Карлыгач

Моннан бик кү п елар элек биек һ ә м ү тә алмаслык Боб таулары арасында матур, киң дала булган. Даланы биек таулар чолгап алган. Тау башында исә кыр кә җ ә лә ре, бө ркетлә р һ ә м ябалаклар яшә гә н. Тауларның ян - якларында зур булмаган куаклыклар ү скә н. Мондагы кү п агачлар кешелә ргә һ ә м хайваннарга азык булып һ ә м дару ү лә ннә ре буларак хезмә т иткә ннә р. Тау асларында кү плә гә н кара ташлар булган. Алар белә н кешелә р ө йлә рен җ ылытканнар, ризык ә зерлә ү дә кулланганнар. Ә даланың ү зендә исә тө рле җ илә к- җ имеш агачлары һ ә м дә ва ү лә ннә ре ү скә н.

Дала аркылы матур зур Шух (кү ң елле) исемле елга аккан. Елның телә сә кайсы вакытында да елганың суы кө мештә й саф булган, ә акканда тө рле ташларга бә релү дә н кү беклә неп тө се дә сө ттә й ак икә н.

Дала кешелә ре ү злә ренең далаларын Алтындай диеп атаганнар. Ә йе, чыннан да дала безнең гү зә л җ иребезнең искиткеч бер почмагы булган.

Алтындай даланың кешелә ре беркайчан да авырмаганнар һ ә м дә авыруның нә рсә икә нлеген дә белмә гә ннә р. Саф һ ава, су, ү лә н белә н тукланудан тыш, аларның уйлары һ ә м телә клә ре дә саф булган.

Алар шунда ү скә н ү семлеклә р белә н тукланганнар. Шухдә рья һ ә м су астыннан чыккан чишмә сулары эчкә ннә р. Ит, сө т һ ә м йомырка ашамаганнар, чө нки моны акылсызлыкка, кешенең табигатенә якын һ ә м охшаш диеп санаганнар.

Кешелә р ү злә рен ү лемсезгә тиң лә гә ннә р, чө нки дө ньяда бик озак яшә гә ннә р. Ү злә ренең язмышлары һ ә м тормышлары белә н Аллаһ е Тә галә идарә итү енә ышанганнар. Ү злә рен билә гә н бар нә рсә дә: ү злә рендә, табигатьтә Алла бар дип уйлаганнар. Алар ү злә ренең бу җ иргә тууларын ү злә ре телә гә нчә яшә ү һ ә м кешелә ргә дә алар телә гә нчә яшә ргә ярдә м итү дә н гыйбарә т диеп аң лаганнар. Бу дө ньяның матурлыгына, гү зә л табигатенә сокланып, иҗ ат итеп яшә ргә телә гә ннә р.

Кеше мә гънә сенә һ ә м серлә ренә тө шенергә телә гә ндә генә тормыш ү лемсез. Ү лем исә мә ң гелек серлә рен эзлә ү нең тагын бер юлы.

Алтындай далада тормыш табигать кануннарына буйсынып аккан да аккан. Кешелә р бер- берсенә буйсынып ярдә млә шеп яшә гә ннә р дә яшә гә ннә р.

Дө ньяда нилә р генә юк. Беркем дә аның серлә ренә тө шенеп бетә алмый. Бө тен дө нья ишелгә ндә, җ ир тетрә гә ндә дә без моны ничек кирә к шулай кабул итә без. Бу табигать гамә ле. Ни ө чен моның безгә бирелгә не аң лаешсыз.

Алтындай далага да зур кайгы килде. Иртә язда җ ир астыннан ниндидер кө чсез тавыш килә башлады. Таулардан кө чле җ ил исте һ ә м җ ир ө сте коң гырт томан белә н каплана башлады. Ә кояшның яктылыгы азайды.

Иртә н җ иң елчә генә җ ир тетрә де, бу тетрә ү кө не буе дә вам итте., ә ө ч кө ннә н бу тетрә ү тагын да кө чә йде. Даланың барлык кешелә ре, хайваннары даланың бер җ иренә җ ыелдылар. Хайваннар ниндидер куркыныч сизеп йө герештелә р, ә этлә р койрыкларын чә нчеп уладылар.

Ә кешелә р исә табигатьнең ү з кануннары барлыгын, моны ү згә ртеп булмавын, ү злә ренең кө чсезлеклә рен аң лыйлар иде. Тик шулай да кешелә ргә бө ек Акыл, Ходай Тә галә биргә н алдан кү рү чә нлек бар. Шул алдан кү рү, сиземлә ве кешене табигать кануннарын аң лый белү енә китерә дә инде.

Кеше ә йлә нә - тирә гә генә яраклашып калмыйча, тормыш ө чен яхшы шартлар да барлыкка китерә.

Табигатьтә җ ир тетрә ү - тауда яшә ү че барлык хайван, кош - кортлар, еланнар, бө җ ә клә рнең дә тынычлыкларын, яшә ү рә вешлә рен бозды. Еланнарның җ ир асты юллары җ имерелде һ ә м алар ә кренлә п хайваннар һ ә м кешелә р яши торган урыннарга тартыла башладылар. Башта алар хайваннарга һ ә м кешелә ргә начарлык эшлә мә делә р. Тик вакыт узган саен алар усалландылар, башта кошларның йомыркаларын ашадылар, тора- бара хайваннарга да кү чтелә р. Кешелә ргә дә тынычлык юк иде. Сирә к кенә булса да алар кешелә ргә ташлана башладылар. Риваятьлә рдә җ омаһ капкасын саклаучы еланнарга кешелә рнең карашлары ү згә рде һ ә м алар җ ыелыш җ ыярга булдылар.

Ыру башы болай диде:

-Еланнардан курку безнең зиһ енебезне чуалтты, ирегебезне чиклә де, бездә хә зер кү брә к курку хисе яши, ә салкын канлылыкны оныта барабыз, - диде. Шуның ө чен мин ү зебезнең Ыру Анабызга мө рә җ ә гать итә ргә ө ндим, - диде.

Менә ыру кешелә ре Ыру Анадан еланнардан котылу юлын, киң ә ш сорарга җ ыелдылар.

-Кадерле халкым! Сабыр булыгыз! – диде Ыру Аң а мө рә җ ә гать итә ргә килгә н халык каршына чыгып:

-Мин сезне тың ладым, инде сез дә мине сезгә шулай ук ү земә дә булышасым килә. Лә кин мин сезнең кебек ү к кеше. Ә йе, мин бу Җ ирдә инде озак яшим. Миң а кү п тапкырлар, ү з телә гемнә н башка диң гез кичә ргә, уттай яндыручы сахра кошыдай дала кичә ргә, бик кү п җ ирлә р ү тә ргә, биек тауларга менә ргә туры килде. Миң а ничек кенә авыр булмасын, мин җ ирнең кө чен тойдым. Җ ир исә н, ул тоя һ ә м безнең кебек ү к кимсетелә. Җ ирдә булган бар нә рсә нең аң ы һ ә м хә тере бар һ ә м безнең барыбызны да ул берлә штерә. Ул газиз җ иребез. Ул безнең ө ебез. Анда безгә ашарга да, кием дә җ итә. Җ ирдә нинди дә булса хә л була икә н, бу юктан гына тү гел. Нинди дә булса сә бә п бар.

Кешелә ргә хайваннардан аермалы буларак Ходай акыл биргә н. Ә гә р дә без шуны аң лап тү земле булсак, моның белә н оттырачакбыз гына. Ә гә р дә без ү зебез турында гына уйлап, ү зебезне генә кү тә рергә телибез икә н, без ү зебезне генә тү гел, Җ ирне дә юкка чыгарачакбыз.

Нинди дә булса карарга килгә нче Ай тулганын кө тик. Яң а Ай туганнан соң мин ә леге халә ттә н чыгу юлын эзлә рмен. Сау булыгыз.

Ыру Ана ү зе генә яши иде. Ул авылга килгә ч тә авыл читендә ге бер карт аучыдан калган ө йдә яшә де. Авылдан шактый ерактагы су буеннан аң сыз кө енчә тапты карт аучы аны. Ул ярда зә ң гә рлә неп, кү гә реп беткә н хатын- кызны кү ргә ч, ү лгә н дип аң лады. Ө скә каратып ә йлә ндереп салгач аның исә н икә нлеген сиземлә де аучы һ ә м шунда яр буенда ук дә валарга кереште. Яшь хатын бераз ныгыгач, аң ына килгә ч тә акрын гына аны ө енә алып кайтты. Хатын карт аучы ө ендә яши башлады. Яшь хатын карт аучыны ә тисе урынына, ә карт аучы аны кызы урынына кү рде. Алар икесе дә кешелә р белә н аралашырга яратмыйлар иде. Бу уртак холык аларны тагын да якынайтты.

Яшь хатын Фатиха исемле иде. Ул аучының ө енә яктылык һ ә м җ ылылык алып килде. Ә карт аучы ү зенең белгә ннә рен тапшырып калдырырга ашыкты. Ә керенлә п аны дә ва ү лә ннә рен танырга, алардан нинди файда икә нлегенә тө шендерә башлады. Кешене ү лем тырнагыннан йолып алырлык дә валар турында сө йлә де ул. Су һ ә м тау ташлары белә н таныштырды. Алары да дә валау сә лә тенә ия икә н. Кешелә рне аерырга, хайваннарның гадә тлә ренә, аларны аң ларга ө йрә тте. Табигатьтә ү скә н бар нә рсә нең дә хайваннар ризыгы гына тү гел, кешенең миенә һ ә м гә ү дә сенә дә туклану чыганагы икә нлегенә тө шендерде. Аучы һ ә рнә рсә гә ә керенлә п кү ң еленә сең дереп кенә ө йрә тә торгач барысы да хә теренә язылып куелды Фатиханың.

-Сез мине дө ньяның кеше белмә гә н серлә ренә ө йрә ттегез. Тереклекне бө тенлә й башка яктан аң ладым һ ә м ачышлар ясадым. Мин моның ө чен сезгә мә ң гегә бурычлы. Ә хә зер шуны белә сем килә: сезгә бу изгелегегезне ничек кайтарыйм?

- Ө емә ү зең белә н җ ылылык һ ә м нур алып килү ең белә н син миң а тормыш һ ә м бә хет алып килдең. Синең кебек ү земне аң лардай һ ә м белгә ннә ремне ө йрә теп калдырырлык кешене гомер буе эзлә дем мин. Гомеремнең соң ында бирде Ходай миң а сине. Син миң а тү гел, мин сиң а рә хмә тле, - диде ул.

Аучы белә н Фатиха кү п гомерлә рен сө йлә шеп ү ткә рә лә р иде. Шулай берсендә хатын аң ардан:

- Нә рсә ул байлык? - диеп сорады.

- Байлык ул кеше кү ң еленең торышы. Ә калганы килгә н - киткә н нә рсә лә р генә, - диде.

- Ә нә рсә ул сө ю? - дигә н сорауга:

- Сө ю ул - Ходай биргә н яктылык һ ә м ут ө ермә се, без аның белә н яшибез. Мә хә ббә т ү лемнә н кө члерә к, дө нья яратылышы кебек серле һ ә м бер сулышай тиз уалучан, - диде.

Гомер уза торды. Аучы бер кө нне кояш чыкканчы тауларга китте. Ул анда кырык кө н һ ә м кырык тө н уздырды. Фатиха аучыны яхшы белгә нлектә н бу кө ннә рдә ү зен тыныч ү ткә рде. Эзлә п йө ремә де. Берә р хә л булырга булса йө рә ге сизә сен белә иде. Кырык кө н һ ә м кырык тө н узды дигә ндә аучы таулардан ә йлә неп кайтты. Аның йө зе йомшак тулган Ай нурлары сибелгә ндә й балкый. Ә йө решлә ре шул тиклем җ иң ел ирекле, ә йтерсең җ ир ө стеннә н атламый, ә кү ктә йө зә иде. Фатиха картның халә тен тиз сиземлә де, ниндидер ү згә решлә р булуын тоемлады. Тик аучыдан сорарга базмады. Аның айлы халә тен бозармын диеп курыкты. Кичен аучы елга буена китте. Ул анда су коенып чыкты, чиста киемгә киенде һ ә м бераз яр читендә уйланып утырды да ө енә кайтты. Фатиха аны тө рле табигать тә м-томнары, сулары белә н бизә лгә н ө стә л белә н каршы алды. Аучы бераз гына тә м - томнан авыз итеп чиста су эчеп куйды. Ө стә лне җ ыештыруын сорады. Сораган эшлә ре эшлә нгә ч тә, ул аны каршына чакырып китереп утырып ү зен тың ларга кушты.

-Мин ү земнең тормышымнан канә гать, чө нки тереклекнең барлык ямен татыдым. Иң беренче мин ү земне аң ладым, ү земнә н тыш ә йлә нә - тирә дө ньяны ө йрә ндем. Яшә ү - ул Ходай безгә биргә н иң зур бү лә к. Ә акыл безнең хислә ребез белә н идарә итә, шул ук вакытта безгә ихтыяр кө че дә бирә. Безнең ү лемсезлегебез - ул безнең акылыбыз. Без бу дө ньяга бернә рсә сез килә без, бернә рсә сез китә без дә. Нә рсә не дә булса кү рә без, хис итә без һ ә м барлыкка китерә без икә н, болар барысы да безгә бурычка гына бирелә һ ә м вакыты җ иткә ч без аны кайтарырга тиеш. Мин сине елга буенда табып алу белә н кызым итеп кабул иттем. Хә тта ү лем хә лендә булсаң да мин синең җ аның ны аң ладым. Син минем кызым, чө нки без җ аннарыбыз аша туган. Син минем ө чен бар нә рсә дә н, бар кешелә рдә дә артыгырак. Минем сине очратуым - Ходайның чиксез бү лә ге, чө нки син минем кү ң елемне баеттың, ихтыяр кө че бирдең, гомеремне озайттың. Синең минем тормышыма килеп керү ең миң а соң гы тапкыр тормышта бер нә рсә нең дә очраклы булмавын кү рсә тте. Кеше тормышында ниндидер хә л килеп чыга икә н - бу очраклы тү гел.

Табигатьнең ү з акылы бар. Ул бездә н кү п нә рсә сорый һ ә м бездә н дә кү п нә рсә талә п итә.

Кешелә р ү злә реннә н кө чсезлә ргә ярдә м итә ргә тиешлә р. Кемгә дә булса булышуың белә н син беренче чиратта ү зең ә булышасың.

Иң бә хетсез кешелә р бары ү злә рен генә яратучылар. Алар акыллары, фикерлә ү лә ре белә н авырулар. Ә иректә һ ә м байлыкта яшә ү челә р ү злә ренә - ү злә ре хуҗ а. Аларның гомерлә ре дә тар ярыкка охшаш була.

Иртә н кояш чыкканчы мин ү лемсезлеккә китә м. Ү лемнә н курыкма, чө нки ул җ ир йө зендә ге серле юлларның берсе.

Минем дө ньядагы кешелә р арасындагы тормышым ахырына якынлашты. Ү ткә н тормышны кайтарып нә рсә дер ү згә ртеп булмый, барысы да без телә гә нчә генә бармый. Дө ньяның язылмаган кануннары да бар. Мин сине калдыргач та елама, кемгә дер авырлык китерергә телә мим.

Минем тә немне учакта яндыр, кө лен тауларга очыр. Яндырганда да, очырганда да мин сиң а ө йрә ткә н бө ек доганы укы, - диде дә аучы дә шмичә генә “кызының ” кулларын кулларына алды, кү злә ренә карады:

-Сау бул, бә хил бул, - диде дә йокы бү лмә сенә кереп китте.

Хатынның кү злә ренә йокы кермә де. Нә рсә диеп тә аң лата алмады. Ниндидер эчпошыргыч халә т аның йокысын качырды. Бә ргә лә неп ята торгач, тө н уртасында гына йокыга китте ул. Тө шендә кө чле җ ил ишеклә рне бә реп ачты. Аннан карадан киенгә н, бите капланган озын буйлы бер кеше алгы бү лмә гә узды. Озак та тормыйча кулына йолдыздай җ емелдә гә н ут тотып чыгып китте.

Иртә н аучы ү лгә н иде инде. Иртә н ү з эше белә н таң нан ук йө ри башлаучы аучы кү ренмә гә ч тә, Фатиха ул йоклаган бү лмә гә керергә булды һ ә м анда тынсыз яткан аучыны кү рде. Бугазына килеп тыгылган каты тө ерне кө чкә эчкә йотып, чө нки аң а еламаска кушылды, ул аучы кушкан эшлә рне башкарырга кереште. Ул кичә кичтә н картның ү зенә ә йткә н сү злә рен искә тө шерде һ ә м моны шулай кирә к диеп кабул итте.

Аучы-“ата”сының һ ә рбер сү зен җ иренә җ иткереп ү тә де Фатиха.

Гә ү дә сен утта яндырып, кө лен тауларга сипте. Лә кин ул ү зенең “атасыннан” аерылмаганлыгын, аларны нә рсә дер бә йлә п торуын аң лады. Кү ң елендә ге уйларны ул аучы атасыннан җ авап ала иде. Гү я аң а аучы ү з тавышы белә н җ авап бирә.

Фатиха ялгыз яши башлады. Ялгыз тормыш бераз кү ң елсез булса да ул тиз кү некте. “Атасын” гел ү зе янында итеп сизде ул. Тынлыкта тавышы белә н дә ште, җ ил булып тә рә зә гә килеп шакыды, яң гырга кушылып яуды, кояш нурлары булып сө еп иркә лә де, ак болытлар булып йө зде. Ул бө тен җ ирдә дә ү зен сиздерә иде. Фатиха янына тө рлечә килде.

Менә бер кө нне аучы атадан ө н килде:

-Боб таулары астында кө тү йө ридер. Сарык һ ә м кә җ ә лә рне бер кыз кө тә. Шуның белә н дуслаш, - диде аучы - ата.

Фатиха икенче кө нне шунда китте. Бик ерак барды. Менә, ниһ аять, ул аларны эзлә п тапты һ ә м сиздермә стә н генә кү зә тә башлады.

Кө тү е янында кыз берү зе иде. Терлеклә ре тыныч кына утлап йө рилә р. Тиктомалдан кычкыра башлаган бер сарык алдына килеп утыргач та бер- берсенә бер мә л карап тардылар. Шуннан соң ә ле берсе, ә ле икенчесе ниндидер тавышлар чыгардылар. Кеше һ ә м хайван бер - берсе белә н аң лашалар иде. Кыз чыннан да хайваннар, кошлар телен белә, җ ил исү еннә н ү лә н ү сү ен сизә иде.

Озак кына кү зә теп, ү зенең сорауларына җ авап алгач та хатын кыз янына килде. Кешелә р белә н аралашман кыз бу таныш тү гел хатын - кызны кү ргә ч тә куркынгандай артка чигенде, лә кин бу чит хатынның кү злә рен кү ргә ч тә туктап калды. Бу кү злә рдә ә ллә нилә р бар иде. Кыз бер мизгелдә бу хатынның ү зенә чит тү гел, ә бик тә якын икә нлеген аң лап алды. Диң гездә й тирә н кү злә р барысын да сө йлилә р иде. Бу кү злә рне ул ү зенеке итеп кү рде. Бу бер мизгел карашып тору аларны якынайту гына да тү гел, хә тта туганлаштырды да.

-Фатиха мин. Сине эзлә п килдем. Бик кирә к син миң а, - диде хатын кулларын ө скә каратып кызга сузып.

- Ә мин - Рухи. Ә нием кайчакта Рухия дип тә дә шә, - диеп алар кү птә нге танышлар кебек сө йлә шеп киттелә р. Аралашуларыннан кү ренгә нчә, яшь арасы сизелми дә иде. Башка кешелә ргә билгеле булмаган табигать серлә рен белү аларны рухи яктан якынайта, берлә штерә иде. Ә леге ике табигать баласының очрашуы мә ң гелек сер, ә Аучы - атаның рухы тыныч, чө нки Фатиханың ялгыз тү геллеген аң лый иде.

Рухи рә хә тлә неп берү зе далада кө тү кө тә иде. Лә кин ялгыз иде ул. Кү ң елен аң лаучы юк иде. Фатиха белә н очрашкан кө ннә н алып аның дө ньясы тү гә рә клә нде. Фатиха аның кө тү кө ткә н җ иренә килә дә алар бер- берсе белә н кө ннә р буе сө йлә шеп утыралар. Фатиха аң а аучы атадан ө йрә неп калган тә җ рибә сен тапшыра: табигать балаларының халә тлә рен, холыкларын аң лата, кешелә рнең ү з куллары белә н йортлар, ө йлә р тө зеп искиткеч бакчалар ү стерү лә ре турында сө йли. Табигать дө ньясының серлә рен ача: ташлар авазы, дә ва ү лә ннә ре турында сө йли. Ә кошлар, хайваннар теллә ре турында алар фикер алышалар, чө нки Рухига бу сә лә т тумыштан бирелгә н.

Дө нья тө зелешен аң латкан вакытта Фатиханың кү злә ре яна, йө зе очкынлана, куллары, тә не хә рә кә ткә килә. Бит очлары аллана һ ә м алардан җ ылылык бө ркелә иде.

Кешелә р бу җ ирдә яшә ү че иң бә хетле җ ан иялә ре булуына ышандырды ул кызны. Кеше тә ненең мө мкинлеклә ре турында мә гълү мат бирсенме, табигатьнең кеше белә н нинди тыгыз бә йлә нештә торуын аң латсынмы. Кешенең тә н тө зелешеннә н дә катлаулырак акыл барлыгы, ул Акылның мә ң гелек булуы турында озак итеп сө йли ул.

Фатиха кешелә рне дү рт тө ркемгә бү лә: беренчесе исә н акыллы рухи һ ә м физик яктан исә н булган кешелә р. Алар һ ә рвакыт эзлә нү дә. Ә йлә нә - тирә мохитны ө йрә нү дә ү злә ре һ ә м башкаларга яхшы яшә р ө чен кирә кле шартлар тудырып, кешелә ргә мә хә ббә т белә н яшилә р. Аларның ү злә рен дә яраталар.

Икенче тө ркемгә тә ннә ре сә ламә т, акыллары авыру кешелә р керә. Алар ү злә рен бик зирә к, акыллыга саныйлар. Лә кин аларның уйлары дө рес тү гел. Мондый кешелә р кө ндә лек тормышта җ имерү челә р. Ү злә ре тө земилә р, кеше хезмә те белә н генә яшилә р. Мондый кешелә р чү п ү лә ннә реннә н дә тү бә нрә к, алар ү злә ренең гамә ллә ренең калдыгы.

Ө ченче тө ркемгә ай кешелә ре керә. Болар исә хатын - кызлар, балалар, чал чә чле ә би - бабайлар. Бу кешелә р тә ннә ре белә н йомшаклар, тик уйлары һ ә м кү ң еллә ре белә н сафлар. Бу тө ркемгә яратылыш, кешелек керә. Алар ү злә ренең барлыклары белә н кешелә рне яшә ргә, тормыш кө тә ргә, иҗ ат итә ргә, һ ә рвакыт эзлә неп яшә ргә ө ндилә р. Бу алтын тө ркем кешелә рнең тумышыннан алып ү леменә кадә р булган чикне кү рсә тә. Ә леге тө ркемдә тормышның урта бер ноктасы, анда кешелекнең мә гънә се.

Айныкылар... бу безнең кү ң еллә рнең иксез - чиксез киң леге. Бу безнең нечкә кү ң ел хислә ребезнең балкышы, йө рә клә ребезнең ү лемсез мә хә ббә те.

Ә соң гы тө ркемгә кө чсез кешелә р керә. Алар җ аннары һ ә м тә ннә ре белә н дә кимсетелгә н. Акыллары да бик ү к камил тү гел. Алар да кешелә р арасында яшилә р. Җ иң ел булмаган тормышларына аң лау, мә рхә мә т кө тә лә р.

Ни ө чен бу кешелә р шундый? Ходай тарафыннан иң дерелгә н җ ә замы бу, ә ллә ү зе шулай килеп чыкканмы? Беркем ә йтә алмый.

Дө ньяда ү лемсез кануннар яши. Шуларның берсе: “Җ иргә ташланган һ ә р бө ртек берничә тапкыр артып ү сеп чыга. Шуның кебек кешегә эшлә гә н һ ә р изгелек аң а берничә тапкыр артып кире кайтачак, ү зең ә тү гел икә н балаларың а, һ ич булмаса нә селең ә. Ә кеше кылган һ ә рбер начарлык тә муг булып кире кайтыр. Тә мугта синең бө тен нә селең янар”.

Дө нья камиллә шә бара. Ә без шуң а яраклашырга, ышанырга гына тиеш. Ү зебезгә генә тү гел, якыннарыбызга да булышырга тиеш.

Шушы сү злә рне тың лый - тың лый Рухи Фатиханың шә ү лә сенә ә йлә нде. Ә зирә к кешелә р кызны “дө нья нуры” диеп атыйлар иде. Аң а карасаң, гү я ул башка җ ирдә яши, кү згә кү ренмә с кешелә р белә н аралаша иде. Ә җ ир кешелә ре арасында ул тыныч, беркемгә дә сораулдар бирми, беркемнә н бернә рсә дә сорамый. Тө нлә йоклый да иртә н тагын ү зенең кә җ ә һ ә м сарыклары белә н кө тү леккә китә. Кө тү кө тә. Тау битлә рендә, елга ярларында... Хайваннарны кумый да, ө ркетми дә. Хайваннар ү злә ре аны ү з итә лә р.

Хайваннар ү злә ренчә, кыз ү з шө гыле белә н. Ә ле ү лә ннә ргә нә рсә дер дә шә, ә ле аларны ө зеп кадерлә п кенә букчасына салып куя, гү я ул аларны кызгана, ә кайвакытта чә чә клә р, чиклә веклә р җ ыя, йә ү зе ашый, яисә кошларны ашата.

Тау итә гендә бер тө лке оясы бар. Анда ана тө лке ү з балалары белә н яши. Ә леге тө лке балалары кызны таныйлар, белә лә р. Кызны гына тү гел, кө тү ен дә таныйлар, кызыксынып карап торалар. Кө тү че кыз тө лке балаларына һ ә рвакыт нә рсә дә булса алып килә. Тө лке балалары аның кулыннан ашыйлар, назланалар.

Кө тү дә н ерак тү гел барс, бү релә р ө ерлә ре белә н йө рилә р. Лә кин алар да кызга да, кө тү гә дә тимилә р. Кыз аларга нә рсә дер аң лата, нидер сорый. Бү релә р ерактан кызны кү зә тә лә р. Кызга тияргә ярамаганлыгын алар белә лә р. Кызыксынып дала кунакларын кү зә тә лә р.

Кө тү че кыз белә: тирә - якта һ ә р нә рсә нең, таш булсынмы ул, су булсынмы, ү лә н булсынмы - ү зенең хә тере һ ә м хислә ре бар. Ярату, курку хислә ре белә н берә ттә н яралану хислә ре дә бар. Шуның ө чен дә бер генә табигать яратылмышына да җ ансыз нә рсә гә караган кебек карарга кирә кми. Ә киресенчә, яратырга, хә ленә керергә кирә к.

Кызның кечкенә генә кара кү злә ре кай якка гына карасалар да, ү злә ренең сихрилеклә рен ә йтеп торалар иде. “Карагыз миң а, мин сезне яратам, ү зем сезнең янга килдем. ” Тереклектә н бетмә с - тө кә нмә с кө ч ала иде ул.

Кыз еш кына Фатиханың сү злә рен искә тө шерә: “Безнең җ иребез Кояш һ ә м Ай баласы. Ә җ ирдә яшә ү челә р нинди генә телдә сө йлә шмә сеннә р, кайда гына яшә мә сеннә р, нинди генә тө рдә булмасыннар, нинди генә тормыш белә н яшә мә сеннә р - ниндидер хислә р: шатлык һ ә м кайгы, авырту һ ә м рә хә тлек һ ә м башка тө рле хислә р кичерә лә р.

Без ә ле бер - беребезне туендырабыз да. Ү лем алып китсә дә, җ аннарыбыз тагын кемгә дер кү чә. Яң а тормыш тууга сә бә п була. Болар барысы да дө нья серлә ре. Дө ньяда бө ек бер кө ч бар. Ул ү зенең язылмаган кануннарына таянып дө нья белә н идарә итә. Кешелә рне ү лемсез һ ә м куркусыз итә. Без, кешелә р, дө нья серенең бер кыйпылчыгы.

Ү зебезне тоябыз икә н, димә к, яшибез. Кү заллауларыбыз безне хыял дө ньясына алып китә. Бу бә хет тү гелмени? Дө нья сулышы тү гелмени?

Кө нозын якты кояш нурлары җ ир йө зен ү зенең якты нурлары белә н иркә ли, яң а тормыш, яң а сулыш яктылык һ ә м җ ылы бирә.

Бер генә кө н кояш чыкмаса? Тө ндә гечә караң гы булса? Ай да яктыртмаса? Ул чагында ни булыр иде икә н?

Ни ө чен адә м балалары шуны аң ламый? Кү зен ачуга якты дө ньяны кү рә алуына сө енми?

Ә тө нлә? Тө нлә кү к йө зендә рә химле Ай балкый. Җ ирне ү бә, дымландыра, тукландыра. Кайбер ү семлеклә р Айлы озын тө ннә рдә генә ү сә лә р. Чө нки Ай аларга ү зенең бетмә с кө чен бирә.

Ә җ ил нә рсә? Ул да Ходайның безне сө еп биргә н бер могҗ изасы, җ ирнең иң якын кардә ше. Ул кешелә рне бер - берсе белә н бә йли, илһ ам бирә. Чә члә реннә н, битлә реннә н сыйпый, ү бә, тормышны яратырга ө йрә тә. Табигать кү ренешлә ре, ә гә р син аларны аң лый белсә ң - иркә лилә р дә, назлыйлар да, сө ялә р дә, сө йлә шә лә р дә, елмаялар да.

Иртә нге кояшның якты нурларына коенып Рухи Фатиха янына китте. Фатиханы соң гы арада ыру кешелә ре Ыру- Ана диеп атый башладылар. Бу исемне аң а табигать серлә ренә тө шенеп, кешелә ргә булышып яшә гә нлеге ө чен бирделә р. Чө нки кем нинди генә сорау белә н килмә сен-ул һ ә р берсенә җ авап таба ала, ү зенең киң ә шлә ре белә н кешелә рнең кү ң еллә рендә, тә ннә рендә ө мет чаткылары кабыза. Тө рле киң ә шлә рен, тынычлык һ ә м илһ ам аша бирә. Акыллылыгы, бар нә рсә не дә тө птә н уйлап эш итә белү е аны бу дө нья мә шә катьлә реннә н ө стен булырга ә йдә де.

Рухи Ыру-Анага кайбер иртә лә рдә урман кү чтә нә члә ре һ ә м Талир чишмсенең суын илтә иде. Һ ә р кө н ү зенең кө тү е белә н кайтканда Ыру-Ана яшә гә н тау итә генә туктап ү зенең кө н буе җ ыйган чиклә век, җ илә к. гө мбә лә рен, урман – кырларны ямьгә, хуш ислә ргә кү мгә н иң - иң матур чә чә клә рен Ыру-Анага - җ ан дустына биреп калдыра иде. Алар икесе дә табигатьнең, җ ирнең, суның кадерен белә лә р. Икесенә дә табигатьтә н рухи азык, кө ч кү п итеп бирелгә н иде.

Бу кө нне Рухи кө тү ен иртә рә к алып чыкты. Кояш кү к йө зенә кү тә релеп беткә ч тә сарык һ ә м кә җ ә лә р агач тө плә ренә сузылышып яттылар. Кыз да шуннан ерак булмаган палас агачы кү лә гә сенә барып утырды. Бу- ут агачы иде. Матурлыгы һ ә м дә валау ү злеклә ре буенча бу Һ ималай буйларында аң а тиң нә р юк.

Бераз гына кү злә рен йомып ятып торыйм дигә ндә Рухи ү зендә ниндидер хислә р тоемлады. Тә ненә кергә н серле дулкыннар аша ул куркыныч нә рсә килгә нен тойды. Ерактан хайваннарның куркынып кычкырганын ишеткә ндә й булды. Чә чә клә ргә һ ә м яфракларга карады. Палас агачының тө се кызаргандай тоелды. Нә рсә булыр бу? Кү згә кү ренмә с кө ч аң а нә рсә ә йтергә тели? Ул уйларын бергә җ ыярга, бу халә тне аң ларга тырышты. Лә кин җ авап булмады. Хә ле киткә ндә й тоелды. Кү з аллары караң гыланып, башы ә йлә неп китте. Ү зен - ү зе тоймыйча, томан эчендә гедә й урыныннан кузгалды. Җ иргә, һ авага карап ү зенең сорауларына җ авап эзлә де. “Нә рсә булыр бу? – диеп тирә - юньгә мө рә җ ә гать итте.

Бераз тынычлангач, уйларына чумып, биек Һ ималай таулары итә гендә йө рде. Йө рә ге тынычсызланды. Сарык һ ә м кә җ ә лә рен, ә йдә гез дусларым, диеп чакырды һ ә м авыл ягына ияртеп кайтып китте. Сарык һ ә м кә җ ә лә рен урнаштыргач та, ә нисеннә н Ыру- Ана янына барырга рө хсә т сорады. Ү зенең уй - тоемнарын уртаклашырга кирә к иде аң а. Ыру - Ана кызның килү енә шатланды. Ут чә чеп торган кара кү злә рдә ге сорауларны ул бик тиз аң лады. Кулларннан тотып каршы алды, утыруын сорады һ ә м:

- Мин сине кө ттем. Йә, ничек узды бү ген кө нең? - диеп сорады.

Кыз ү зенең хә ллә реннә н бигрә к, сиземлә ү лә рен сө йлә п биргә ч тә Ыру – Ана:

-Син ә леге сә лә тең белә н дө ньяны яхшы якка ү згә ртә, кешелә ргә булыша аласың. Бу сә лә тең не кешелә ргә ярдә м итү ө чен кулланырга кирә к. Бә лки яратылышыбызның мә гънә се дә шулдыр. - диде.

Миң а бу кө ннә рдә Ыру башы килгә н иде. Ул еланнардан котылу чарасын сорады. Мин аң а ай тулганчы кө тә ргә куштым, чө нки ай тулганда дө ньяны Бө ек акыллар чолгап алалар. Алар сихри кө члә ре белә н бездә зирә клек уяталар. Менә шушы кө члә ргә таянып эш итә ргә кирә к, - диде Ыру- Ана.

-Ә ни ө чен хайван һ ә м кошларда зирә клек кешелә ргә караганда да кө члерә к? Алар куркыныч буласын сиземлилә р, -дип сорады Рухи.

-Мин дө ньяда бик озак яшә дем. Кү пне кү рдем, кү пне белдем. Лә кин кешелә рнең табигатен, ни телә ү лә рен аң лый алмадым. Тере табигатькә: кошларга, хайваннарга, җ ә нлеклә ргә, бө җ ә клә ргә, суү семнә ргә мин кешелә ргә караганда кү брә к ышанам һ ә м аларны ихтирам итә м. Алар зирә грә к, сабыррак һ ә м алдан кү рү чә ннә р. Ә кеше явызлыклар эшлә гә н саен явызлана бара һ ә м ү зенә дә явызлыклар килә. Бер- берсе ө стеннә н идарә итә, коллыкта тота. Ә хайваннар дө ньясы ө чен бу кү ренеш юк. Аларда кешелә рдә булган явызлык юк. Кешелә р арасында яшә п кү згә кү ренмә с сә лә тлә р юкка чыга, ирексездә н аларга охшый башлыйсың. Мин ү земдә булган алдан кү рү чә нлек сә лә тен дә кешелә р арасында яшә п юк иттем. Еллар узган саен табигать белә н бә йлә нешне югалта бардым. Хә тта уйларым тупасланды. Ә хә зер минем ышанычым һ ә м яктылыгым ул - син, минем кызым! Син мин тудырган бала булмасаң да безнең җ аннарыбыз бә йлә нгә н. Син минем җ ан кызым, җ ан дустым! Кү птә н тү гел генә ыру халкы миң а ү тенеч белә н килделә р. Аларга җ ир асты еланнары һ ө җ ү м итә лә р. Син кешелә ргә еланнардан котылырга булышырга, аларны куркынычтан сакларга һ ә м коткарырга тиеш! Син кешелә рне генә тү гел, еланнарны да саклап калырсың! Син - бердә нбер ышаныч! Ә моның ө чен исә ябалак янына барырга кирә к булыр. Ул зирә клә рнең зирә ге. Ябалак бит кайчандыр адә м баласы булган. Ул синең соравың а җ авап бирер, юл кү рсә тер.

Борын - борыннан дө нья барлыкка килгә ннә н алып Тә ң ребез гү зә л җ иребезгә кешегә ашар, эчә р, яшә р ө чен барлык шартларны да тудырган. Тормыш ямьле булсын ө чен, сө енеч, шатлык ө стә сен ө чен кешелә р, табигать, хайваннарны, ягъни табигатьне барлыкка китергә н. Ашар ө чен бар нә рсә табигатьтә н алынган. Җ илә к - җ имеш, яшелчә, гө мбә лә р кешенең ашау ризыгы булган. Хайваннарны суеп ашау аларның уйларына да кермә гә н, чө нки табигать нигъмә тлә ре очсыз - кырыйсыз булган. Җ имеш агачлары ү злә ренең җ имешлә ре белә н сыгылып торганнар. Ә леге матурлыкның Солтаны булып, аң а сокланып, табигатьне хө рмә тлә п, Тә ң ре кануннарын ү тә п яшисе генә булган. Таулардан аккан чишмә сулары шулкадә р кө ч, дә рт биргә ннә р, Аның бер генә йотымы да кешелә рне терелткә н. Ул суларны авызга алу белә н ү к эреп юкка чыккан. Бө тен ү семлек дө ньясын туендырырга, дә валарга җ иткә н. Менә шушы тынычлыкта һ ә м муллыкта кө н артыннан кө н ү ткә н. Миллион еллар ү ткә ннә н соң ерак планеталардан Акыл Фә рештә лә ре очып килгә ннә р. Дө ньяны айкап - чайкап очканнан соң, миллионлаган планеталар арасыннан иң матур, иң кү ркә м, иң гү зә л Җ ирне кү реп алганнар. Кү реп алганнар да, гү зә л җ ирдә гү зә л тормыш та булырга тиеш дигә н фикергә килгә ннә р. Бар галә мне, кү кне, ү зенең Ае, Кояшы, йолдызлары тирә сендә гизү че җ иребездә аң лы кешелә ребез булырга тиешлегенә ышанганнар. Акыл фә рештә лә ре ү семлеклә ргә: һ ә рбер ү лә нгә, яфракка, чә чә ккә чык тамчысыдай акыл һ ә м тормыш орлыкларын чә чкә ннә р. Ә леге чык тамчыларын барлык ү семлеклә р йотып алганнар. Бар дө нья ә леге ү семлеклә р аша акыл белә н туенган. Вакыт узган саен ә леге нә рсә лә р хә тер һ ә м акыл белә н баетыла барганнар. Җ ир тормышына кү неккә ннә р. Эшлә мичә дә яшә п булганлыгын аң лаганнар һ ә м тиз рә вештә ү рчи башлаганнар. Араларында кө члерә клә р дә пә йда булган. Болары исә ү злә рен бердә нбер итеп кү рсә тергә тырышканнар, бер - берсе белә н талаша, сугыша, хә тта ү терешә дә башлаганнар.

Вакыт уза торган. Менә шушы җ ан иялә ре ү сеп камиллә шкә н саен кешелә р барлыкка килгә ннә р. Лә кин инде алары акыл белә н туенып, бер - берсе белә н тынычлыкта яшә ргә кирә клегенә тө шенә башлаганнар. Тора бара җ ир кешелә ренең уйларын, телә клә рен, теллә рен аң лый башлаганнар.

Ә леге чорда авылның бик кү ренекле гаилә сенә шатлык иң гә н. Бу гаилә дә ир бала дө ньяга килгә н. Ә леге улның тууы Ай тотылган мизгелгә туры килгә н. Шунлыктан ата - ана да, кешелә р дә бу малайга зур ө метлә р баглаганнар.

Малай бик тиз ү скә н. Киң кү ң елле, кызыксынучан малай булып, кояш чыгышыннан алып батканынача җ ирдә ге тормышны ө йрә нгә н. Малай унике яшендә барлык теллә рне дә белгә н. Ү семлек дө ньясы белә н тыгыз элемтә гә кергә н. Атасының эшлә рендә киң ә шчесе, ярдә мчесе һ ә м горурлыгы булган.

Иртү к торып тауларга барып уйланып утырырга яраткан. Акылы белә н ул дө нья тө зелеше турында мә гълү мат җ ыйган.

Атасының кешенең кө чсезлеге турындагы сү злә ренә каршы килгә н:

-Юк, ә тием. Кеше бик акыллы. Ул акылы белә н кешелеккә бик кү п файда китерә ала. Ә менә хайваннар һ ә м җ ә нлеклә р кешедә н калыша, лә кин алар да аң лы. Тик акылларын кешедә н аермалы буларак, файдалана гына алмыйлар. Кызганычка каршы, безнең гү зә л җ иребездә яшә ү ө чен кө рә шергә кирә к. Ү лмә с ө чен кешелә рнең кү ң еллә ренә сө енеч орлыклары салырга кирә к. Барлык кешелә рнең дә ү лемсезлеге аларның яшә ү лә ре тү гел, иҗ ат итү лә ре. Иҗ ат - ү лемсезлек чыганагы.

Усал кешелә рне җ аннары тынычлык таба алмый. Усал җ аннарга киң лектә дә тар, алар ү злә ренең кө чсезлеклә реннә н елыйлар.

Малай караң гы бер тө ндә тө ш кү рде. Тө шендә ниндидер кешелә р аларның ө йлә рен яндырдылар, ә кешелә рне: ирлә рне, хатыннарны, балаларны ү терделә р.

Салкын тир бә реп уянып киткә ндә тулган Ай моң суланып аң а карап тора иде. Якыннары барысы да татлы йокыда. Ул йө гереп диярлек урамга чыкты. Биткә бә реп салкын җ ил исә. Агачларда кошлар башкача, куркынган тавыш белә н кычкырышалар. Кү ң елдә ниндидер тынгысызлык, тынычсызлык хө кем сө рә. Ерактан балалар елавы ишетелә. Ү зенең ө е янына “Нә рсә булыр бу? ” диеп уйларга утырды ул. Бар кешелә р дә шулай тә мле тө шлә р кү реп йоклап ятканда нишлә п малай гына шулай йоклый алмый икә н? Могҗ изамы бу? Ә ллә башка нә рсә ме? Атасын уятыргамы, юкмы, белмә де. Очраклы кергә н тө шеме, юкмы икә нлеген аң ламады малай. Ә гә р дә очраклы тү гел икә н - моң а ә зерлә нергә кирә к. Ә зерлә неп каршы алганда авыр булмаячак.

Иртә н малай ә тисе янына килде һ ә м:

-Ә ткә й, бә лки безгә бө тен хатын - кызларны һ ә м балаларны Боб тауларына илтергә дер? Анда ял итә рлә р, тау тормышын кү рерлә р, нигъмә тлә рен ашарлар иде, - диде.

-Улым ир- атларга хатын- кыз һ ә м балалардан башка авыр булыр. Хатын- кыз һ ә м балалардан башка ирлә р - Ходай каргаган кешелә р алар, - диде. Кешелә р бер- берсенә нык бә йлә неп ү злә ренә ү к авырлык тудыралар, иреклә реннә н мә хрү м итә лә р.

Дө ньяда ике кө ч бар. Бу дө ньяда булган бар нә рсә дә ә леге кө ч тә эсирендә эшлә нә.

- Бу яхшылык һ ә м начарлыкмы, ә тием?

- Ә йе, бу яхшылык һ ә м начарлык, ү лем һ ә м туу, шатлык һ ә м кайгы. Алар бер - берсеннә н башка яши алмыйлар, ә бертигез яшилә р.

Улы бу вакытта ә тисенә кү ргә н тө ше турындап сө йлә мә кче булды, лә кин ә тисенең курка диеп уйлавыннан шиклә нде һ ә м алар тыныч кына аерылыштылар.

Ә леге тө шне кү реп җ иде кө н узгач, аларның ыруына җ анварларча кыргый кешелә р һ ө җ ү м иттелә р. Ә леге кеше тө ркемнә ре башка ыруларга һ ө җ ү м итеп, алардан таланган кием һ ә м ризык белә н яшилә р иде. Ә хатын- кызларны коллыкка алалар, авыруларны һ ә м балаларны ү терә лә р. Ир - атлар ыруны саклап калу ө чен кө члә рен кызганмыйлар. Кайберлә ре бу кө рә штә җ ан тә слим кылылар. Ә тыныч тормыш халкы һ ө җ ү мгә ә зер булмаганлыктан, кө члә р тигез тү гел, аларны ү тереп, талап, ө йлә ренә ут тө ртеп китә лә р.

Һ ө җ ү мнең ахыры хә ерле бетмә де. Бер ир – ат та калмыйча ү терелгә н иде. Шул исә птә н малайның ә тисе дә. Янында нә рсә дер селкенә, бу исә канга баткан малае. Ул исә н, лә кин дошман кылычы аның җ илкә сен кисеп ү ткә н. Хә л җ ыеп урыныннан торганда җ илкә сеннә н аккан канны кү рде. “Ничек исә н калдым? Димә к ә ле минем бу дө ньяга кирә гем бар икә н”, - диеп уйлады һ ә м ерак Боб таулары ягына атлады. Ярасына ү лә н яфраклары япты. Тау сулары эчте, аның белә н ярасын юды, җ илә к- җ имешлә р ашап, ял итеп бара торгач, ниһ аять, барып җ итте. Ул монда еш килгә нлектә н кайда нинди мә гарә лә р барлыгын белә, шуларның яшә ү ө чен иң уң айлысын сайлап алды. Урман нигъмә тлә рен ашап, тау сулары эчеп яши башлады.

Вакыт узган саен җ иргә сә яхә тче Акыл һ ә м Тереклек Фә рештә лә ре очып килеп тордылар. Шул вакыт эчендә Җ ирдә нә рсә лә р ү згә рү ен карыйлар иде алар. Менә шушы фә рештә лә р тауларда ялгыз яшә ү че малайны кү реп таң калдылар. Ә леге малайны сынап карамакчы булдылар.

Малай палас агач тө бендә уйланып ятканда аның каршында бер сә ер ак болыт пә йда булды. Ул башка болытлардан аермалы буларак бераз гына алсу тө стә иде. Ә леге болыттан малай курыкмады да, сә ерсенмә де дә. Ү зенең бө тен барлыгы белә н ул ә леге могҗ изаның ү зе белә н сө йлә шә се килү ен аң лады.

Болыттан сә ер тавыш килде:

- Син кем? Һ ә м ни ө чен берү зең?

Малай ү зенең кем икә нлеген һ ә м ни ө чен монда икә нен сө йлә п бирде.

Болыт малайның тынычлыгына, якыннарын югалтып та ү зендә яшә ү ө чен кө ч табуына сокланды.

-Ә нишлә п син минем белә н кызыксынасың? - диеп сорады малай.

- Мин Акыл һ ә м Тереклек фә рештә се. Без сезне бу дө ньяга кү чердек. Мең ел саен килеп без сезне, яшә ү рә вешегезне карап китә без.

- Ә гә р дә сез безне монда кү чергә нсез икә н, ә йт ә ле, ни ө чен кешелә р явыз?

- Чө нки кешелә р башта хис, аннары гына акыл белә н эш итә лә р. Ә гә р дә алар киресенчә эш итсә лә р, бар да яхшы булыр иде. Лә кин бу тиздә н шулай булачак.Кешелә рнең кимчелеклә ре еллар узган саен азая бара. Гомер кө злә ренә алар ү злә рендә ге начар сыйфатларны юк итә лә р.

- Кеше ү лемсез була аламы? –дип сорады малай Фә рештә дә н.

- Ә йе, кеше ү лемсез.

-Ә тә н... Кешенең тә не?

-Кешенең тә не вакытлыча гына, ул тө рле тө смер ала, ә җ аны беркайчан да ү лми, ул мә ң ге хә рә кә ттә.

-Ә җ анның акылы бармы?

-Ә йе, аның акылы да, хислә ре дә бар.

-Аның ихтыяр кө че нидә?

-Ү лемсезлегендә һ ә м акыл кө чендә.

-Дө нья камиллеккә ирешә аламы?

-Юк.

-Ни ө чен?

- Дө нья камиллегенең ике чиге: башы һ ә м ахыры бар. Ул камил булып башланган, лә кин камиллектә бетми. Чө нки Адә м һ ә м Һ ава Ходайның сү зен тың ламаганнар. Ә гә р дә алар аны тың лаган булсалар дө нья камил булган булыр иде. Аллаһ е Тә галә ү зен тың ламаганнары ө чен Адә м балаларын ү з акыллары белә н яшә ргә калдырган. Ә алар ү злә ренә - ү злә ре хуҗ а буларак нә рсә нең яхшы, нә рсә нең начар буласын һ ә рвакытта да аң лап бетермилә р, Чө нки ә йткә немчә, хислә ре алдан йө ри. Ә йлә нә лә р, тулганалар, ү злә ре турында югары фикерлә п йокымсырап, ялкауланып яшилә р. Дө нья тө зелешенең чынбарлыгын, табигатьне, аң ардан нә рсә талә п ителгә не аң лап бетерә, кимчелеклә рдә н арына алмыйлар. Ә бу исә кеше миенең тулысынча эшлә мә ве белә н бә йле. Кеше мие бик аз кү лә мдә эшли. Аннан соң кешелекнең бар серлә ренә тө шенеп бетә р ө чен кешенең гомере дә озын тү гел. Тө шенә башладым дигә ндә генә инде гомере ахырына килеп җ иткә н була.

Ә менә синең хә терең һ ә м акылың дө нья кешелә ренекеннә н кү пкә алын. Син тереклек дө ньясын бө тенлә й башкача аң лыйсың. Синең бу дө ньяга килү ең ү зе бер могҗ иза.

-Ни ө чен? Мин дә бит шундый ук кеше.

-Юк, син кешелә рдә н кү пкә аерылып торасың. Чө нки син Бө ек Акылның сайланган бә ндә се. Еллар ү тә р, син дә бә лки ил гизү че фә рештә гә ә йлә нерсең. Лә кин моның ө чен сиң а начар сыйфатлардан бө тенлә й арынып бетә ргә һ ә м белем тупларга кирә к. Ярый, миң а ү земнекелә р янына китә ргә кирә к. Синең янда булган арада мин сиң а кү нектем. Хө рмә т һ ә м мә хә ббә т белә н карыймын сиң а. Син миннә н сорый аласың, мин сиң а ничек ярдә м итә алам?

-Гә рчә ү зем кеше булсам да, минем кешелә ргә ышанычым какшады. Мин тынычлык яратам. Ә гә р дә булдыра алсаң мине кошка ә йлә ндер. Мин аларны ерак - ерактан, киң галә мнә н генә кү зә тер идем. Гө наһ сыз кү злә ремә карап бә лки бераз оялырлар иде. Ә гә р дә кайчан да булса минем апа - сең еллә ремдә оялу, мә рхә мә т хислә ре уянса, кешелә р йө рә гендә олы мә хә ббә т ихтыяр кө ченә, тү землелеккә, акылга ә йлә нә икә н син шул чакта мине яң адан кошка ә йлә ндересең.

- Ярый, кечкенә дустым. Син ү зең телә гә нчә, зур, янып торган кешелә рнекенә охшаш ут кү зле кошка ә верелерсең, - дигә н дә болыт тизлек белә н һ авада юкка чыккан.

Йолдызларга барып җ итә рә к Фә рештә саң гырау кө лү авазы ишетә. Кинә т кенә аң а ә леге җ ирдә кысан булып тоела. Ә леге кө лү ү зенең апа- сең еллә ренә н кө лгә н кечкенә малай кө лү е икә не аң лашыла.

Шул мизгелдә бө дрә чә чле зә ң гә р кү зле малай кошка ә йлә нә. Кешелә ргә дө реслек алиһ ә се булып торучы ябалак барлыкка килә. Ябалак кешелә р арасында яшә п, ү зенең тонык тавышы белә н дө реслеккә ө нди, яхшы якка ү згә рергә чакыра. Янар кү злә ре сә лә тсез, ялкау булуыбыз ө чен ә рли. Ябалакның кү злә ренә карасаң - акыл, зирә клек белә н бергә тормышка мә хә ббә т кү ренә. Шул вакытта тә ндә кысрык һ ә м тынчыктыргыч була.

Ыру - Ананың сү злә рен тың лаган Рухи ә йтте:

-Син сө йлә гә н сү злә рдә н соң, мин ү земнең бө тен кө чемне дә ыру халкын саклауга сарыф итә чә кмен. Аларны мин еланнар хө җ ү меннә н коткарачакмын.

Рухи кошларны кечкенә дә н ярата. Аларны камиллекнең ү зенә тиң ли. Теллә рен аң лый. Кайсы кошның кайда яшә гә нлеген белә. Алар наратлыкларны яраталар. Шунда оя коралар. Нарат кү ркә лә ренең орлыклары белә н тукланып кыяларда яшилә р. Кимерү челә р һ ә м кайбер ү лә ннә р белә н тукланалар.

Иң зур ябалаклар 3-5 айлык адә м балаларын хә терлә тә лә р. Йомшаклар, матурлар. Янып торган зур акыллы кү злә р ү злә ренә тартып торалар. Сихри- серле тынычлыкны яраталар алар. Кайчакларда нә къ кешелә ргә охшатып йө ткерә лә р, ә йтерсең лә кө рсенә лә р. Куркаклар тү гел, хә тта кешелә рдә н дә курыкмый, ә дошманнарын юк итә.

Иртә н иртү к кө тү че кызыбыз наратлыкка кө тү е белә н килде. Ул ү зе белә н кошларга, бигрә к тә ябалакка кү чтә нә члә р: коры ярмалар, чиклә век һ ә м җ илә клә р, зирә клә р ризыгы- йө зем алып килде. Алып килгә н бө тен кү чтә нә члә рен кошларга ө лә ште.

Кошларның ничек итеп ашауларын кызыксынып карап торды. Алар бар да Рухины рә хмә тлилә р иде. Кошлар таралышкач та ул ябалак янына барды. Исә нлә ште. Ә тегесе аң а йө ткереп җ авап бирде. Бу аның:

-Мин сине игътибар белә н тың лыйм, сө йлә, - диюе иде.

Рухи кыскача гына аны нә рсә тынычсызландыруы, кешелә ргә еланнар хө җ ү м итү е турында сө йлә де.

Ябалак аны тың лап торгач та болай диде:

-Кешелә р ү злә ренең эшлә ре ө чен ә ле моннан да кө члерә к җ ә зага бурычлы. Минем аларга булышырга телә гем юк, ү земә сү з бирдем, - диде.

-Кешенең табигате яхшыга ү згә рә чә к, чө нки ул башка кешелә рнең хислә рен танып белергә ө йрә нә чә к, - диде.

-Ә гә р дә син Биела кометасы кебек кешелә рдә н ваз кичсә ң, ү зең генә, ү зең ө чен генә яшә ү дә н туячаксың. Ә леге комета да миллионлаган еллар буена кү ктә очкан - очкан да, беркемгә дә кирә кмә гә нлеген аң лагач, йолдызлар яң гыры булып сибелгә н.

Ү зенең шушы бер мизгеллек шө гыле белә н ул аларга шатлык китергә н. Шуның белә н бә хетле булган. Ү зең ө чен генә яшә ү - мә гънә сез һ ә м ялыктыргыч нә рсә. Кешелә ргә файдалы булырга тырыш, бу ү зең ө чен дә яхшы, - дигә н Биела. Ул ү зенең юкка чыгуы белә н кешелә ргә шатлык китерү енә белә н ул бә хетле булган. Шатлык һ ә м ышаныч, җ иһ анга мә хә ббә т кө чен чагылдырган.

Тө нлә чиксез галә мдә ге йолдызларны кү зә ткә ндә ү зең нең ә леге галә мдә ялгыз тү геллегең не аң лыйсың. Кө ндә генә тү гел, тө ндә дә бар галә м, бө тен дө нья, Җ ир йө зе яши. Һ ә р нә рсә хә рә кә ттә. Бө тен нә рсә җ анлы.

Ә ллә соң синең гомерең дә ү зең ә ефә к агачы сыман ефә к җ еплә рдә н гү р киеме тегә сең килә ме? Ә ллә ү зең нең апа һ ә м сең еллә рең ә кайгы килгә нен кө теп ятасың килә ме?

Юк, туган, тормышта бер нә рсә дә ү зеннә н ү зе генә барлыкка килми, яхшы якка да, начар якка да. Барысын да кеше ү зе барлыкка китерә. Бернә рсә дә юктан гына тү гел.

-Ә йе, минем кечкенә