Йолдызлар балкышы

Кешелә р кү ктә ге йолдызларга тиң. Һ ә рберсе ү зенчә яна. Кайсыдыр ялтырап, ә кайберлә ре сизелер - сизелмә с. Нинди генә булсак та, нинди утлар белә н генә янып, гомер юлын ничек кенә ү тсә к тә, без барыбыз да йолдызлар балкышыдай кү ң еллә ребезгә сулышыбыз аша ү зебезне аң лардай якын җ аннар эзлибез.

Ү земнең хыялларыма чумып, могҗ изалар эчендә, чә чә к аткан яшьлегемнең ү ткә нен сизмә дем. Ү зем ә ле яшь, тышкы кыяфә темдә ә ллә ни ү згә реш юк, тик шулай да ү з - ү зем белә н эчке кө рә шү дә н мин инде арыдым. Менә шушы кө рә ш картайта да инде бугай кешене.

Быел инде утыз икенче язымны каршылыйм. Ахмак ө чен аздыр, зирә к ө чен кү птер бу.

Яхшы гаилә дә тә рбиялә ндем мин. Ата - анамның кө теп алынган, яраткан кызлары идем. Ә йбә т белем алдым.

Гаилә бездә тә рбия Кө нчыгыш мә дә ниятеннә н килә, бар нә рсә дә чисталык, тә ртип. Ә ти - ә нием гаилә не тә эмин итү максатында кө нен - тө нен эштә булганлыктан, балалар тә рбиялә ү белә н ә би - бабай идарә итә иде.

Мә ктә птә дә, югары уку йортында да яхшы укыдым. Чө нки бабам: “Иң кыйммә тлесе - вакыт. Алтындай вакытыгызны ә рә м итеп, начар билге артыннан мә ктә пкә йө ремә гез дә. Укырга телә гегез юк икә н, ипи чә йнә п ө йдә утырыгыз. Безнең йө згә кызыллык китермә гез” дия иде.

Туган кө ннә рне гаилә белә н уздырып, кояш баткач та урамда йө реш юк. Бабам тагын ү зенең зирә к акылына мө рә җ ә гать итә:

-Якты кө ндә юлда фә рештә йө ри,

Кояш баткач та дию юлдан яздырырга тели.

Шә һ ә рдә укып йө регә ндә, матуррак буласы килеп, бераз бизә неп кайтканда да бабам битарафлык кү рсә тмичә:

- Безгә ниндидер бер кыз кайтты. Мин аны танымыйм. Кем соң бу? - дигә н булып, ә биемә сораулар яудыра башлый иде.

- Ә ллә танымыйсың дамы карт? Ү зебезнең оныкабыз ич. Мә рҗ ә нә.

- Нишлә п безнең оныкабыз мондый булсын? Минем кызым тылсымлы ә киятлә рдә ге гү зә л алиһ ә гә тиң. Ә бу бит буянган ясалма курчак!

Бу сү злә рдә н, сагынып кайтуымны да исә пкә алмыйча каршы алуларына мин уң айсызланып, карашымны тү бә н ташлап кереп киемнә ремне алыштырам, битлә ремне юам да туганнарым янына чыгам. Бу юлы инде бабам кү з тө шереп алгач та, миң а ә бине кү рсә теп:

- Кызым, кара, ә биең ә инде ничә яшь! Ул беркайчан да бизә нмә де, шуң а да матурлыгын да югалтмады. Ят буяулар аның йө зенең тө слә рен йотмады. Шуң а да аның йө зеннә н ай нуры сибелә, - ди. Тө рки хатын - кызлар элек - электә н иң матурлардан саналганнар. Алар турында фарсы, гарә п, кө нчыгыш шагыйрьлә ре бө ек ә сә рлә рен иҗ ат иткә ннә р, хатын - кызның гү зә ллегенә дан җ ырлаганнар. Чибә рлек, сабырлык һ ә м кыюлык, миллә ткә һ ә м дингә тугрылык, җ анны һ ә м тә нне чисталыкта тоту - безнең хатын-кызларны бизи тораган тө п сыйфатлар. Һ ә м бернинди буяу астына да ү зең нең айдай йө зең не, очкынлы кү злә рең не яшерергә кирә кми. Кем белә бит ә ле аларның нә рсә дә н ясалганын. Бө тен дө нья сезгә соклансын. Сезнең аталарыгыздан һ ә м абыйларыгыздан кө нлә шсеннә р!

Бабамның кырыслыгы безне тормышның кө рә шчелә ре итеп тә рбиялә де. “Бала - ата-анасы ө чен таҗ, гомер буе да шул сыйфатыгызны югалтмасагыз иде, ”- дигә н сү злә р тә эсирендә дерме мин ү земне илаһ и зат итеп тоеп ү стем. Һ ә м тормышымда да искиткеч бер могҗ иза килеп чыгып, таҗ булып яшә рмен тө сле иде.

Лә кин юк шул. Бу алай гына эшлә нми. Безгә инде ү зебезнең генетик кодыбыз салынган. Ул да булса бә клә р тормышы белә н яшә ү.

Ә ү земнең танышларым арасында да кү п бү генге кө н белә н генә яшә ү челә р. Барга ватылмый, юкка кайгырмый торганнар. Лә кин ү з-ү земә ышанычым булган белә н мин дә бит ә ле ә ллә кая китмә дем. Яшь бит ә ле мин. Ут һ ә м судан торган хатын-кыз. Минем дә бар дө ньямны онытып, фикерлә ремне чуалдырып, башларны ә йлә ндерә торган хисне татыйсым, ө зелеп сө ясем, сө елә сем килә.

Мә ктә п елларын искә тө шергә ндә дә малайлар миң а ә нилә ренең итә ге астыннан чыкмый торган мә хлү к җ ан иялә ре булып кү ренә лә р, кызлар арасында да якын дусларым юк иде. Ә леге дә баягы бабамнан кү чкә ндер бу миң а.Ул да артык кешелә р белә н аралашырга яратмый, ә ә биемнең аны ялгызак диеп атауларына:

- Нә рсә гә миң а кеше тормышы? Ү з борчу - мә шә катьлә рен ү злә ре хә л итсеннә р, - диеп кенә җ ибә рә иде.

Ү з гомерендә иң яраткан шө гыле аның җ илә к - җ имеш бакчасы иде.

Аннан ул җ анына илһ ам һ ә м тынычлык ала.

Берсендә мин аң а:

-Бабам, карагыз ә ле, Хә ким бабайның кү крә ге тулы орден һ ә м медальлә р. Ул аларны тагып мә ктә плә ргә, мә дә ният йортларына ү зенең батырлыгы турында сө йлә ргә йө ри, ә сез булганнарын да такмыйсыз, сө йлә п тә йө ремисез, - дигә ч:

- Дан һ ә м шө һ рә т - кө чсезлә р галә мә те. Кирә к икә н сугыштык, илебезне якладык. Ватанны саклау - ул һ ә ркемнең изге бурычы. Бурыч ү тә ү турында халык алдында чыгыш ясамасаң да ярый, - диеп җ авап бирә иде.

- Ә байлык һ ә м бә хет?

Ул елмаюлы карашын миң а тө бә п, кө чле һ ә м җ ылы куллары белә н мине иркә лә п:

- Минем бә хетем дә, шатлыгым да ул - сез, кошчыгым, - ди.

- Бабам, ә сезнең ү лемсез буласыгыз килә ме?

- Мин генә тү гел, син дә, гомумә н, без барыбыз да ү лемсезлә р.

- Ничек инде?

- Кеше ү зенең туган җ ирендә - Ватанында яшә гә ндә, туган телендә сө йлә шкә ндә, ә би - бабасының рухын онытмаганда, ү зеннә н соң нә сел калдырганда – ү лемсез, - диеп картлыктан корыланган иреннә ре белә н мине маң гаемнан ү бә иде, - Бар, кызым, ә биең ә булыш. Мин узумны карыйм ә ле. Алайса ул безгә ү пкә лә р, - диеп, һ ә рвакыттагыча ү зенең бакчасына кереп китеп, агачлары белә н сө йлә шеп йө рү ендә булыр иде.

Бабам белә н мин һ ә рвакыт горурландым. Ул безнең шаяруларыбызны тү земле генә кичерә, гел яхшылыкка ө нди, ә ледә н - ә ле ү зенең кирә кле киң ә шлә рен биреп тора.

Менә хә зер, еллар узгач та, мин аның киң ә шлә ренә мохтаҗ. Лә кин сабыр, итагатьле бабам да, киң кү ң елле ә бием дә юк инде яннарымда. “Ү лем - ул ү зе бер ачылмаган сер. Бу дө ньяның серлә ренә тө шенеп беткә ч тә, теге дө ньяның серлә рен ачарга китә без” дигә н бабамның, ә тиемнең сү злә ренә караганда, бу дө нья белә ш хушлашканда да йө зендә елмаю һ ә м тынычлык булган. “Бабайлар фә рештә лә р белә н сө йлә шә лә р алар, шуң а да зирә к булалар” дия иде ә бием. Ә ә ти - ә ни ү злә ренең җ илкә лә рендә безнең һ ичкайчан чишелеп бетмә с мә сьә лә лә ребезне чишә лә р. Ә моның ө чен берни сорамыйлар. Кызганычка каршы, без балалар, ата- ана каршындагы бурычларыбызны онытабыз. Ә алар хә тта ү лем тү шә гендә дә безнең турыда уйлыйлар.

Кө зге яң гырлы озын тө ннә рнең берсендә миң а ә нием:

- Кызым, мин синең белә н сө йлә шергә телим, - диде.

- Ә ни, минем белә н бар да тә ртиптә, кайгырмагыз.

- Кызым, һ ә р ананың да ү зенең баласының ничек яшә ве турында белергә хакы бар.

- Ә нә рсә белә сегез килә инде, ә нием?

- Син яшь, чибә р, акыллы. Нишлә п һ аман да ялгыз син?

- Миң а шулай җ айлы.

- Алдама инде, кызым.

- Ү земнең солтанымны очрата алмыйм.

- Кызганыч, безнең булышуыбызга да каршы килә сең.

- Ә нием, сез миң а гомер дә, ныклы белем дә бирдегез. Нә рсә недер без ү зебез эшлә ргә хаклыдыр бит инде.

- Җ ир йө зендә һ ә р икенче кеше - ир-ат. Синең солтаның да яның да гына йө ридер ә ле. Як - ягың а каран.

- Мин аларны кү ргә н тә къдирдә дә, нишли алам соң? Бозау алып кайткан кебек бә йлә п кайтыйммы? Ә ллә элмә ккә элә ккә н кош сыманмы? Ир- атларны аучы дисә лә р дә, алар кү брә к ү злә ре элмә ккә элә гә лә р.

Һ ә м мин ә ниемә ир - атлар турында нилә р уйлавымны сө йлим. Бу сү злә рдә н ә нием белә н без авызларыбызны каплап кө лә без, ә тием:

- Сез ахырысы без ир - атларга җ ә залар ә зерлисез, -ди.

- Юк, без синең турыда тү гел, - ди ә нием, аклангандай.

- Белә м инде. Булачак кияү гә нә рсә дер ә зерлисез, - ди ә тием.

Мин, ә тиемнең сү злә реннә н кызарып, бу кө телмә гә н сү злә рдә н чә й эчеп утырган җ иремнә н хә тта тончыгам, ә тием минем оялуымны аң лап алгы бү лмә гә кереп китә.

- Кызым, гаилә тормышында хатын –кыз ир- аттан зирә грә к булырга тиеш. Хатын - кызга табигый акыл салынган. Ул тормышының ханбикә се. Ү зе сө йгә н, хө рмә т иткә н ир - аттан бә би табып, аны яратып, тә рбиялә п ү стерергә, чын кеше итә ргә тиеш.

- Димә к ир - атны да кыяр яки томат ү стергә н кебек ү стерергә кирә к?

- Ә йе, кызым, һ ә рбер кеше ү зе бер дө нья. Ир - атларның начарлары булмый, аларны ү згә ртеп була. Лә кин һ ә рвакытта да тү гел. Ир - атларның берни белә н дә ү згә ртеп булмастай авырулары да була. Менә бу чакта инде хатын - кыз кө чсез. Шуның ө чен дә нә селенә, гаилә сенә карап чыгарга, атасына карап улын, анасына карап кызын кочарга кирә к.

- Болай булгач бар да бездә н дә тора диеп ә йтергә була?

- Ә йе, “Ирне ир иткә н дә хатын, җ ир белә н тигезлә гә н дә хатын” дигә ннә р борынгылар.

- Син дә шулай ә тине кармакка элә ктергә ч тә " киредә н ясадың мы"?

- Ә йе, кызым, шулай булды да.

- Ә мин тагын сине йомшак, сабыр, тыныч, ә ти артыннан гына йө ри торган хатын - кызга исә плә п йө ри идем.

- Ир - ат җ итә кли, хатын - кыз алып бара, кызым. Шулай булганда җ иң ел дә. Ә акча ягыннан гаилә не ир - ат эшлә п туйдырырга тиеш. Хатын - кызның йорт эшлә ре белә н беррә ттә н иң олы бурычы - бә билә р табып ү стерү һ ә м бар гаилә не тә рбиялә ү.

Шундый кү ң елгә ятышлы сү злә рдә н, тә мле аштан соң мин ү земнең бү лмә мә кереп китә м. Яткач та бераз елмаеп, уйланып ятам. Һ ә м дә шушындый нә тиҗ ә гә килә м. Ү земә - ү зем: “Бү геннә н соң мин ауга чыгам! Сакланыгыз ир- атлар! ” димен.

Ү земнең шушы уйларымнан ү зем кө леп, җ аныма рә хә т табып изрә п йоклап та киткә нмен. Тө ш кү рә м, имеш без - хатын-кызлар, кычкырып җ ырлап, биеп йө рибез икә н. Яныбыздан гына тө ркем - тө ркем ир - атлар шә ү лә лә р сыман туктамыйча гына ү теп китә лә р.

Кө чле җ ил искә н тавышка уянып китә м. Тә рә з артында ачы җ ил улый. Шушы җ илнең искә не кү з алдыма килә. Миң а тагын да суыграк булып китә. Тә нем ө шеп йомшак җ ылы сарык йоныннан сырган юрган эченә рә к чумам, ике кулым белә н мендә ремне кочаклап аны тагын да якынгарак тартып китерә м, ү земне ташлап мә ң гелеккә киткә н ә би белә н бабамны искә тө шереп, ү земне кызгануданмы, ә ллә нидә н кү ң елем тулып елыйм, елыйм, елыйм... Җ аным сагышлана. Елый торгач, кү ң елем бушанып тагын йоклап китә м.

Иртә н иң беренче мин уяндым. Иртә нге ашны ә зерлә гә ч тә “Яң а гасыр” радиосын кабызып куйдым. Ө йгә салмак кына татар кө йлә ре агыла башлады. Һ ә р иртә дә тың лыйм бу радионы. Лә кин без яратып тың лый торган опера җ ырына урын бирелми анда. Хә зерге заман җ ырларын башкаралар. Барысы да ук мә гънә ле дә тү геллә р.

Телевдениедә н ә дә бият, сә нгать дө ньясы тапшыруларын да яратып карыйм. Ә гә р дә алып баручылары белә н очрашсам, ә лбә ттә, чын кү ң елдә н рә хмә т ә йтер идем ү злә ренә. Ә ти - ә нием бу кү ң еллә ргә ү теп керә торган татар кө йлә реннә н уяндылар. Нинди рә хә т бит барыбыз да бер ө йдә торгач!

Мин иртә нге чә йне эчкә ч тә җ ыенып эшкә киттем. Ә керен генә вак салкын яң гыр сибә ли, комлы юллар юеш. Миң а таба килү че кешедә таныш чырай кү рә м. Бу кайчандыр безнең мә ктә птә укыган, миннә н дү рт - биш яшькә ө лкә нрә к Заир. Озын буйлы, тө з, ябык, башын бераз гына янгарак салган. Ә крен генә, нә рсә дер уйлана - уйлана килә. Бер мә лдә безнең карашлар очрашты. Зур кү злә реннә н сө зеп чыккан кара керфеклә ре арасыннан караган карашы кө йдереп алды. Мин исә нлә штем, ә ул кыенсыну аша нә рсә дер мыгырданды.

Атлап барган җ иребездә н икебезне дә нидер туктатты. Уйлар атларга кушты, ә йө рә к ү зенекен итте. Тә ндә дерелдә век салкын кө ч барлыкка килде, бер мизгелгә сулышым тукталды. Ходаем! Нә рсә булды соң ә ле бу? Безне бит аның белә н яшьлек истә леклә ребез берлә штерә. Укыганда бу егетне ү зара “Ялгыз бү ре” диеп атый идек. Ә кечкенә дә н аның кул астына элә ккә ннә р “Бү ре баласы” дигә н кушамат та тактылар. Нишлә птер бу еллар безне очраштырмады. Мин аны инде онытып бетерә язган булганмын бит.

Кечкенә дә н ү к хушбуй сибенгә н, ояла белмә гә н, мә гънә сез ир - ат халкын яратмадым. Ә менә ул бө тенлә й дә башкача: аның башкаларныкыннан кү пкә олы һ ә м нык бә дә не, тыныч табигате, оялчан йө зе миң а ошый иде. Нишлә птер бабама охшата идем мин аны, шуң а да рухи якынлык тойганмындыр.

Менә бү ген дә аны кү ргә ч башыма килгә н беренче уй: “Ә ллә минем язмышым ул микә н? ” булды. Ни ө чен соң ә ле без кү п еллардан соң бү ген очраштык. Бу юкка тү гелдер.

Табигатьтә кө з. Ә леге алтын фасыл уң ыш, байлык, телә клә р тормышка ашу чоры. Башка ел фасылларына караганда да ныграк яратам шушы фасылны. Бө тен нә рсә дә кө здә ө лгерә, димә к без дә...

5-6 нчы сыйныфларда укыган вакыт искә тө ште. Заир озын керфеклә ре астыннан мине кү зә тергә ярата иде. Мин исә моны ү земнең ак бантымнан кү реп, шуны карыйдыр диеп уйлый идем. Кү злә ребез очрашуга ул карашын яшерә һ ә м китеп бара.

Ә инде ү смер чакта карашлар очрашканда, аның якты йө зе аллана иде. Бу исә мине сө ендерә, мин ү земнең кө чемне, кемнедер буйсындыра алуымны тоям. Лә кин бу мине канә гатьлә ндерми, миң а кө чле холыклы кеше кирә к иде.

Заир ә нисе белә н генә тора икә н. Аның белә н ә ле тагын авыру апасы да яши. Кү мә к хуҗ алык рә исе белә н дус икә н ул. Яшь аралары да шактый. Лә кин алар рухи яктан якын. Уй – фикерлә р бердә млеге берлә штерә аларны. Нә рсә дә булса турында озак итеп сө йлә шеп утырсыннармы, шахмат уйнасыннармы, алар бер - берсен яхшы аң лыйлар Кү мә к хуҗ алык рә исе ү зеннә н дә бигрә к кешелә рне ярата, шуң а да аның эше яхшы бара. Усман аганың бердә нбер малае моннан берничә еллар элек юл фаҗ игасында җ ан тә слим кылган. Заирда малае чалымнарын кү реп якын итә иде ул.

Заир белә н очрашкан кө ннә н соң ике атна вакыт ү тте.Ү зенең эшендә дә, ө ендә дә тынычлык тапмады Мә рҗ ә нә. Хисапчы эше кешедә н тө гә ллекне талә п итә. Кемдер кереп аң а сү з катканын, сө йлә шергә маташканын хә тта ишетмә де дә ул. Кыз белә н нә рсә булганын аң ласалар да, аң а сораулар белә н мө рә җ ә гать итмә делә р.

Баш хисапчыга да килеп сө йлә делә р бу турыда, лә кин ул да кеше тормышына, хислә ренә кагылмагыз, кызга нә рсә дә булса булгандыр, вакыты килгә ч җ айланыр, бар да урынына кире кайтыр, диде. Ул ү зе дә нә рсә дер булганын сизенә, тик кызны ү з итә. Юк - бар сораулар белә н борчырга җ ыенмый. Ни булганын вакыт кү рсә тер, диеп кенә уйлап йө ри иде.

Ә кызга чыннан да нидер булып, аның тиктомалдан йә кычкырып кө лә се, йә елыйсы, йә йө гереп китә се килә башлады. Кайвакытта ү з - ү зенә кө лә, ниндидер бер карарга килгә ндә й җ итдилә нә. Йә булмаса тауларгамы, диң гезгә ме китә се килә. Йө рә к яна, ә ле авыртып кысыла, ә ле кү злә ргә яшь килә. Эчендә ниндидер бушлык һ ә м тормыш чакыруы каршында билгесезлек. Табигый матурлыгы да, энә кү зеннә н генә тө шкә н киемнә ре дә, энҗ е - мә рҗ ә ннә ре дә шатлык китермилә р иде кызга. Нә рсә гә соң болар аң а? Болар белә н ул ү зен җ ансыз курчак итеп кенә тоя.

Хиссез тормыш - буш аваз белә н бер. Ул нә селдә н килгә н акыллы һ ә м чибә р кыз. Аның хакы юк идемени соң яратырга һ ә м яратылырга? Ни ө чен Ходай аң а да сө ю бирмә гә н? Ә нә аның яшьтә шлә ре инде кү птә ннә н кияү дә, балалар ү стерә лә р, гө рлә шеп яшилә р. Ә лбә ттә инде барысының да яхшы килеп чыкмады Лә кин шулай да, бә хетсезме алар, юкмы, алар тормыш эчендә кайнап яшилә р.

Менә шуң а да бө тен дө ньяга ү пкә дә иде Мә рҗ ә нә. Бу дө ньяга нигә туганлыгын аң лый алмый. Җ анының ү рсә лә неп ә рнү е ирек бирми аң а.

Лә кин ул ү зенең беренче тапкыр чын - чынлап гашыйк булуын аң ларга телә мә де. Бу сө ю ә ле утка, ә ле салкын диң гез суына ташлый иде аны.

Ә Заирның киресенчә. Мә рҗ ә нә не очраткан кө ннә н алып ү з - ү зенә ышанычы бетте. Ике ут арасында янып, ул нишлә ргә дә белмә де. Уйлары егерме ел артка, ү ткә нгә югары сыйныфларда укыган чагына алып кайттылар.

Укучылар тавышы белә н шау - гө р килгә н озын тә нә фес вакытында кү реп алды ул Мә рҗ ә нә не. Ул иптә ш кызлары белә н кө лешеп басып тора иде. Бу елмаю шулкадә р килешә кызга, ә йтерсең ул куллары белә н очып барган кошны тоткан да аны җ ибә рә се килми. Шатлыктан балкыган йө зен тагын да тулылындырып башында ялтыравыклы ак бант ялтырый. Ө стендә ге мә ктә п киемнә ре, иң нә рендә ге фә рештә некедә й җ илкенгә н канатлары ү зенә шулкадә р килешә ки, гү я алар да кызга кушылып кө лә лә р иде.

Ү зенә карап торган чит карашны кыз бик тиз элә ктереп алды. Бу һ инд киноларындагыча зур кара кү злә р аң а сынап карап торалар иде. Кызның кө лү еннә н туктап аң а карап торганын кү ргә ч тә, Заир бу карашны кү тә рә алмыйча, озын керфеклә рен аска тө шереп китеп барды. Бу беренче карашлар очрашуын егет озак еллар оныта алмады. Шушы карашның бер ө лешен кызның абыйсы кабатлый иде. Чынлап торып кө нлә шә иде аның абыйсыннан Заир. Шушындый сең лесе булса, кү тә реп кенә йө ртер иде ул. Шушы беренче очрашудан соң ук алар сү зсез генә бер – берсен кү зли торганга ә йлә нделә р. Тә нә феслә рдә Заир кү зе белә н Мә рҗ ә нә не эзлә п таба. Аны кү рү гә тынычлана. Ә гә р дә эзлә п таба алмаса, адашкан кешедә й аны тапканчы анда - монда сугылып йө ри торганга ә йлә нде. Ү зен кызның саклаучы фә рештә се итеп тоеп, бар нә рсә дә н дә сакларга ә зер иде. Менә шушы халә ттә ике ел узып та китте. Башка ү смерлә р кебек кыз каршына барып мә хә ббә т аң лату, аң а дуслык вә гъдә итү, каршылау, озату кебек нә рсә лә р уенда да булмады Заирның. Мә рҗ ә нә не бер кү рү барлык ярсу хислә рен дә баса иде аның.

Мә ктә п еллары узып китеп, кыз укырга киткә ч тә, тә нә феслә р хә тер битлә реннә н сызыла барган саен, Мә рҗ ә нә дә каядыр зә ң гә р томаннар артына кереп югала барды. Чө нки ә тисез ү скә нгә гаилә не карау, ашату, эчертү Заирның ныгып та җ итмә гә н җ илкә лә ренә тө ште. Ул тө зү челә р тө ркеменә кереп китеп эшли башлады. Бу кайдандыр ерактан акча эшлә ргә килгә н кешелә р иде. Аларның башлыгы яшь егетне ү злә ре янына кү мә к хуҗ алык рә исе соравы белә н алып, тиз арада яратып та ө лгергә н иде. Ә ле генә мә ктә п бусагасын атлап чыккан егеткә алар эшнең җ иң елрә ген, ул эшли алырлыгын гына бирә лә р. Җ итә кчелә ре югары белемле булып, ни ө чен тө зү челектә йө рисең, диеп сораучыларга:

- Ялган белә н яшисем килми, ә дө ресен сө йлә ргә ярамый, - диеп кенә җ авап бирә. Менә шул ө йрә тте дә инде Заирны ү зенең миллә тен сө яргә. Ул биргә н китаплар аша бик кү п нә рсә гә ө йрә нде. Кичлә рен китапларга кү мелеп йокыга да китә иде кайчакларда.

Мә ктә пне бетергә нгә бер ел булды дигә ндә, Заирның армия хезмә тенә алыныр чагы җ итте. Нишлә птер бу хезмә тне коллыкка саный иде унсигез язын каршылаган егет. Аның уйлавынча, ялганга һ ә м гө наһ сыз кешелә р канына манчылган иллә р ирек һ ә м азатлык бирә алмыйлар. Ә кемнең дер газиз баласының гомере бер тиенгә дә тормаганын белә ул. Менә шушы хезмә ткә китмә с ө чен дә инде, кү рше шә һ ә рдә ге туган абыйсына барып яшә ү урынын билгелә де. Шушында эшкә урнашты, ә танышлары аша акчаны ә нисе белә н апасына җ ибә реп торды.

Гаилә сен сагынып сирә к кенә ө енә кайткалап киткә лә де. Менә шушы кайтуларының берсендә ул кичке караң гылыкта ө еннә н чыгып ә ле кү птә н тү гел генә укып йө ргә н мә ктә бе ягына китте. Бу карның кара җ иргә, яшеллеккә урын биргә н вакыты. Кояшның эссе нурлары белә н җ ылытылган коры, аз гына салкынча һ ава, талгын гына җ ылы җ ил аның битлә рен, гомумә н тә нен иркә ли.

Ә крен генә килгә н җ иреннә н биек мең ъяшә р чал имә н янында аяклары ү зеннә н - ү зе тукталып калдылар. Ул мә ктә птә н кайтканда бу агач тө бенә тукталырга, эссе булса җ илә с һ авада ышыкланырга, салкын җ иллә рдә н качарга, йә булмаса яң гырда чыланмас ө чен, ни ө чендер бер сә бә псез дә туктый иде. Ул аң а кө ч, куә т, ныклык гә ү дә лә неше булып кү ренә, кү згә кү ренмә с җ еплә р белә н ү зенә тарта иде. Кайчакларда беркемгә дә сө йли алмаган серлә рен дә сө йли ул аң а. Кешелә р кө лә се хислә рне имә н бер сү зсез тың лап тора да, яфраклары белә н шыбырдап ү зенең җ авабын бирә. Малайга шулчак җ иң ел булып китә, ул ү зенчә бер фикергә килеп колачлый алганчы имә нне кочаклаганнан соң авыр уйларыннан җ иң елә еп кайтып китә иде.

Нишлә птер аның хә терендә имә н ботагында чыкырдышып утырган ике кошчык калган. Алар бер - берсенә карашып утырганнар да, ә ле берсе, ә ле икенчесе чыкырдапмы чыкырдыйлар, ә йтерсең сө йлә шә лә р. Ул вакытта малай, болар бит сө йлә шә белмилә р, акыллары да, аң нары да юк, диеп уйлый иде. Менә хә зер, фә нни китаплар укыгач та ул аң лады: табигатьтә бар җ ан иясе дә хә тер, акыл белә н бү лә клә нгә н. Алар ә ле хә тта ү злә ренең ү лә селә рен дә белә лә р икә н. Филлә р, мә сә лә н, ү лә рлә ренә бер - ике ел кала, яшә гә н җ ирлә реннә н еракка китә лә р ди. Бу исә аларның соң гы кө ннә ре, мизгеллә ре, яшә ү лә ренең тә мен татып калып, уйланып, тынычлык белә н икенче дө ньяга кү чү ө чен кирә к икә н. Кайбер балыклар, кошлар, умарта кортлары да шулай эшлилә р икә н. Менә син аларны аң сызга сана! Кеше ү зен ни чаклы акыллыга санаса да моны белми. Агачларны гына алыйк. Алар да бит ү злә ренә тиң нә ргә генә дым, тукландыру бирә лә р һ ә м табигатьнең тө рле кискен ү згә решлә реннә н бер - берсен саклыйлар. “Тормыш ачылмаган серлә р кү п булу белә н кызыклы. Кеше яшә гә н саен нә рсә дер эзлә нә, тормыш шушы эзлә нү лә рдә кызыклы да”, - дип уйлады Заир. “ Кеше дө ньяның сихри тө слә рендә яши. “

Шушы уйлар эчендә вакытның ү ткә нен дә сизмичә, онытылып басып торудан шау - шулы балалар тавышына уянып киткә ндә й булды ул. Балалар тө ркем белә н яки берә м - берә м ө йлә ренә кайталар. Аларны кү ргә ч тә Заир югалып калды. Нишлә ргә? Кая качарга? Тиз генә бө гелеп җ ирдә казынгандай кыланды. Янә се, балык тотар ө чен суалчан эзли. Ә йө рә генә суык йө герә. Кү ң елендә сораулар: “Аны... Аны кү рмә м микә нни? ” Дө рес эшлиме соң ул? Ә гә р дә аны кү рергә килгә нлеген кешелә р белсә, оятыннан нишлә р?

Ерактарак тагын берә н - сә рә н кешелә р кү ренә башлады. Болар инде олыраклар. Югары сыйныф укучылары. Һ ә м, ниһ аять, ул... Беръялгызы гына, сыйныфташларына иярер - иярмә с ә керен генә салмак адымнар белә н ул атлый. Йа, Ходай! Ничек чибә рлә нгә н ул. Буйга да, тө скә дә, икенче тө смер алган! Кара чә члә рен бизә кле ак мамык шә л белә н каплаган, ө стендә кыска соры тун, аякларында кыска балтырлы кү н итеклә р. Мә рҗ ә нә ә крен генә, нә рсә дер уйлангандай патшабикә лә р сыман туры, тө з басып атлап бара. Гү я ул җ ирдә н атлап кына бармый, кү к йө зе буйлап очып китә ргә ә зер. Ничек ү згә рә кызый, бө редә н чә чә ккә ә йлә неп ачыла бара. Богдад гө лчә чә клә рен хә терлә тә.

Лә кин бит болай басып торып булмый, торасың икә н инде, дә шә ргә кирә к. Ә ничек сү з башлап дә шсен инде Заир? Юк, моң а аның батырлыгы җ итмә ячә к! Бер мизгел эчендә башына кереп оялаган уйлардан арынып, килеп җ итеп ү зен танымагайлары тагын дип, ул якында гына ү скә н куаклыкка атлады. Кымшанмыйча да агачлар артыннан карап тора башлады. Бә хетле, бик бә хетле иде Заир ү зенең нә ни кошын кү рү е белә н. Шул чагында ул аң а кү ң еленнә н генә исем дә кушты: “Нә ни кошым”. Чыннан да Мә рҗ ә нә кайчагында нә ни кошка, ә кайвакыт асылташка ошаган иде.

Чү! Кинә т, барган җ иреннә н кыз туктап калды. Заир посып торган агачка якынлаша башлады. Болай басып торып булмый иде. Ә гә р дә ул якын килеп аны тапса, нишлә р егет? Аң а качкан агачы артыннан чыгарга туры килде. Һ ә м Мә рҗ ә нә не кү рмә мешкә салышып кыз бара торган якка атлады. Кыз да тукталган җ иреннә н кузгалды. Һ ә м менә инде алар янә шә диярлек атлый иделә р. Бу тынлыкны бозарга телә гә ндә й кыз ә крен генә егет белә н исә нлә ште. Егет тә ым кагып “Исә нмесез” диде. Һ ә м алар туктаусыз юлларын дә вам иттелә р. Егет адымнарын ешайтты һ ә м кызны узып китте. Бу исә аң а ү зенең хислә рен йө гә нлә р ө чен кирә к иде.

Мә рҗ ә нә нең якты чырае, озын куе керфеклә ре, карлыгач канатыдай сызылып киткә н салават кү передә й кашлары, тү гә рә клә неп торган кечкенә ияге, җ ә ннә т гө ледә й алсу йө зе, якут ташылай иреннә рен оныта алмый интекте Заир. Аң а бу хислә р рә хә т тә, шул ук вакытта җ анын кая да куя алмаслык авыр да иде.

Ә йтеп бетермә слек рә хә тлек эчендә ө енә ә йлә неп кайтып җ итте егет. Хислә рдә н башы ә йлә нгә н халә ттә, ә нисенең бертуган апасын да кү рмичә, ү з бү лмә сенә узды.

Моны кө тмә гә н туган апасы:

- Ә ллә гашыйк булган инде бу, чистый кү зе томаланган, - диеп калды.

- Юктыр, - диде ә нисе бу сү злә ргә артык игътибар бирмичә. - Безнең авылда аның холкына ярарлык кыз юк. Ә нисе исә ү з баласы турында барысын да белә м диеп уйлый, бу оялчанлыгы белә н гомердә дә беркемгә дә ө йлә нә алмаслыгына ышанган иде.

Тагын бер генә кө н кунак булды да, Заир эшли торган җ иренә китте.

Карт имә н янындагы очрашудан соң Мә рҗ ә нә нең дә кә ефе ү згә рде. Ни ө чендер ө енә кайтмыйча каядыр китә се килде. Кү з каршында яшен ташы сыман атылып Заирның сихерле карашы сызылып ү тте. “Нишлә п ул шундый оялчан? Ул бит егет кеше, оялчан булырга тиеш тү гел. Ә нишлә п йө ри ул монда? ”, - дигә н йө з тө рле уй эчендә Мә рҗ ә нә ө енә кайтып җ иткә нен сизми дә калды.

Йорт эчендә ү з эшлә ре белә н кайнашып аның абыйсы йө ри иде. Бердә нбер сең елесенең кайтуына шатланып, бераз гына соң га да калуына борчылып ул аң а борылып карады. Нинди чибә р аның сең елесе. Буй җ итеп килә. Сең елесенә берсеннә н дә бармак белә н дә тидермә ячә к ул. Һ ә рвакыта да яклаячак. Ә тисе урынына булачак. Кагылып кына карасыннар! Кү рмә гә ннә рен кү рсә тер!

Ә ле берничә кө н элек кенә бабасы белә н ә бисе оныкаларының унбишенче язны каршылавын билгелә п ү ттелә р. Бу гаилә бә йрә менә туган - тумача, таныш - белеш, тирә - кү ршелә рнең иң якыннары гына җ ыелды. Казаннан скрипкачы Муса Маликов һ ә м берничә артист та чакырылды.

Бу кичә дә кызга кү п бү лә клә р бирделә р. Иң ошаганнары исә алтыннан ясалганнары иде. Ни ө чендер бик ярата шул алтын - кө меш, затлы ташларны Мә рҗ ә нә. Алар турында хә тта китаплар да укый. Кайсы затлы ташның кемгә, нә рсә китерү е турында ө йрә нә һ ә м ү зенең нинди асылташлары буласы турында планнар кора.

Чө нки ү зе дә ул асылташ,

Аксыл җ ылы нурлар тарата,

диеп ә йтә се килә Мә рҗ ә нә турында. Анардан чыннан да җ ылы нур бө ркелә. Бу кичтә ул - кичә нең патшабикә се иде. Шатлыгыннан балкыды. Алсу йө зе илаһ и матурлык белә н нурланды. Ү зе гө л кебектер, ә авызы – бө ре. Ак энҗ едә й тешлә рен кү рсә теп елмаюы, очкынлы кү злә ре, сылу аккошка тиң гә ү дә се белә н якыннарына ү зенең барлыгы белә н чиксез бә хет бү лә к итә иде тантананың тө п сә бә пчесе.

Ү тә кү ренмә ле, итә ге ханбикә лә рнекедә й кабартып тегелгә н алсу кү лмә ге аның тө з гә ү дә сенә ү лчә п тегелгә н булып, нә фис җ илкә лә рен йомшак кына бабыл шә ле каплый. Ә шә л ө стенә кара энҗ едә й бө дрә ефә к йомшак чә члә р тө шкә н. Колакларын ярымайга йолдыз кундырып эшлә нгә н туган апасының бү лә ге бизи. Муенында Һ ималай тауларының асылташларыннан торган кыйммә тле муенса. Аякларында алсу кү ннә н бизә клә п тегелгә н тү флилә р.

Бә йрә мнең бизә ге булган ә леге кызны кү рсә лә р, кү п кенә дә ү лә тлә рнең падишахлары акылдан язган булыр иделә р һ ә м гомерлә ренең соң гы кө ненә чә “Мә рҗ ә нә ” - дип саргаерлар иде. Ә гә р дә ү лгә н булсалар - аларга җ ан керер иде.

Менә шушындый гү зә ллә рнең чибә рлеклә ренә элек - электә н дан җ ырланган, шигырь, җ ыр, дастаннар иҗ ат ителгә н. Чө нки бу гү зә ллек алдында сү злә р генә аз. Җ илдә й кү ренмә с кө ч белә н, җ ылылык һ ә м яктылык бирү че кояш нурлары, кө меш ай яктылыгы белә н иң дерелгә н, ир - ат һ ә м хатын - кызның бер - берсен ү з җ аны һ ә м тә недә й яратудан Ходайның ә мере белә н булдырылган бу сихри гү зә ллеккә таң калмаган кеше булмады бу кичә дә.

Чал чә чле бабасының кызын сө еп, яратып, аның бердә нбер һ ә м кабатланмас булуына тө шендереп торуларының иң биек ноктасы иде бу.

Казаннан китерелгә н җ ырчылар башкаруында “ Кара кү злә р” җ ыры яң гырады. Бу җ ырның ә ле беренче тапкыр яң гыравы. Барысы да тынып калдылар. Талгын гына агылган скрипка кө енә бер - бер артлы Динә һ ә м Рафаэль Латыйповлар кушыла барды.

- Кайда соң син, кара кү зле Газизә м?

- Яның дамын, кара кү зле батырым.

- Кояш нурларыдай балкый кү злә рем.

- Мин ул кү злә рең нең нуры, алтыным.

- Кич - кө ндезен сине эзлим, гү зә лем.

- Ай шә ү лә се булып сиң а килермен.

- Сө ю утларында яна йө рә гем,

- Икебезгә уртак ут ул, сө йгә нем.

- Кич - тө ннә рен кү ктә ге йолдызларның

Берсе синдер кара кү зле йолдызым.

- Мә хә ббә тем, синсез миң а тар дө нья,

Мине ялгыз ут эчендә калдырма.

Бергә: Бә хет тулы чишмә без кү мелмә сен,

Безнең сө ю сү нмә сен, сү релмә сен.

Ике җ ырчының бергә сө ю аң лашып җ ырлаган җ ырлары һ ә ркемнең кү ң еленә хуш килде. Аларның һ ә рберсе шушылай гышыйк булып, сө ю утларында кө ю телә гендә яндылар. Ә би- бабайларның да кү ң еллә ре җ илкенде. Ни генә дисә ң дә, кеше картайса да, йө рә ге картаймый. Ул һ аман да ә ле унсигезенче язында. Еллар гына яшьлекне, дә ртне, дә рманны, чибә рлекне, җ итезлекне алып китә лә р. Ә кү ң ел... Ә кү ң ел гел шул. Аны еллар алып китә алмый. Ул ахыргача кеше белә н кала. Җ ыр ул - сер. Һ ә ркем аны ү зенчә аң лый, ү зенчә тың лый, ү ткә ннә рен хә тереннә н кичерә, килә чә ге турында хыяллана. Ә җ ырны тың лаганда кеше ү зенә рухи ял ала.

Ә леге кичтә бү лмә гө ллә р белә н тулы иде. Хуш ислә р бар бү лмә лә ргә таралып, бә йрә м тантанасын тагын да ямьлә ндерә лә р. Болар бар да унбишенче язын каршылаган кызга бү лә к ителгә н чә чкә лә р.

- Нигә тормыш гел бә йрә мнә рдә н генә тормый икә н? Бә йрә мнә р сирә к булганга кадерледер дә инде, - диеп уйлады Мә рҗ ә нә. Аң а бу кичтә бик рә хә т. Ул - җ ә ннә т бакчасының былбылы!

Җ ир шары ә йлә нә тора. Ул ә йлә нгә н саен бар нә рсә дә ү згә рә. Яң а тормыш, яң а ү сентелә р барлыкка килә. Яң а очышлар һ ә м егылулар, җ анны һ ә м тә нне ут һ ә м суга салулар.

Унбиш яшьтә н егет һ ә м кызларга ү злә ренчә яшә ргә, буш вакытын ничек уздырырга, ү з фикерен ә йтергә, гаилә дә акча мә сьә лә сендә карарлар кабул итә ргә, ө йдә ү зенең дусларын һ ә м танышларын кабул итә ргә, шә хси кием, китап яки бизә нү ә йберлә рен булдырырга рө хсә т ителә башлый. Аң а инде чит - ят ир - атларга елмаю, алар белә н сө йлә шү, бү лә клә р кабул итү тоела. Бу инде кечкенә дә н ү к ә нисе, ә бисе тарафыннан аң латылып куела. Малайларны ә тилә ре, кызларны ә нилә ре ө йрә тә. Менә шушында ә йтте дә инде ә бисе:

- Кызым - йолдызым, чын сө ю килмә сә кияү гә дә чыкма. Ү з йолдызың балкыганны кө т. Ә сө юнең чынын сиң а йө рә гең аң латыр. Сө ю ул бик билгеле хис. Ү зең аң ларсың. Кырык ел яратмаган кешең белә н яшә ү дә н, кырык ел ялгыз яшә вең артыгырак, - диде. Менә шушы сү злә р ү гет - нә сыйхә т булдылар да инде Мә рҗ ә нә нең тормышында. Ул ү зенең йолдызының балкышын кө теп яшә ргә булды.

Кешелекнең дө ньясында озак эзлә де Мә рҗ ә нә аны. Җ аның һ ә м тә нең чиста булып, анда тормыш уты дө рлә п яна икә н, кеше ялгыз була алмый. Аны барыбер шундый ук адашкан җ ан эзлә п таба. Ниндидер бө ек кө члә р ү злә ренең кайнарлыклары белә н кү рсә тә чә клә р сиң а икенче яртың ны. Һ ә м аның да синең яның да, якында гына булуын, гомере буе сине кө ткә нлеген аң лыйсың.

Соң гы очрашуларыннан соң Заир да, Мә рҗ ә нә дә моның юкка гына тү геллеген аң ладылар. Аларны язмыш очраштырды бугай.

Якыннары кү злә ре белә н һ аман да аны сыныйлар. Шушы карашлардан качыпмы, җ анына тынычлык табарга телә пме, Мә рҗ ә нә җ илкә сенә генә пә лтә элеп, тө ссез генә яулык бә йлә п, олы яшьтә ге хатын - кызлар адымы белә н ү злә реннә н ерак булмаган елга ярына тө шеп китте. Ул монда килергә, суга карап уйланырга ярата. Менә бү ген дә, һ ич уйламастан аяклары монда алып килделә р. Елга ярында аң а танышлары очрадылар. Лә кин карасу тө ксе йө зе качкан кызны кү реп, сө йлә шеп торуның мә гънә сен тапмыйча артка чигенделә р.

Кү к йө зендә карасу болытлар йө зә. Елгада талгын гына салкын су ага. Су да аның кү ң еле кебек ургылып, кү беклә неп ага. Агымсу кызның шатлыгын һ ә м кайгысын уртаклаша, кү ң ел халә тен ачып бирә. Ирексездә н кү ң елендә шигырь юллары туа:

Дә рья ярларына килдем тагын.

Кү ң ел ташый, ургый хислә рем.

Сине сагынып килдем, йө рә гемә

Урын таба алмыйм. Нишлә ем?

Шагыйрьгә ә йлә нә тү гелме соң ул? Менә шундый мизгеллә р тудырадыр да инде шигъриятне.

Кү пмедер вакыт кымшанмыйча басып торганның соң ында аяк тавышлары ишетелде. Каударланып борылып караса, кулына кармагын тотып ул... Заир килә иде. Кыз карашын яшереп яң адан агымсуны кү зә ткә ндә й итте.

Килеп җ иткә ч тә егет исә нлә ште. Ә Мә рҗ ә нә ым һ ә м карашы белә н генә җ авап бирде.

- Гафу ит. Мин синең тынычлыгың ны боздым ахры, - диде һ ә м тынып калды. Ул елмаеп:

- Бар да яхшы, - диеп җ авап бирде.

Заирның ө стендә соры бишмә т, башында җ иң ел баш киеме, аякларында резин итеклә р. Бу салкын вакытта кия торган киемнә р тү гел иде аның ө стендә. Кулында кармактан башка берни дә, суалчан да, тотылган балыкларны салыр ө чен савыт та юк. Кыз аның ү зен кү реп килгә нлеген аң лады. Ни ө чен килгә нлеген яшерү ө чен генә тотылган кармак иде бу.

- Хә ллә регез ничек? - диеп сорады Заир.

- Яхшы, рә хмә т, - диде кыз. - Ә менә сез монда нишлә п йө рисез? Бү ген балык элә гә торган һ ава торышы да тү гел. Ә ле сезне аучы да дилә р!? - диде кыз сө йлә шергә сү злә р тапканлыгына сө енеп.

- Мин ауга йө рергә яратам, лә кин ү земне оста аучы димә с идем, - диде ул. Кыз инде ү зенең егет ө стеннә н хакимлек итү ен сизенә башлаган иде.

- Сез патшалар кебек яң а гына суелган ит һ ә м балык ашап кына яшисез, - диде.

Кыз белә н кү пме генә сө йлә шсә дә, йә куркытырмын диеп, аның кү злә ренә туры карамады Заир. Лә кин Мә рҗ ә нә нең ү зен тыныч тотып, берни булмагандай, кү птә нге танышлардай сө йлә шеп торуын кү ргә ч тә, аң а кө ч керде, теле бә йлә нми, тавышы калтыранмый башлады. Ул, ниһ аять, кү злә рен кү тә реп, кызга карады. Лә кин кызың чибә рлеге, тыныч карашы, елмаюлы йө зе аны тагын уң айсыз хә лгә куйды һ ә м ул аска гына карап:

- Ә гә р дә ханбикә телә сә, мин һ ә р иртә дә аның ө стә ленә яң а гына атып алынган кыр ү рдә ге яки балык китерер идем, - диде. Бу сү злә рне ул “ханбикә ” сү зенә басым ясап ә йтте.

Бу сү злә р ике яшь йө рә к арасындагы ә ң гә мә гә нигез салдылар һ ә м алар пар былбыллардай берсен - берсе бү лә - бү лә сө йлә шеп киттелә р. Яң а дуслык туды.

Ө ч кө ннә н соң эшкә ртелгә н балык һ ә м кыр ү рдә ге ите кызның ө стә лендә ята иде инде. Чө нки озак кына сө йлә шеп утырганнан соң һ ә м тагын очрашырга сү з куешып аерылганнан соң инде кызны табигать нигъмә тлә ре белә н сыйлау - егетнең иң беренче бурычы иде. Ә йберлә рне китергә ч тә һ ич тоткарланусыз ул ө енә кире кайтты. Бер нә рсә не икенче нә рсә белә н бутамаска булды. Шушы кө ннә н башлап һ ә р атнада ул аң а яң а суелган ит китерә торганга ә йлә нде. Бу ризыкларны тапшыргач та, алдына – артына, уң ына - сулына карамыйча “канатланып” кайтып китә р булды. Кызның чибә рлеге, йомшак тыныч тавышы, ягымлы елмаюы боргаланып сузылып тө шкә н ефә ктә й кара толымнары аны акылдан шаштыра иде.

Зә й елгасы буендагы беренче очрашуларына инде ө ч ай вакыт ү теп китсә дә Заирның ә ле Мә рҗ ә нә гә кү ң еле булганчы, кү злә ре туйганчы карап тора алганы юк. Очрашканда да оялуыннан кызарып диярлек, кайчакта сө йлисе сү злә рен дә бутала. “Нә рсә уйлый икә н ул минем турыда? Нинди ниятлә рдә икә н соң кыз аң а карата? ” Менә шушы уйлар егеткә һ ич тынгылык бирмилә р иде. Сихерлә нгә н кечкенә кошчык булып гү зә л елан авызына барып керү е тү гел микә н бу?

Ни генә булмасын, гашыйк ир - ат сө йгә н кызының аяк астына бө тен дө нья белә н бергә ү зенең гомерен дә ташларга ә зер була. Ул ү зен сө йгә не каршында кө чсез кол итә ргә дә риза. Хә тта ә ле моны ү зе дә тели. Чын ир - атлар ө чен сө йгә н кешесе ө чен яшә ү, аң а бө тен гомерен багышлаудан да рә хә трә к нә рсә юктыр ул. Бер генә яратылыш та мә хә ббә ттә н башка гына барлыкка килми.

Бервакыт, рухи дусты - кү мә к хуҗ алык рә исе белә н бергә шахмат уйнап утырганда Заир Мә рҗ ә нә турында сө йлә де. Ул аны мә ктә п елларыннан башлап искә тө шерде һ ә м бү генгесе кө нгә чә нә рсә булганын, очрашулары турында сө йлә де. Бу турыда инде бө тен авыл сө йли, шулай да дустына серен ачуы белә н бә хетле иде егет. Ул аң а ү зенең нинди планнар коруы, икелә нү лә ре, кызга булган хислә ре һ ә м кызның гү зә ллеге турында озак итеп оялмыйча сө йлә де. Чө нки Усман аганы ул ә тисе урынына кү рә иде.

Бу сү злә рне тын да алмый тың лап торган Усман:

- Җ имешлә р пешкә н икә н инде, аларны ү з вакытында ө зү мә слихә т. Алайса аны башкалар ө зеп алыр. Язмыш кешегә бер генә тапкыр бирә мондый очракны. Ә гә р дә кулдан ычкындырасың икә н, ү зең ү к утларында кү мергә ә йлә нерсең. Син миң а ү з улымдай якын. Без бит бер нә сел кешелә ре. Мин синең тыныч бә хетле йө зең не кү рергә телим. Ә синең адашкан ялгыз бү редә й гомер итү ең миң а бер генә дә ошамый. Мин олы кеше, юлны да сиң а мин кү рсә тергә тиеш. Иртә гә иртү к, кояш чыгу белә н без синең белә н Мә рҗ ә нә янына барырбыз. Син аң а ә ти - ә нисенә кулын сорарга яучылар җ ибә рү ең турында ә йтерсең. Ә гә р дә ризалык алсаң, без кызны сорарга барырбыз һ ә м туйга ә зерлек эшлә ре башларбыз.

- Рә хмә т, абый. Ни кушсагыз, шуны ү тә рмен.

Иртә н - иртү к инде алар Мә рҗ ә нә лә р капка тө бендә иделә р. Заир һ ә рвакыттагыча ишекне шакыды. Бер сулышта ишек ачылды һ ә м анда айдай балкып Мә рҗ ә нә - аның мә хә ббә те, ө мете басып тора иде. Ул йомшак халаттан, аякларында шундый тө стә ге башмаклар. Ни ө чендер кыз егетне кө теп торгандай тоелды. Бә лки кү ң еле сизгә ндер? Заирның кулларында зә ң гә рле - аллы вак кына кыр чә чә клә ре булып, ө стендә гә ү дә сен ятышлы итеп тегелгә н саргылт буйлы кә чтү м иде.

Бу сораулы карашны аң лаган егет нишлә п йө рү ен тиз арада аң латмакчы булды. Исә нлә шкә ч тә, кыз егеткә кү злә рен зур ачып сораулы караш ташлады. Янә се, болай иртә ни эшлә п йө рилә р?

Кыз егетне ө йгә, бү лмә сенә чакырып алды. Егет уң айсызлануыннан бераз тотлыгып иртә таң нан нә рсә эшлә п, ни ө чен йө рү ен аң латты.

Дустына чыгып елмаюсыз гына хә лне аң латкач та:

-Нә рсә икә нлеген ү зем дә аң лый алмыйм ә ле, бары тик ул җ омга кө нне ү земнекелә р янында булам, диеп кенә җ авап бирде, - диде.

Усман йө злә ре агарган егетне кочып аркасынан кагып:

-Булган бу, ул риза тормышын синеке белә н бә йлә ргә, - диде.

-Лә кин бит ул риза дигә н сү зне ә йтмә де, - диде Заир аптырап башын кашып.

-Ул авызын ачып “Мин риза ” дип ә йтеп торса, аның серлелеге дә калмас иде, - дип җ авап бирде Усман.

Юл буена Заир бу хә лгә ышанырга да, ышанмаска да белмичә кайтты.

“Кадерлем, мин синең ө метлә рең не аклармын, йө зең не каралтмам, сиң а авырлык китермә м, бә хетле итә рмен, бары синең ө чен генә яшә рмен”, - дигә н уйлар эчендә ү зенә - ү зе елмаеп, йө зе белә н балкып, кү злә рен яндырып, гә ү дә сен ниндидер бер киеренке халә ттә тоткан хә лдә кайтты. Моны кү реп тә, сизеп тә торган дусты дә шмә де.

Туйны оештыруны ү з ө стенә алды кү мә к хуҗ алык рә исе. Һ ә м алар икә ү шушы эшлә р белә н янып йө ри башладылар.

Ә Мә рҗ ә нә? Эшнең шундый борылыш аласын кө тмә сә дә, җ иденче хисе белә н сизә иде. Бер яктан сө енсә дә, икенче яктан борчыла, шиклә нә. Чә чә к бө реседә й хислә рен ача алырмы егет? Ә ү зе аң а бә хет бү лә к итә алырмы? Парлы ялгызларга ә йлә нмә слә рме? Кызның кү з алдына егет килеп басты. Озын тө з гә ү дә се, кара зур оялчан кү злә ре, акыллы йө зе һ ә рвакытта да ярдә мгә килергә ашыккан кө чле куллары аның тә ртипле һ ә м намуслы икә ненә ишарә лилә р. Бабасы да бит: “Гаилә тә ртип белә н хө рмә ткә нигезлә нгә н, ә намус – аларның ү лчә ве” дия иде. Бу нә рсә лә р барысы да бар иде бугай Заирда. Җ итмә сә аларны мә ктә п елларының хә тирә лә ре дә бә йли. Ирексездә н кыз аң арда истә калырлык, кешелә рдә н аерылып торган нә рсә лә рне эзли башлады. Кү пме генә эзлә сә дә начар якларын кү рмә де, таба алмады. Ярны, ү зенең яртысын дө рес сайлады бугай ул. Тавышы... Тавышы нә рсә не хә терлә тә соң ә ле? Кө й, кө йлә брә к сузып, тыныч сө йлә шә. Буй - сыны да шә п, ү зе дә чибә р.

Шушы уйлар белә н Мә рҗ ә нә кө зге каршына килеп ү зенең кө згедә ге гә ү дә сенә кү з тө шерде. Ә крен генә башындагы яулыгын тартып идә нгә ташлады. Җ ыеп, ө еп куелган чә члә ре, җ илдә таралган яшь камышлар сыман җ илкә лә ренә, аннан соң аркасын каплап таралдылар. Моның белә н генә тукталып калмыйча халатының сә дә флә рен чишеп җ ибә рде. Ул да яулыктан калышырга телә мә гә ндә й идә нгә шуыша башлады... Бармаклары белә н ә крен хә рә кә тлә рдә чә члә рен сыйпады, битлә ренә, колакларына кагылды, аккоштай муенын аерым бер нечкә лек белә н сыпырганнан соң кулларын аскарак тә не буйлап шудырды. Халатын ача барган саен кө згедә яктылыкка чыгарга омтылгандай кечкенә генә тү гә рә к җ илкә лә р буйлап куллары кү крә клә ренә барып җ итте. Ниһ аять, кендек тирә сендә тә ненә катырак хә рә кә тлә р ясый башлады. Сыгылмалы киенренке тә нен киемнә рдә н азат итә барган саен аның йө рә ге дө п - дө п сикерә, кү ң еле ниндидер илә слек белә н тула иде. Бармаклар тә не буйлап йө гергә н саен, буй - сынын хә рә кә ткә китерде. Чә члә рен ә ле бер, ә ле икенче якка сибелдереп, буй - сынын биетеп идә нгә чә челеп тө шкә н халат ө стенә менеп баскач та ү з