвиш буларак кабул иттек.

-Ачыграк сө йлә сә гез иде. Мин берни аң ламыйм. Нишлә дем соң мин?

-Бер - берлә ренә ошаган яшьлә р барысы башкалардан аерылып китмичә бө тенесе белә н кү ң ел ачалар. Ә гә р дә инде алар аерылалар икә н, димә к инде бу аларның язмышлары хә л ителгә н һ ә м эш туйга барып җ иткә н дигә н сү з. Ә гә р дә икә ү генә аерылып йө регә ннә н соң егет ө йлә нү дә н баш тарта икә н, аны безнең йолалар буенча ү лем кө тә. Ул нә селгә кара ягып, намусын пычраткан булып санала. Кызга да кара ягыла. Яки аны ү терә лә р, яки инде ул соң гы кө ннә ренә чә ү зенең нә селенең хезмә тчесе булып кала.

Бу сү злә рне тың лап торган Азат аптырашта калды, кызарды. Маң гаена салкын тир бә реп чыкты, учлары тирлә де, аяклары хә лсезлә нде, башында уйлары ә рле - бирле сугылдылар. Ул бу сү злә ргә ничек тә җ авап таба алмады.

Икенче бү лмә дә н салмак кына аяк тавышлары ишетелде. Бу Сә фә рнең ә тисе иде:

-Нә рсә соң ә ле сез һ аваны курку белә н тутырдыгыз. Мин сезне икенче бү лмә дә н тың лап тордым. Ул минем кунагым, һ ә м мин аның атасы урынына җ авап бирергә тиеш. Минем моң а хакым бар. Ул минем улымның якын дусты. Мин аны нинди генә хә лдә н дә коткарырга тиеш.

Хә йлә кә р елмаюын ул Азатка ташлады. Азат ү зен яклаучы кешене тоеп чын кү ң еленнә н сө енеп куйды, киеренкелеге чигенеп аяк буыннары йомшарды.

-Монда бер ул гына гаепле дә тү гел ә ле. Без аның гаебен бү лешә без. Чө нки алдан бу турыда анарга сө йлә мә дек. Тоттык та бә йрә мгә чакырдык. Кайдан белергә тиеш иде инде ул бу турыда? Бу бә йрә мдә яшь кызлардан сибелгә н нурларга, сө ю алиһ ә лә ренең чибә рлегенә ничек чыдарга тиеш иде инде ул сезнең чә? Ә кызларга шул гына кирә к тә. Тиз каптырып алар ү злә ренә ошаган егетлә рне. Менә нә тиҗ ә! Егетебез Гө лсия ятьмә сендә!

Барысы да кычкырып кө леп җ ибә рделә р. Агарынган Азат та беренче тапкыр барысына да кушылып елмаеп куйды. Бу ү зенең кө чсезлегеннә н яшь аралаш кө лү иде.

-Хатын-кыз табигатенең зирә клеге - ир-атның кырыс кө че каршында кө чсез булып кү ренгә н кыяфә ттә ү зенең табигый акылы һ ә м ымсындыргыч табигате, гү зә ллеге аша ирлә рнең язмышлары белә н идарә итү. Аларның кө члә ре хатын- кыз булуларында.

-Атакай...

-Бетте балалар. Ә ң гә мә тә мам. Без Азат белә н сө йлә шербез, уйлашырбыз, бер тө рле уртак фикергә килербез. Менә шуннан соң кояш батканчы ү зебез килербез сезгә.

Атакай ә керен генә кунакларын озатты:

-Дө нья! Син ү зең ятьмә лә рдә н генә торасың!

Яшьлә р бераз тынычланып кайтып киттелә р. Мө эмин ага озын буйлы, матур йө зле карт гомере буе тө рле эшлә рдә эшлә де. Нинди генә эшкә алынса да ялт итеп башкарып чыга иде ул. Тә кә бберлеге булмаган бу кеше беркайчан да бер генә кеше алдында да тез чү кмә де, баш имә де. Тә ртипле, акыллы, эш сө ючә н булуы белә н ул һ ә рвакытта да кешенең акылына ышанып яшә де. Укырга яратты. Бигрә к тә француз, алман ә дә бияты ошый иде аң а. Фә нни журналлар аның гомерлек дусларына ә йлә нделә р. Җ итмеш яшен тутыруына карамастан бик яшь кү ренгә н бу карт бө тен нә рсә нең, ашның, эшнең, ялның, сө йлә шү лә рнең чамасын белә иде. Шуң адамыдыр авыл кешелә ре аны хө рмә т итә лә р, киң ә ш сорыйлар һ ә м киң ә шлә рен тоталар да инде.

Иртә н барысы да йокыларыннан торгач, ашагач, эчкә ч Азат белә н дә ә ң гә мә корып җ ибә рде ул. Һ ә м сү зен болай башлады:

-Сиң а ошыймы Гө лсия?

-Ә йе.

-Нишлә ргә җ ыенасың инде?

-Белмим...

-Ә гә р дә ө йлә нә сең килми икә н, шулай диген. Без бу хә лдә н шома гына чыгу юлын табарбыз. Мин ул кызны туганыннан алып белә м. Ул сине бә хетле итә чә к.

-Ул миң а ошый. Һ ә м мин аң а ө йлә нергә дә риза. Лә кин мине туй һ ә м аның мә шә катьлә ре куркыта.

-Анысыннан курыкма. Без сиң а булышырбыз. Хә ер, син ү зең дә тө шеп калганнардан тү гел. Лә кин бу атна эчендә ә тиең һ ә м абыең аны сорарга барырга тиешлә р.

-Яхшы, мин аларны ү зем ү к алып та килермен.

Кояш баеганчы Мө эмин ага белә н Азат Гө лсиялә ргә килделә р. Аларны инде кө тә лә р иде һ ә м хө рмә т белә н каршы алдылар. Гө лсиянең ә тисе Мө эмин аганың сү злә рен тың лап бетергә ч тә ә нисен чакырып алды һ ә м Гө лсиядә н аның ризамы, юкмы икә нлеген сорарга җ ибә рде. Ул кызы янына киткә н арада ир - атлар чә й янында Азатның нә селе турында сө йлә шеп утырдылар. Ә Азатның уйлары Гө лсиядә иде. Ә гә р дә ул риза булмаса? Аның йө рә ге бер туң ды, бер җ ылынды. Тыны бер бетте, бер калтыранып кына сулыш алды. Кирә к микә н соң ул Гө лсиягә?

Менә ишек тө бендә Гө лсиянең ә нисе дә кү ренде. Бик мө һ им кү ренергә тырышкан, ү з - ү зенә ышанган чибә р бу хатын акыллы карашын иренә текә де. Ө стендә ге яшькелт кү лмә ге дә, башына бә йлә гә н ак яулыгы да аны тагын да гү зә ллә ндерә лә р иде.

-Атасы, кияү кодалар җ ибә рә ала, - диде.

Гө лсиянең ә тисе җ иң ел сулап куйды:

-Балаларыбыз бер - берсен тапканнар икә н инде, бу Ходай ә мередер, - диде. Барысы да кулларын ө скә кү тә реп бертавыштан “Ә лһ ә мдү лиллә һ и” диделә р. Бу аларның нә селлә ренә, гаилә лә ренә биргә н фатыйха ө чен Ходайга шө кер итү лә ре иде.

Хуҗ алар Мө эмин ага белә н Азатны зур юлга кадә р озатып бардылар. Туйга кадә р гаилә лә р ике тапкыр очраштылар. Кыйммә тле бү лә клә р, бер - берсенә зур дуслык вә гъдә итештелә р. Гө лсиянең ягыннан Мө эмин ага, Азатның ягыннан туган агасы Хә лил туйны ү з ө слә ренә алдылар. Тө рки йолалар буенча Гө лсиянең гаилә сенә кыйммә тле зур бү лә клә р алып киленде. Алар аны ү зенә бер тө рле итеп бирергә тиешлә р. Бу ана сө тен кайтару бурычы дип атала. Кияү нең ягыннан туйның барлык чыгымнарын ү з ө слә ренә алдылар. Зур йө к машинасында Гө лсия ө енә туйга кирә к – яраклар һ ә м азык- тө леклә р, аның туганнары ө й янына атлар китерделә р. Ө слә ренә ябылган матур бизә кле паласлар, алтын йө гертелгә н дилбегә лә р белә н иде алар. Алар ө стенә ике сө т сыеры һ ә м сигез зур фирганә сарыклары, кү п кенә җ илә к - җ имеш һ ә м яшелчә лә р, киптерелгә н кара һ ә м ак кишмиш, кү п тө рле чиклә веклә р, җ имеш, ө реклә р, тө рле җ имеш сулары, кызыл һ ә м ак шә раблар... Киленгә кырык кү лмә к. Аларның сигезесе Һ инд һ ә м Фирганә дә н кайтартылган кыйммә тле матур, асылташлы кү лмә клә р. Кә шимир шә ллә ре, асылташлы алтын ә йберлә р...

Атасы белә н анасына аерым бү лә клә р. Алтын җ еплә р белә н чигелгә н ирлә р һ ә м хатын - кыз халатлары. Абый - апаларына да кыйммә тле бү лә клә р.

Сорнай, кубыз, думбыра тавышлары тынмады. Бә йгелә р оештырылды. Атларда узыштылар.

Яң а тө рки гаилә туды. Азат ү зенең кә лә ше белә н сокланып туялмады. Аның йө зе ү тә кү ренмә ле матур яулык белә н капланган иде. Ай нурларыдай балкыган йө зе шушы япманы да чыгып чә челделә р. Бу нурларга хуш ислә р дә кушылды.

Тылсымлы гү зә л Гө лсиянең янында утырып баруыннан ук исергә н бә хетле Азат иртә нге таң нурлары кебек балкый. Ә япмасы аша аларның яшь йө рә клә ре кушылганны тантана итү челә рне карап баручы Гө лсия ү зен шаһ инә итеп тойды. Ул ү зендә беркайчан да тоймаган җ иң еллек белә н бергә янындагы чибә р егетнең яры итеп тә хис итте. Ул аннан сө ю, игътибар һ ә м ү зе белә н соклануын кө тә иде. Бу аның бә йрә ме, аның туе. Бу туйда кем бар, олысыннан алып кечесенә кадә р аның аяк ястында. Ул – шаһ инә! Аның янындагылар барысы да тирә сендә ә йлә нә лә р. Барысы да бер аң а буйсыналар.

Туй башлануга инде ө ч сә гать вакыт ү ткә н. Кунаклар һ ә м якыннары инде бераз арый һ ә м исерә башлаганнар. Гө лсия янына Азатның апасы килде һ ә м аны ү зе белә н алып китте. Ул килененә ү злә ре яшә ячә к ө йне һ ә м йоклаячак бү лмә не кү рсә тергә тиеш иде.

Апасы аң а бә хет телә п бү лмә дә н чыгып китте. Анда Гө лсия ү зе генә калды. Бераздан кояш нурыдай дө рлә п янып Азат килеп керде. Ул инде сө еклесе янында булмаганга борчыла да башлаган иде.

Кергә ч тә Гө лсиянең баш япмасын саклык белә н генә алып куйды. Ү зен кулларыннан тотып тә рә зә янына алып килде. Кү ктә ге ай һ ә м йолдызларга сокланмаслык тү гел иде. Алар бү ген тагын да яктырак яналар. Ү злә ренең нурларына кушып кияү белә н кә лә шкә ялкынлы кайнар сә ламнә рен җ ибә рә лә р. Бу нурлар яшьлә рнең никахларына ризалык бирә лә р. Зө һ рә йолдыз бераз гына кө нлә шә дә бугай Гө лсиядә н. Ничек ә ле шулай ү зенә гашыйкны тартып алалар анардан. Кичлә рен ү зенә сокланучы егет инде хә зер аң а тү гел, ү зенең хә лә ленә соклана башласа, нишлә р Зө һ рә йолдыз?

Зө һ рә йолдызның куркулары урынлы булган икә н. Чыннан да гашыйк егет янындагы гү зә ленә бар дө ньясын онытып соклана иде. Ул аның сө йгә не, бердә нбере, бә хете, яшьлек дә рте, кабатланмас мизгеле, барысы, барысы да...

Сө юдә н шашкан йө рә ге кү крә генең ишеген шакыгандай тибә. Ишекне ачучысы да янында гына ич. Ачасы да карыйсы, нә рсә бар икә н соң анда?

Инде кунаклар ө йлә ренә таралдылар. Ә ти - ә нисе дә туганнарына киттелә р бугай кунарга. Ө йнең чын хуҗ алары бү ген татар егете Азат белә н казак кызы Гө лсия иделә р. Гө лсия тә ки ү зенекен итте. Кү зе тө шкә н егетне ү зенә ө йлә ндерде. Ө йлә ндерү бер нә рсә, ә ле саклыйсы да бар иде аны.

Азат Гө лсиядә н кү злә рен ала алмады. Бу сө йкемле кызда, хә лә лендә ул килә чә кнең бар мизгеллә рен кү рде. Ерак гасырлар авазына ә йлә нгә н татлы сө ю аны каядыр кү з кү рмә гә н колак ишетмә гә н җ иргә алып китте.

Челтерә п аккан чишмә дә, янар таулардан чыккан вулкан да, кояш нурлары да, моң су айның назлы карашы да, барысы да бар иде бү генге кичтә. Хә лә ленә якын килеп аның башындагы япмасын салдырып куйды. Кашкарый чә чә гедә й нурлы кү злә ре серле елмаялар иде. Алсу иреннә реннә н җ ылылык килеп алар ү злә ренә чакырып торалар. Иреннә ренә кагылудан тә не буйлап вак дулкыннар йө герештелә р. Ә тә ннә ре телә к белә н тула барды. Ике сулыш, ике тә н бергә кушылдылар. Азат акылыннан шашты. Аң а бу мизгел тау - ташлар кү черерлек кө ч - куә т бирде. Ул аның саен ашыкты. Бер генә хисне дә татымыйча калырга телә мә де. Сө йгә ненең кү злә ренә карады. Алар исә бу рә хә т һ ә м лә ззә ттә н кысылган иделә р. Ә иреннә р яң а гына тулып пешкә н шә фталуны хә терлә тә лә р. Тә ннә р кызганнан кыза барды. Һ ә м алар кырда ө лгергә н арыш башакларыдай ә ле анда, ә ле монда тирбә лделә р. Ә ле бер ничә сә гать элек барысының да кү з явын алган кадерле туй кү лмә клә ренең кирә клә ре бетте, алар инде ү з эшлә рен башкараганнар сабыр гына ү з урыннарын алдылар.

Канатларын җ ә йгә н ике кү гә рчен ә здә н генә очып китмә делә р. Аларны ике ятьмә тотып калдылар. Телә к артканнан арта барды, сулышлар ешайганнан ешайдылар. Диң гез ярлары ү зенә таба килү че адашкан кометаны кабул иттелә р.

-Ходаем! Моның ө чен мин гомеремне дә бирергә ә зер! - диде Азат ү зен - ү зе белештермә де.

Бер - бер артлы узган кө ннә р арсында

Син канатлы очар фә рештә м.

Гомер юлларымда - зур бү лә к син миң а

Син дип яшим, сине генә кө тә м.

Кү ң елле туй ү зенең мә шә катьлә ре белә н ү теп тә ките. Туйлар узгач, тормыш башлана. Ике гашыйк, туганнарының чакыруы буенча туй сә яхә тенә Азатның туган ягы Татарстанга кайтып киттелә р. Туган –тумачасы яшә гә н тарихи җ иргә аяк бастылар алар. Аларны бар җ ирдә дә яхшы каршыладылар. Яшьлә ргә кыйммә тле бү лә клә р һ ә м акча тә къдим иттелә р. Яң а гына ө йлә нешү челә рдә н иң гә н яктылык һ ә м җ ылылык якын тирә дә ге кешелә рне киң кү ң елле һ ә м юмартка ә йлә ндерде. Дө нья син аны яратканда гына гү зә л. Һ ә м ул шуның белә н ү к сиң а да җ авап бирә. Азат ә ле ә би белә н бабасы сө йлә гә ннә рне хә зер дә хә терли: Җ ә йрә п аккан елгалардагы саф сулар, ташлы таулардан аккан тылсымлы сулар, алар янында ү скә н куаклыклар, тау битлә рендә ге ылыслы агачлар, алар астындагы тере дө нья чә чә клә ре... Елгаларда кү плә гә н балыклар, кү клә рдә очучы кошлар...Барысы да бер - берсенә ошамаган, ү згә... Азат кечкенә дә н ү к ата - бабасы яшә гә н җ ирлә рне кү рергә хыялланды. Һ ә м менә ул, бә хетле, хә лә л җ ефете белә н дус - иш, туган - тумачасы арасында җ илкә сенә кереп ятып тө н ү ткә рер ө чен чатыр тотып Кама елгасына таба атлый. Аның бит бу кү птә нге хыялы. Дү рт зур елганың ярлары буйлап ү тү. Бу аң а ә йтеп куелган кебек. Янә се ул бу җ ирлә рдә булырга тиеш. Җ аннар сулышын тоеп аларны ү зендә сизеп табигать белә н тә ң гә л килеп ү зенең ерак һ ә м якын бабаларының җ аннарын сизеп бара. Хыялы чынга ашты: ул монда изге җ ирлә р буйлап җ ә яү бара. Нә къ менә монда аның аяк астында ерак бабасы кү мелмә гә нме икә н? Менә шушы җ ирлә рдә бит инде аның нә селенең ү сентелә ре яши. Гасырлар аша бу җ ирлә ргә беренче тө рки кабилә лә р аяк басып яши башлаганнар. Алар тө рле җ ирлә ргә таралышканнар. Япон, Кытай, Һ инд далалары буйлап Тә н - Шә н тауларыннан Һ ималайга, Азиянең чиксез далаларында Фарсы һ ә м гарә п Кө нчыгышы аша алар баеганнар, мә дә ният алыштырганнар. Бер - берсе белә н кушылып җ иргә кешелек санын арттырганнар. Азия һ ә м Кө нчыгыш иллә рендә яң адан - яң а этнослар барлыкка килгә ннә р.

Бу борынгы кү чмә кабилә лә р беренчелә рдә н булып Африка һ ә м Гарә п Кө нчыгышыннан Азиягә юл ачканнар. Урал таулары буенда беренчелә рдә н булып эре гаилә лә р барлыкка китергә ннә р. Бу кабилә лә р ә ле хә зер дә яшилә р. Лә кин монда ут һ ә м ялкын кө че белә н килгә н җ ирле кабилә лә р җ ирле халык җ илкә сендә кө н кү рә башлаган. Борынгы тө рки этнослар ү сентесе кебек аларның да кайберлә ре юкка чыкканннар.