Бабыл шәле 8 страница

Бу хә лдә н соң иң авыры кызы белә н аерылышу иде. Азат инде бер генә тө н дә монда тормасын белдерде. Ул кызын алып чыкты. Кызы Шә хсә нә мгә ә нисе барысын да ү зе аң латты.:

-Кызым, бә гырем, син моннан соң ә тиең белә н яшә ячә ксең. Лә кин мин сиң а энең белә н кунакка килермен. Без сине бик яратабыз. Син ү зең дә безгә килеп телә гә н кадә р тора аласың. Лә кин сиң а ә тиең белә н яшә ргә кирә к. Ул синең яклаучың да, саклаучың да...

Ана белә н кыз бер-берсен кочаклаган килеш бик озак елаштылар.

Шактый вакыт ү тте. Бакчаларда кошлар сайравы, агачларның яфрак ярып чә чә к аткан чаклары җ итте. Ә елгалардагы сулар исә, ташларга бә релеп ү злә ренең дымнары белә н бар тереклекне сугарырга ашыгалар. Балалар тавышы бар урамнарны яң гырата. Тик кү ктә ге йолдызлар гына кү ктә бер - берлә ренә карашып тын гына яна бирә лә р. Кү ктә атылган йолдызларны кү ргә ч кенә кеше тормышының бик кыска булуына һ ә м аның да кайчан да булса шула й сү нү енә инанасың. Тормыш мә гънә се – кешенең уйларының яшен тизлеге белә н ү зе тудырган бушлыкта очуындадыр, мө гаен.

Бу тере шау-шулы дө ньяда Гө лсиягә кү ң елсез иде. Ул ө зелеп ү зенең кызын сагынды. Ул аң а карап тора тө сле иде. Кызының карашын, кө лү ен, тавышын тойды. Тө шендә генә булса да аның белә н очрашуны телә де. Кайвакытта коточкыч уйлар били иде аның йө рә ген. Ә ллә гомерен ө зә ргә ме? Ү з-ү зен юк итә ргә ме? Ул акылдан шашакан кебек йө рү ен дә вам итте. Лә кин акылы аң а бер нә рсә не исенә тө шереп торды: “Гомерне аң а Ходай биргә н. Һ ә м ул гына бу дө ньядан китү ен карар кыла ала. Аның гомере бит ү зенеке генә тү гел. Ул бит ә ле туганнарына, баласына кирә к. Сорап кара: телилә рме алар синең ү лемең не? Кемгә нинди шатлык бирер бу? Ә ле ү лгә ч тә кү ң еле тынычлык таба алырмы, билгесез. Тормыш дип аталган Ходай биргә н бү лә ктә н баш тартырга ярыймы соң? Яшә ргә һ ә м сө енергә генә кирә к.”

Кеше гомере тө штә ге сыман уза. Ул ике нә рсә белә н йө згә -йө з очраша алмыйча булдыра алмый. Туу һ ә м ү лем. Ө лгерү һ ә м кибү. Шатлык һ ә м кайгы Тормыш гел шуларга ү релеп бара.

Гө лсия гел ү з-ү зенә сораулар бирде. Ул моны ү ткә рергә тиеш иде. Фә рештә юлын да, шайтан юлын да ү тә ргә тиеш ул. Кинә т кычкырып кө леп җ ибә рде. Ү зен патшабикә лә ргә тиң итеп хис итте. Аның аяк астында бө тен дө нья ята бит. Тагын нә рсә кирә к соң инде аң а?

Юк, Азат кына тү гел, Ә скә р дә бирмә де аң а телә гә нен. Биш ел бергә торганнан соң ул аның ачуын китерә башлады. Ө йдә озак тоткарланмаска тырышты. Мә к белә н дуслашты. Кайчакларда бернинди сә бә псез ү зенә - ү зе кызык табып кө леп йө ри торганга ә йлә нде. Җ итди эшен ташлады. Ү з дө ньясына чумды.

Азат иллә р, җ ирлә р, далалар аша юлын дә вам итте. Азат һ ә рвакытта тукталырга яраткан якын кешесенең исеме Саркисян иде. Ул, ү зенең миллә те, теле белә н горурланып, ә рмә ннә рне фарсыларга охшатып, аларны борын заманнардан ук зур агачның бер тамырыннан икә нлеклә ренә басым ясарга яратты.

Ә тө реклә р гарә плә р белә н борынгы заманнардан ук фарсылар белә н берлектә Кө ньякта шә һ ә рлә р һ ә м иллә р тө зегә ннә р. Шулай ук мең ъеллыклар эчендә бу халыклар кү п тапкырлар бер-берлә ре белә н буталганнар. Теллә рен, мә дә ниятлә рен, язуларын һ ә м цивилизациялә рен ү стергә ннә р.

Кем ү з-ү зенә ышанып безне чиста тө реклә р, ә рмә ннә р яки татарлар дип ә йтә ала? Бу дө рес тә тү гел, чө нки без барыбыз да бер ү к тудыручыдан. Эфиопия, яки Африка җ ирлә реннә н.

Саркисянның бу сү злә ренә авыл кешелә ре каршы килсә лә р дә, ул ү з сү зендә тора, чө нки ү зен авылның иң укымышлы кешелә реннә н саный. Башка дин кешелә реннә н ә ллә ни ихтирам алмадылар алар. Ә киресенчә бергә берлә шкә н гарә п, фарсы, тө рек кабилә лә реннә н соң гы мең ел ярым вакыт эчендә кү п кенә ыгы - зыгы кү рделә р.

Кеше ү зенең зирә к акылына мө рә җ ә гать итеп шуны аң ласа иде. Җ ир ү зенең тереклеге белә н Галә мнең бер кисә ге булып тора һ ә м ул безнең бергә лә п яшә ү урыныбыз. Җ ир тагын кемнең дер милеге була алмый. Һ ә м моны зирә к вакыт кү рсә тте.

Кү пме генә сугышлар булса да җ иң ү челә р юк. Кем кемне җ иң ә.

Нә рсә гә дер ышанмыйча кеше яши, кү ң ел тынычлыгы таба алмый. Кеше шуны белергә тиеш. Ү зенә тиң нә р арасында да, тереклектә яшә ү ө чен ул кеше шә хесен, аның мә дә ниятен ихтирам итә ргә тиеш. Ү зең не-ү зең нә рсә дә ндер чиклә ү - ү зең не хө рмә т итү ул.

Искиткеч матур ташлардан тө зелгә н Саркисянның ө е авылдан еракта, таулар буенда урнашкан иде. Зур йортлы ө й биек койма белә н ә йлә ндереп алынган. Йорт эчендә салкын кышлардан курыкмый торган тө рле җ илә к - җ имеш агачлары ү сә лә р.

Зур агач йортның урта бер җ ирендә алтыга сигез метр исә беннә н ө ч метр ярым тирә нлектә яң гыр суы белә н тутырылган бассейн бар. Ө й ишегеннә н матур ташлар белә н бизә леп тү шә лгә н гранит тасманы хә терлә ткә н метр ярымлы сукмак салынган. Ә таш юлның ян-якларында тау һ ә м дала чә чә клә ре ү сеп утыралар. Таш стена тө бенә почмакларга гө лчә чә клә р һ ә м бө тнек утыртылган. Аларның хуш ислә ре бар ишегалдын аң кыткан.

Ө йнең һ ә м йортның тирә -ягында тау агачлары ү сә. Урын ә кияти матур, тыныч.

Алар яшә гә н җ ирдә елга һ ә м кү л сулары булмаганлыктан, аларның ерак - ерак бабалары (нә селлә ре белә н тө зү челә р) ү зенең ө ен шундый итеп тө зегә н ки, бө тен яң гыр сулары язын һ ә м кышын аның бассейнына агып тө шә лә р. Бассейннар икә ү булып, берсе ө й артына ясалган. Берсеннә н эчә лә р һ ә м җ илә к - җ имешлә ргә су сибә лә р. Һ ә м бу бассейн суы аларга җ ә й буена җ итә.

Саркисян гаилә се, элек-электә н бер җ ирдә н икенче җ иргә яшә ү урыны эзлә п һ ә м беркайда тынычлык тапмыйча, Арарат даласында тө плә нгә ннә р. Тик монда җ ә йлә р артык эссе, ә кышлар артык салкын була иде. Җ ирлә р артык уң дырышлы тү гел, чө нки су аз.

Лә кин монда ө й салырга, сарайлар тө зергә ташлар кү пме кирә к, шуның хә тле бар.

Ә инде һ ава... Мондагы һ ава җ ил кебек илаһ и җ иң ел һ ә м саф. Җ иле дә ү зенең яшь баласын назлап тынычландырган ана кебек иркә ли торган. Гомерендә бер генә тапкыр Арарат далаларын кү ргә н кеше ни ө чен ә рмә ннә рнең ү лгә ч тә ү злә рен Арарат далаларына кү мә ргә кушуларын аң лар. Чө нки бу җ ирлә р изге җ ирлә р. Нә къ менә монда кешелә р ү злә рен галә мнең бер кисә ге диеп саныйлар. Бу җ ир аларның тә ннә рен генә тү гел, җ аннарын да дә валый. Ү з - ү злә ренә ышаныч тудыра.

Мең еллар эчендә талантлы эш сө ючә н дала халкы бу җ ирлә рне гө лбакча иткә н. Ә рмә ннә рнең горурлыгы аны гө лбакчага ә йлә ндергә н.

Саркисянның ачык капкасыннан бернинди тукталусыз корыч ат килеп керде. Аннан бераз арыган, юл тузанлы киемнә рдә н, бераз агара тө шкә н чә чле, баш киемсез Азат килеп чыкты.

Иң беренче булып аны йонлач соры эт каршы алды. Альфа кушаматлы бу эт тыныч акыллы кү злә ре белә н аны кү зә тә иде. Азатны “Дустым нихә л? ” дигә н сыман башыннан сыйпады. Моны кө тмә гә н эт бераз гына койрыгын селкеп алды, гү я, сезне кү рү емә шат дия иде. Этлә р дә, гө наһ сыз балалардай кемнең ничек ү зенә кагылышын аң лыйлар.

Бу вакытта исә Саркисян ү зенең тормышын кү з алдыннан кичереп, ү ткә ннә ре эчендә утыра иде. Ирлә рдә генә була торган горурлык һ ә м җ аваплылылык авыллардан җ ыйган тө зү челә р бригадасы Саркисянга эшен ташларга ирек бирмә делә р. Тә ртипле кеше буларак ул эшен дә ташлый, гаилә сен дә калдыра алмады. Ике ут арасында янды. Авыр уйларда ү ткә н ике атнадан соң ул Сулига җ ә йге сезонны ү ткә ргә ч тә янына кайтасын һ ә м беркайчан да аны калдырмаячагын ә йтте.

-Юк, инде, җ аным, - дип кырт кисте Сули, синең дусларың ө чен ү земнең гомеремне яндырасым юк, - диде.

-Син мине тың ларга да, аң ларга да телә мисең, димә к яратмагансың һ ә м яратмыйсың, - диде кә ефе тө шкә н Саркисян.

-Сө ю, сө ю дигә н буласың, ә ү зең аның ни икә нен аң лыйсың мы соң? - дип сорады Сули кү злә реннә н утлар чә чеп. – Син бит ү з мә нфә гатьлә рең нә н кала бер нә рсә дә кү рмисең һ ә м ишетмисең.

-Нә рсә мин? Син мине хайваннар белә н тигезлә мә кче буласың мы?

-Мин сиң а берни дә ә йтмим, бер кем белә н дә тиң лә мим дә.

-Син миннә н китә ргә җ ай эзлисең.

-Ә йе, син бик тиз ү пкә лисең. Ә синең гаилә ң ә кайтып кермә вең берни дә аң латмый дип белә сең ме? Мин бит кө ттем. Озак кө ттем.

-Син ү зең нең уйларың да ирекле, нинди карар кыласың, мин шуң а риза, - диде дә башка сү з тапмыйча чыгып китте.

Яшьлә рнең каннары кызу була. Тиз кызалар, тиз сү релә лә р. Аларның кайгылары да, яшьлек кө члә ре дә шунда.

Гаилә тормышы – табигатьтә була торган җ ил-давылларга тиң. Алдан нә рсә буласын белеп булмый. Монда акыл авазы кө чсез. Ул бернигә дә тормый.

Шушы сү злә р аң а кө ч биргә ндә й булдылар. Ул җ иң еллек белә н сикереп торды да юыну бү лмә сенә кереп җ ылы су агымында басып торды, йомшак бә рхет халатын киде, ү зен яшь һ ә м кө чле итеп сизде.

Аш бү лмә сенә керде. Ө стә л ө стенә матур итеп тө рле бизә кле чынаяклар тө зде, аларга тә мле-тә мле ризыклар куйды. Ө стә л янына ә бисе белә н бабасын чакырды. Радиоалгычны кабызды. Ө й җ анлы гичак кө йлә ре белә н тулды. Ә би – бабайны чакырып ашадылар-эчтелә р. Бала йоклый иде ә ле. Ә ти-ә нисе белә н килә чә к тормышы турында сө йлә шергә телә де Сули:

-Кадерлелә рем! Ә тием һ ә м ә нием! Мине бү лдермичә генә тың лавыгызны ү тенә м. Аннан соң ү з сү зегезне ә йтерсез. Мин сезне игътибар белә н тың лармын.

-Без сезнең улыгыз белә н аерылышырга булдык. Белә м, сез миннә н бу турыда ишетергә авырдыр. Шуның ө чен сезне яратып һ ә м хө рмә т итеп сорыйм, сезгә китергә н кайгы ө чен кичерегез мине. Мин бала белә н ү земнең туган абыема Испетакка китә ргә булдым. Анда яң а тормышымны да башлармын. Мин ә йтә семне ә йттем. Берү к кичерә кү регез.

Тыныч кына тың лагач ата кеше болай диеп сү зен башлады:

-Без сине гаилә безгә килен итеп тү гел, кызыбыз итеп кабул иттек. Һ ә м син ө ебездә Ходай биргә н бар гомерең не дә яши аласың. Без сине монда кө ч белә н калдыра да, калырга кыстый да алмыйбыз. Сез ү зегез акыллылар һ ә м моны сезгә карар кылырга, - диде карт.

-Кызым, ярый, бар шә һ ә ргә абыең а. Эш кара. Лә кин иң ә ү вә л син анда фатир тап. Ә гә р дә яхшы фатир тапсаң, безгә кайтып ә йтерсең, без сиң а ул акчаны бирербез.

Аптырашта калган Сули:

-Ничек инде? - диде.

-Менә шулай. Син безгә кызыбыз кебек. Без сиң а шулай ук рә хмә тле дә. Син аны бездә н алып китмә. Оныкабыздан башка дө ньяның бар мә гънә се югалачак. Безнең картлыгыбызның якты кояшы сү нә чә к. Ә инде эшең ә урнашкач син безгә еш кына кунакка кызың ны кү рергә кайтырсың. Кайгырма, ул ышанычлы кулларда булыр. Ә безнең алтыныбызны алып китсә ң - аң а да, сиң а да, безгә дә авыр булачак. Син бит аның ә нисе һ ә м һ ә рвакыт шулай булып калырсың да. Син аны кунакка алып китә рсең. Тик ансыз безне зинһ ар ө чен калдырма.

Кайнанасы яшьле кү злә ре белә н һ ә рвакыт башын чайкап торды.

Сули кө телмә гә н җ ылы сү злә рдә н бераз аптырап югалып калды. Шатлыктан кү злә ренә мө лдерә п тулган кү злә рен елтыратып:

-Рә хмә т сезгә мине аң лаганыгыз ө чен, - диеп кенә ә йтә алды. Миң а иң авыры - сезнең белә н сө йлә шү иде. Чө нки минем сезгә хө рмә тем зур һ ә м чиксез.

Бу борылыш аларның килә се тормышларын ачыклый иде. Сули хә лә л җ ефетенә башка болай яши алмаячагын ү зенең ә ти- ә нисенә кайтырга җ ыенуын ә йтте. Бу сү злә рне хә лә ле авызыннан ишетермен дип уйламаган Саркисян авызын ачып шаккатты.Ул бит ү зен баласын һ ә м хатынын яратучы ү рнә к иргә санап йө ри иде. Гаилә барлыкта, тынычлыкта һ ә м ризалыкта яшә де. Саркисян уйлап- уйлап торды да:

-Җ аным минем, ә йт ә ле шуны, синең нә рсә дә булса ә йтә сең килмиме миң а? Нә рсә генә дисә ң дә мин синең ә йткә ннә рең не тың ларга риза. Сине аң ларга тырышырмын. Бә лки гаебемнең нидә икә нлеген дә аң латырсың. Берни дә яшермә миннә н.

-Тың ла алайса. Кө чсез җ енес вә киллә ре ике тө рле була: хатын- кызлар һ ә м хатыннар. Мин менә шуларның беренчесенә керә м. Миң а гаилә мдә барлык муллыктан тыш ә ле ү земне хатын-кыз итеп тою да кирә к. Мин ү земне хатын – кыз итеп бер генә кө н тү гел, ә кө н саен тоясым килә. Янымда ү земне яклаучы, саклаучы, яратучы кешенең кө н саен булуын телим мин. Ү земне кеше итеп тоясым килә. Ү земне һ ә м тирә -якны аң лаучы хатын-кыз итеп. Мин ирекле, ачык, зур дө ньяда тудым һ ә м ү стем. Һ ә м анда ү зем телә гә нчә, ү земнең хислә рем белә н яшә ргә дә телим. Сиң а кияү гә чыканда мин синең ү з йө рә гең не һ ә м хислә рең не генә тың ламыйча минем йө рә гемне дә ишетерсең, мине дә аң ларсың, - диеп уйлаган идем. Лә кин ө ч ел буе кө тсә м дә мин моны кө теп бетерә алмадым. Шушы еллар эчендә син ир-ат буларак ө лгереп җ итә алмадың. Мин сиң а ө стең дә ге киемне хә терлә тә м бугай. Кирә к икә н алып киясең, кирә к икә н, салып озак вакытка элгечкә элеп куясың. Юк, мин кол булып тумадым һ ә м бер кайчан да колга ә йлә нмә м. Һ ә р кеше ү з гомере белә н яшә ргә тиеш. Һ ә м тормыш юлын намус һ ә м вө җ дан белә н ү тә ргә тиеш. Ө ч ел бергә яшә ү дә верендә син минем белә н биш ай яшә дең ме икә н? Бер айда ике-ө ч ай синең ө чен нормага ә йлә нде. Ә калган вакытны мин синсез нишлә ргә тиеш? Минем сиң а да авырлык китерә сем килми, җ илбә зә к тормыш белә н дә яши алмыйм. Ә гә р дә гаилә не саклап калыйк дисә ң, минем белә н монда яшә. Я булмаса мине дә ү зең белә н ал. Кайда гына, нә рсә генә эшлә сә ң дә ал мине ү зең белә н. Мин сине эшең ә озатырмын, каршы алырмын. Кайда нинди ярдә м кирә к, сиң а булышырмын.

-Лә кин мин бит ир-ат! Гаилә башлыгы! Мин гаилә мне матди яктан тә эмин итә ргә тиеш. Мин сез бернә рсә дә дә мохтаҗ лык кү рмә сен ө чен эшлә ргә тиеш моны. Миң а нә рсә ә йтерлә р авылдашларым? Алар каршында нинди ир саналырмын инде мин моннан соң?

-Ә тө рле иллә р буйлап ү злә ренең хатын һ ә м балалары белә н йө рү че ирлә р нә рсә? Алар ир тү гелмени? Алайса, аларга кайдан килгә н соң биш-алты бала?

-Алар – мө селманнар. Аларның фикерлә ү лә ре һ ә м тормыш кө тү лә ре шундый.

-Монда диннә р һ ә м фикерлә р тө рлелелеге бернинди дә аерма ясамый. Без барыбыз да бер Җ ир, бер Адә м белә н Һ ава балалары. Гади генә: болай яшә ү синең ү зең ә һ ә м дусларың а да җ айлы. Кайберлә регезнең икешә р гаилә се, кайберлә регез хайвани тормыш белә н яши.

-Кадерлем, мин бит ү земне һ ә м тормышымны синнә н башка кү з алдыма да китерә алмыйм. Нишлә ргә соң инде миң а?

-Син соң аң ламаганга гына салышасың мы, ә ллә чыннан да аң ламыйсың мы берни дә? Гаилә яки балаларның монда катнашы юк. Һ ә р кешенең ү з тормышы һ ә м ү з юлы. Минем сине аң лавымча, сиң а хатын гына кирә к. Кол хатын. Син миң а бу тормышта биргә н бар нә рсә кол хатыннар ө чен, ә кыз- хатыннар ө чен тү гел. Тизрә к уйла, мин озак кө тә ргә җ ыенмыйм.

Хә лә ле белә н булган ә ң гә мә дә н соң, тормышның кискен борылышыннан аптырап калган Саркисян югалып калды. Моның ө чен ул аяз кү к йө зен болыт каплау белә н бер иде. Алга таба нишлә ргә икә нлеген белми иде ул. Уйлап караса, бу ө ч елга сузылган гаилә тормышында ул ү зен ә ллә ни бә хетле ир итеп сизмә де диярлек. Ирлек горурлыгы белә н ү релеп барган тө рле җ ирлә рдә н эшкә җ ыйган ир-егетлә р алдындагы җ аваплылык аны бү ген ү к ул юлдан борылырга этә рә алмады. Ике атна буе бу турыда сү з кузгатылмады. Сули дә шми-тынмый гына Саркисянның җ авабы ә зер булуны кө тте. Ә зер булгач та ү зе нә рсә ә йтә чә ген белә иде.

Чыннан да ике атна тыныч кына аккан тормыштан соң ул Сули янына килде. Аны каршысына утырып сорады һ ә м ү тенү ле-ялварулы тавыш белә н:

-Җ аным, тагын бер фасыл гына кө т мине. Мин бө тен эшлә ремне тү гә рә клә п гаилә учагына, сезнең янга мә ң гегә кайтачакмын, сү з бирә м, - диде.

-Синең дусларың а ярар ө чен мин ү земнең гомеремне яндырырга тиешме? - диде Сули.

-Барысы да аң лашыла. Димә к, син мине яратмыйсың. Яратсаң син бу шартка риза булган булыр идең. Кешелә р сө йгә ннә рен гомер буена да кө тә лә р ә ле...- диде ул карашын җ иргә тө шереп. Бу аның ө чен кыен хә л иде. Ә гә р дә ү зең ташласаң, ә ле бу авыр нә рсә тү гел. Ә һ ич кирә кмә гә н нә рсә не ташлагандай сине ташлап китсә лә р, бу инде хурлык һ ә м иң чын бә хетсезлек.

-Яратмыйсың... Нә рсә аң лыйсың соң син яратуда? Син ү зең нең мин- минлегең нә н ары берни дә кү рмисең, ишетмисең, белергә дә телә мисең. Чө нки сиң а шулай җ айлы.

-Синең миннә н китә сең килә. Шуң а да тө рле сә бә плә р эзлисең. Сә бә пне эзлә гә генә кирә к. Эзлә сә ң - ул һ ә рвакыт табыла.

-Син миң а ү пекә лә дең. Ә еллар буе ү пкә лә п мин сине кө ткә ндә миң а ничек иде? Шул хакта белдең ме, сиздең ме, мине аң ларга тырыштың мы? Нигә мине шул дә рә җ ә гә җ иткердең? Мин синең һ аман да гаилә ң ә кайтканың ны, безгә йө зең белә борылганың ны кө ттем.

-Мин сине аң ларга тырышырмын. Син нинди адым ясасаң да, мин моң а риза. Нә рсә дисә ң - шул булыр, - диде эче-тышы ү пкә катыш ачу белә н тулган ир ишегалдына чыгып китте.

Яшьлә рнең каннары кайнап тора торган була. Алар ү злә ренең хислә ренә тиз бирешә лә р. Тиз яраланучан, хисчә н, кызып китү чә н – бу яшьлек билгелә ре.

Саркисян ү зенә, гаилә сенә, бө тен дө ньяга ү пкә лә гә н хә лдә җ ылы кө ннә р җ иткә нен дә кө теп тормастан кирә к-яракларын җ ыйды да, кызының маң гаеннан ү беп, ә ти-ә нисе белә н саубуллашып, Сулига кү тә релеп тә карамыйча, кояш чыкканчы ө еннә н чыгып китте. Аяклары аны ташлы тау юллары буйлап бик тиз алып киттелә р. Аның кү ң еле дә кү злә ре дә томан эчендә гедә й булып ул берни дә кү рмә стә н алга барды да барды. Кеше табигатьнең бер ө леше бит. Аны тере табигать ү зенең нурлары белә н назлады, сө йде. Иртә нге таулардан искә н бераз гына дымлы җ ил аны назлады, тынычландырды. Ә керен генә битлә реннә н ү пте. Ул тиктомалдан елый башлады. Еламады ул, ә кү злә реннә н бертуктаусыз тозлы яшьлә р актылар. Тамагындагы тө ер бераз йомшара башлады. Ә крен – ә крен юллар салып аккан кү з яшьлә ренә ү пкә -рә нҗ ешлә ре дә, узган гомере, ү зенә генә кадерле булган хислә ре дә сыйган иде. Уйлары буталдылар. Алар бер-бер артлы авыр бушлыкта очтылар. Ул инде ү зе яраткан “җ анын” югалтканын белә иде. Лә кин язмышның бу борылышы аша ничек узасын гына белмә де. Гаилә тормышы - алдан ә йтеп, белеп бетерә алмый торган табигать очкынына тиң. Монда акыл да, фикер-уйлар да кө чсез.

Сулига килгә ндә ул хатын- кыз һ ә м ир хатыны буларак чыннан да бә хетсез иде. Ул ире киткә ннә н соң бү лмә сенә кереп биклә неп беркемгә дә кү рсә тмичә озак елады. Аң а ире дә, кызы да, ә ти-ә нилә ре дә кызганыч иде. Лә кин ул ү зе белә н бернишли дә алмады. Аның бердә нбер тормышы бары тик ү зенеке генә иде. Ул беркемгә дә бернә рсә ө чен дә тиеш тү гел. Аның гомере бер генә. Һ ә м ул аны ничек кирә к, шулай ү ткә рергә тиеш! Һ ә м беркемгә, берни дә исбатларга кирә кми.

Сули белә н Саркисянның аерылышуларына биш ел вакыт узды. Сити бу вакытта ә бисе белә н бабасында ү сте. Сули анны чыннан да картларга калдырды. Ү зе кайткалап – киткә лә п, аны кунакка алып киткә лә де. Фатирлы да булды. Шә һ ә рдә ге бер укытучы белә н тормышын бә йлә де.

Саркисян шул китү еннә н ө енә биш елдан соң гына ә йлә неп кайтты. Инде шактый картайган ә ти- ә нисе белә н кү реште. Озак кайтмаганы ө чен алардан гафу сорады.

Кызын кү ргә ч тә бер мә л аптрап карап торды Аның каршында биш ел элек ул киткә ндә ге Сити тү гел, буйчан гына Сули карашы белә н бер кыз карап тора иде. Кыенсынып кына килеп аны маң гаеннан ү беп алды ул. Озак кына карап торды. Ничә еллардан бирле оныта алмаган Сули йө рә генең ә ллә кайсы җ ире белә н кабатланып аның кү з алдына кабаттан килеп басты. Бу кү злә р… кү злә р… Ялкынлы, очкынлы, зирә к Сули кү злә ре иделә р.

Сулиның шә һ ә рдә кечкенә кызы белә н бераз зуррак улы ү сеп килә лә р иде. Улына ө ч яшьлә р тирә се, кызына бер яшь тулып килә. Бә хетле идеме ул? Бу турыда ү зе генә белгә ндер. Беркемгә дә сө йлә ми иде. Ул һ ә рвакыт серле булып калды.

Зур кызын ул беркайчан да онытмады. Сули аның яраткан кызы һ ә м ышанычы иде.

Кеше гомере ялган һ ә м тө ш арасында ү тә. Туу һ ә м ү лем аң лашылмастан килә. Табигатьнең сукыр стихиясе һ ә м аның җ имергеч кө че безгә ачылмас сер булып кала бирә. Лә кин иксез-чиксез бушлыкта, галә мдә бө тен нә рсә нең мә гънә се бар. Бар нә рсә нең ү з кануннары, аның мә ң гелек хә рә кә те, ү лемсезлеге һ ә м Акылы безгә аң лашылмас. Менә шунда гына безнең тарафка илаһ и сө ю чагыла. Шулай булмаса, безнең тормышыбыз нә рсә гә ә йлә нер иде микә н? Бө ек фикерчелә р “Акыл кайгыларны азайта” диеп юкка гына ә йтмә гә ннә р инде.